كیش ویلاهایی برای هزار نورچشمی

علم در یادداشت های دو هفته بین یكم تا پانزدهم فروردین ۱۳۵۴ از لذتی كه طی دو هفته اقامت در جزیره كیش برده است, سطوری نوشته است كنستانتین پادشاه بركنار شده یونان و همسرش در این پانزده روز در كیش به سر می برد

● روزهای خوش اقامت در كیش

علم در یادداشت‌های دو هفته بین یكم تا پانزدهم فروردین ۱۳۵۴ از لذتی كه طی دو هفته اقامت در جزیره كیش برده است، سطوری نوشته است. كنستانتین پادشاه بركنار شده یونان و همسرش در این پانزده روز در كیش به سر می‌برد. در همین ایام منزل نخست وزیر (هویدا) هم در كیش ساخته و آماده شد و یك شب مهمانی افتتاح دارد. یك شب علم مهمانی داد. یك شب هم گارد شاهنشاهی، روزها به سوای یا پیاده‌روی بعد از شام می‌گذشت. گاهی قایق‌سواری می‌كردند. فرح همسر شاه چند مربی غواصی استخدام كرده بود كه فنون غواصی در آب یا اسكی آبی یا جت اسكی را به او می‌آموختند. علم از دخترش "ناز" خواست كه تصاویر زیادی از شاه در حال پیاده‌روی، اسب‌سواری، قایقرانی بردارد. طی چند روزی كه آن‌ها در جزیر كیش بودند سری هم به جزیر ابوموسی زدند. سفیر شوروی هم سری به كیش زد.

«در ایامی كه در كیش بودیم سفیر شوروی هم برای شرف‌یابی آمد و دو شب با خانم خود مهمان بود. خیلی تعجب داشت كه چطور او را در بازدید از جزیره آن همه آزاد گذاشته‌ایم" (جلد ۵ خاطرات علم، ۱۳۵۴، ص ۲۴). در آن روزها، كیش، قرارگاه سیاسی دوم دربار شده بود. علم می‌نویسد پیام كسینجر وزیر خارجه آمریكا را كنار دریا به دست شاه داد و جوابی را كه شاه داده پشت پاكت نوشته است. همینطور پیام ملك حسین كه به وسیله فریدون موثقی سفیر ایران در اردن ارسال داشته بود، در كیش به دست شاه داده شد.

● نخستین خریداران

در آن روزها كار ساختن ویلاها به سرعت پیش می‌رفت، خریداران نخستین ویلاها كه با پرداخت بیعانه ناچیزی نامشان در فهرست ساكنان بعدی جزیره ثبت می‌شد، بعضی ۱۰۰ هزار ریال، بعضی‌ها یك میلیون و یك صد هزار ریال، بعضی‌ها یك میلیون و بعضی دو میلیون و پانصد هزار ریال می‌پرداختند. كسانی كه سعی می‌كردند دارای ویلایی در جزیره شوند چندان به آینده جزیره امید نداشتند و انگیزه اصلی آن ها نزدیك شدن و تقرب به حضور ملوكانه وشرف حضور داشتن در فاصله‌ای نزدیك به اقامتگاه شاه بود كه از این نزدیكی اقامتگاهی، احتمال دیدار شاه و دریافت پست و مقام و امتیازات متصور بود. برای این كه بدانیم ویلاها چگونه ساخته می‌شد و شیوه‌ معماری آن چگونه با استفاده از صورت‌جلسه‌های تهیه شده به شرح وضعیت این ویلاها می‌پردازیم.

● جزیره‌ای برای فقط ۱۰۰۰۰ تن خاصان

ویلاها و اماكن مسكونی جزیره : ویلاهایی كه در طول فعالیت طرح پیشین سازمان (سابق) عمران كیش در جزیره ساخته شد، در چندین گروه و با عملكرد وعناصر متشكله مختلف بود و به طور كلی شامل سه گروه ویلاهای عمومی، ویلاهای اختصاصی و كلبه‌ها و كابانا بوده است. ویلاهای عمومی با عناوین كدگذاری شده ویژه‌ای همچون ویلاهای تیپ A تیپ B تیپ T۱ تیپ T۲ و نیز T۳ تیپ A۱ و تیپ B۱ نامگذاری شده‌اند. بعضی از ویلاها، یك طبقه بعضی دوطبقه و بعضی سه‌طبقه‌اند. مشخصه‌های این ویلاها را كه برای نخبگان به ترتیب مقام و موقعیت و درجه و میزان اهمیتشان در دستگاه در چندین درجه و مشخصه ساخته می‌شد، از این قرار بود.

● نگاهی به روند احداث ویلاها بر اساس صورت جلسه‌های هیات مدیره وقت سازمان

در آذرماه سال ۱۳۵۲ اعلام شده كه كار ساختمان ۲۲ دستگاه ویلاهای یك طبقه به سرعت پیشرفت كرده و به زیر سقف رسیده است.

"مدیرعامل به عرض رساند كار ۴۴ دستگاه ویلاهای یك طبقه خیلی پیشرفت نموده و در حال حاضر كار ساختمانی به زیر سقف رسیده است."

"كار ویلاهای دوطبقه شروع شده و عملیات پی‌كنی برای بتن‌ریزی فوندانسیون در حال اتمام است.»

آقای بهبهانیان گفتند كارها بایستی سریع‌تر انجام گیرد و سازمان ترتیبی دهد كه تعداد بنا و كارگر زیادتر شود تا پیشرفت كار بیشتر گردد. مدیرعامل به عرض رساند كه به علت نداشتن جای كافی برای بنا و كارگر وهمچنین مشكل تغذیه آنان فعلاً میسر نیست كه تعداد كارگر را بیشتر نمود در هر صورت مطمئناً كارها قبل از موعد قرار به پایان خواهد رسید.

● خواب در ویلا، مهمانی در هتل

در این وقت تیمسار خادمی با اجازه جناب آقای علم اظهار داشتند كه ویلاها طوری ساخته شوند كه مشكل