چرا باید سواد علمی داشته باشیم

سواد علمی مجموعه ای از مفاهیم, تاریخ و اندیشه هایی است كه به ما كمك می كند موضوعات علمی زمانمان را درك كنیم

۱- ما در عصری زندگی می كنیم كه هر روز و هر لحظه كشفیات علمی تازه ای صورت می گیرند و فناوری های نوین چهره جهان پیرامونمان را دگرگون می كنند.

۲- مطالعه عمیق در یك زمینه بخصوص از علم، همیشه باعث آفرینش فردی باسواد علمی نمی شود.

۳- سواد علمی اغلب با سواد تكنولوژیك اشتباه گرفته می شود، سواد علمی دركی وسیع از مفاهیم پایه ای علوم است.

۴- بررسی ها نشان می دهد كه حتی در جوامع پیشرفته درصد قابل ملاحظه ای از مردم، فاقد سطح علمی كافی هستند.

سواد علمی زبان نامانوس و پیچیده متخصصان شاخه های مختلف دانش نیست، بلكه در جامع ترین اصول علمی و دانش عمومی ریشه دارد. در جوامع امروزی كه با كشفیات علمی و تغییرات انقلاب گونه فناوری های نوین گره خورده اند، بدون رای دهنده و نماینده آگاه و صاحب سواد علمی، برخی از اساسی ترین اهداف یك جامعه مردمسالار تحقق نمی یابند.ما در عصری زندگی می كنیم كه هر روز و هر لحظه كشفیات علمی تازه ای صورت می گیرند و فناوری های نوین چهره جهان پیرامونمان را دگرگون می كنند. كافی است فقط به روزنامه مورد علاقه خود مراجعه كنید. دیروز، امروز یا فردا، شما با عناوینی درباره گرم شدن كل جهان، كلون سازی (شبیه سازی)، فسیل های كشف شده در شهاب سنگ ها یا غذاهای حاصل از گیاهان تغییر ژنتیكی یافته، روبه رو می شوید. مواد نامانوس با محیط زیست، پیشرفت های پزشكی، DNA در عرصه قضاوت و داوری های جدید از موضوعاتی هستند كه به طور مستقیم بر زندگی ما تأثیر می گذارند. شما به عنوان یك مصرف كننده، یك تاجر و یك شهروند، اگر می خواهید در جوامع نوین امروزی فعالانه مشاركت داشته و تأثیرگذار باشید، باید دیدگاه های خود را درباره این موضوعات و دیگر موضوعاتی كه ریشه علمی دارند، مشخص و منسجم سازید.موضوعات علمی و مرتبط با فناوری های نوین، بیش از گذشته در سخنرانی های ملی دیده می شود؛ بحث و گفت وگو پیرامون آسیب هایی كه به لایه ازن وارد شده، باران اسیدی، تهدیدهای اقتصادی تغییرات آب و هوا و گونه های مهاجم از جمله آنها هستند. درك این گونه بحث و گفت وگوها، به اندازه خواندن آنها اهمیت دارد.همه شهروندان باید سواد علمی داشته باشند تا بتوانند جهان پیرامونشان را به خوبی درك كنند و با آگاهی كامل تصمیم بگیرند. از این رو، همه دانشمندان و آموزشگران علوم باید به ایجاد شرایطی كمك كنند كه همه ما دانش پایه ای لازم برای زندگی موفقیت آمیز در جهان در حال تغییر امروز و فردا را به دست آوریم. اما سواد علمی چیست؟ چه اهمیتی دارد؟ و چگونه می توان همه شهروندان را صاحب سواد علمی كرد؟

• سواد علمی چیست

- سواد علمی مجموعه ای از مفاهیم، تاریخ و اندیشه هایی است كه به ما كمك می كند موضوعات علمی زمانمان را درك كنیم.

- سواد علمی زبان نامانوس، تخصصی و سرشار از اصطلاحات پیچیده متخصصان شاخه های مختلف دانش نیست. كسی از شما نمی خواهد برای درك اهمیت پیشرفت های پزشكی، داروهای جدیدی بسازید یا برای درك نقش ایستگاه فضایی در اكتشافات فضایی، مدار آن را در فضا محاسبه كنید.

- سواد علمی در جامع ترین اصول علمی و دانش عمومی ریشه دارد. یك شهروند دارای سواد علمی، از واژگان و حقایقی آگاه است كه برای درك مفهوم اخبار روزانه ضروری اند.

- اگر شما موضوعات علمی مجلات و روزنامه ها را خوب درك می كنید (اگر شما مقالات مرتبط با مهندسی یا سوراخ های لایه ازن را به همان راحتی مقالات ورزشی، سیاسی یا هنری می فهمید) شما سواد علمی دارید.

بدون شك، این تعریف از سواد علمی، همه را راضی نمی كند. برخی از دانشگاهیان عقیده دارند كه آموزش علوم باید دانشجویان را با دشواری های ریاضیات و دایره واژگان پیچیده ای آشنا كند. آنان بر این باورند كه همه باید مزه واقعی علم را آن گونه كه هست، تجربه كنند. اما من معتقدم آنانی كه اصرار دارند همه باید در سطحی عمیق از علوم آگاهی داشته باشند، دو جنبه مهم، اما مجزای دانش علمی را با هم اشتباه می گیرند. كار علمی انجام دادن با استفاده از علم تفاوت دارد و سواد علمی با این دومی سروكار دارد.

مطالعه عمیق در یك زمینه بخصوص از علم، همیشه باعث آفرینش فردی باسواد علمی نمی شود. در حقیقت، گاهی با دانشمندانی روبه رو می شویم كه خارج از محدوده فعالیت های تخصصی خودشان از موضوعات علمی آگاهی ندارند. زمانی من از بیست و چهار فیزیكدان و زمین شناس خواستم تفاوت بین DNA و RNA (یعنی یكی از پایه ای ترین مفاهیم در زیست شناسی مولكولی) را بیان كنند. تنها سه نفر از آنان توانستند به پرسش من پاسخ دهند و آنان كسانی بودند كه این آگاهی در زمینه كاری آنان مفید بود. به احتمال زیاد، اگر از زیست شناسان می خواستم تفاوت بین نیمه هادی و ابرهادی را توضیح دهند، به نتیجه مشابهی دست می یافتم. بنابراین، برخی از دانشمندان خارج از تخصص خودشان مانند هر شخص دیگری از موضوعات علمی آگاهی ندارند و به واقع فاقد سواد علمی هستند.

برای این كه بفهمیم سواد علمی به واقع چیست، شاید بهتر باشد بدانیم كه چه چیزی سواد علمی نیست. سواد علمی اغلب با سواد تكنولوژیك اشتباه گرفته می شود. سواد تكنولوژیك یعنی توانایی استفاده از دستگاه هایی مانند كامپیوتر و ضبط و پخش ویدیویی كه برای بسیاری از حرفه های جوامع امروزی ضروری است، اما با تعریفی كه ارائه كردیم، از سواد علمی مجزا می شود. خلاصه، سواد علمی دركی وسیع از مفاهیم پایه ای علوم است. وسعت این مسئله تا كجاست؟

بررسی ها نشان می دهد كه حتی در جوامع پیشرفته درصد قابل ملاحظه ای از مردم (حتی كسانی كه تحصیلات دانشگاهی دارند)، فاقد سطح علمی كافی هستند.

- در پژوهشی كه در دانشگاه هاروارد انجام شد، مشخص گردید كه كمتر از ده درصد كارشناسان ارشد می توانند توضیح دهند چرا هوا در تابستان، از زمستان گرمتر است.

- در پژوهش دیگری كه در دانشگاه جورج ماسون انجام شد، بیش از پنجاه درصد دانشجویان كارشناسی ارشد نتوانستند فرق بین اتم و مولكول را به درستی تعیین كنند.

به نظر من چنین نتایجی دور از انتظار نیستند و نباید آنها را استثنا قلمداد كرد. در واقع، ما در اغلب دانشگاه ها با دانشجویانی روبه رو هستیم كه از درك بسیاری از مقالات مهمی كه در روزنامه ها منتشر می شوند، عاجزند.

این مسئله به دانشگاه ها محدود نمی شود. ما در دبیرستان ها و مدرسه ها نیز با چنین مشكلی روبه رو هستیم. بر اساس پژوهشی كه در آمریكا انجام شده است، كمتر از هفت درصد بزرگسالان، بیست و دو درصد دانشجویان و بیست و شش درصد استادان دانشگاه دارای سواد علمی هستند. بنابراین، می توان نتیجه گرفت حجم عمده ای از شهروندان قرن بیست و یكم، توانایی های علمی لازم برای زندگی در این قرن را ندارند؛ قرنی كه با كشفیات علمی و تغییرات انقلاب گونه فناوری های نوین گره خورده است.

• چرا سواد علمی اهمیت دارد

چرا باید نگران این باشیم كه شهروندانمان سواد علمی دارند یا نه؟ چرا باید به فكر درك و فهم خودتان از علم باشید؟ سه دلیل مختلف ممكن است شما را متقاعد كند كه چرا سواد علمی مهم است:

۱- از نظر كشورداری. همه ما با مسائل عمومی روبه رو هستیم كه بحث پیرامون آنها به زمینه علمی نیاز دارد و بنابراین همه ما تا حدودی باید سواد علمی داشته باشیم. دولت های دموكرات كه از آموزش علوم حمایت می كنند، حامی پژوهش های علوم پایه اند، منابع طبیعی را به خوبی اداره می كنند و از محیط زیست حفاظت می كنند، تنها به كمك شهروندان دارای سواد علمی قوام می یابند. بدون رای دهنده آگاه ( و نماینده آگاه و صاحب سواد علمی) برخی از اساسی ترین اهداف یك جامعه مردمسالار تحقق نمی یابند.

۲- از نظر زیباشناختی. جهان ما بر طبق چند قانون طبیعی و فراگیر عمل می كند. هر كاری كه شما انجام می دهید، هر چیزی كه شما از لحظه خواب بیدار شدن در صبح تا لحظه به خواب رفتن در نیمه شب تجربه می كنید، بر طبق این قوانین طبیعی رخ می دهد. بینش علمی ما از جهان، بی نهایت زیبا و باشكوه است و عالی ترین دستاوردهای تمدن بشری را به روشنی نشان می دهد. شما با درك وحدت بین ظرف پر از آبی كه روی گاز در حال جوشش است و جابه جایی آهسته قاره ها، وحدت بین رنگ های مسحور كننده بال یك پروانه و رفتار ذرات بنیادی ماده، هم از لحاظ فكری و هم از لحاظ زیباشناختی ارضا می شوید. فردی كه سواد علمی دارد، درست مانند كسی است كه نمی تواند بخوابد و در دنیای دیگری زندگی می كند كه بدون شك زیباتر و پربارتر است.

۳- انسجام فكری. جوامع امروزی به نحو تنگاتنگی با كشفیات علمی گره خورده اند، به نحوی كه در اغلب موارد آنها در طرح ریزی مشرب فكری یك دوران نقش كلیدی ایفا می كنند. برای مثال، مفهوم كوپرنیكی گردش سیارات به دور خورشید، نقش مهمی در زدودن تفكرات قرون وسطایی داشت. همین طور چارلز داروین با كشف سازوكار انتخاب طبیعی، راه ساده تری برای درك طبیعت فراهم ساخت. بنابراین، پیشرفت های علم اركان جامعه را متحول می كنند. پس بدون سواد علمی چگونه می توان رشته های عمیقی را درك كرد كه حیات فكری جامعه را انسجام می بخشند؟

•چه باید كرد

مسئله را مطرح كردیم و اكنون به راه حل می پردازیم. شما و خانواده تان چگونه می توانید صاحب سواد علمی شوید؟ خوشبختانه، آموزشگران علوم طبیعی دهه گذشته به راه حل های كارآمدی دست پیدا كرده اند.

۱- آموزش مقدماتی. آموزش علوم در مدارس باید با رویكرد كاوشگری تدریس شود. یعنی به جای آن كه دانش آموزان را با انبوهی از اطلاعات روبه رو كنیم، آنها را در موقعیتی قرار دهیم كه برای یك مسئله و تحقیق پیرامون آن ترغیب بشوند. از این رو، لازم است معلمان در رویكرد آموزش خود تجدید نظر كنند و بر مسئولان است كه شرایط را برای آموزش آنان در این زمینه مهیا سازند.

۲- آموزش دانشگاهی. اصلاحات باید به دانشگاه ها نیز كشیده شود. آموزش علوم به روش تلفیقی تا سطوح خاصی از آموزش دانشگاهی ضروری به نظر می رسد. دانشجویان باید بدانند آگاهی از دانسته های سایر شاخه های علوم برای پیشرفت علمی و نیز زندگی بهتر در جهان مسبوق از علم ضروری است.

۳- آموزش عمومی. نوشتن كتاب های علمی كه برای عموم مردم قابل فهم باشند، چه از سوی دانشمندان و چه از سوی اصحاب مطبوعات، باید رونق بیشتری گیرد. برنامه های تلویزیونی و رادیویی، باید ضمن معرفی تازه ترین دستاوردهای علمی پیرامون پیامدهای اجتماعی آنها نیز اطلاع رسانی كنند. صفحات اینترنت مكان مناسبی برای دنبال كردن این هدف است. روزنامه ها و مجلات عمومی كه صفحه علمی دارند، باید در انتخاب موضوعات و نحوه بیان آنها دقت بیشتری مبذول دارند.

اگر به اهمیت سواد علمی پی برده باشیم، برای كسب و اشاعه آن تلاش می كنیم، به این ترتیب، توپ در زمین ما خواهد بود و به زودی مزه پیروزی نهایی را می چشیم.

منبع :

Why Should You Be Scientifically Literate? By Robert M. Hazen

An ActionBioscience.org original article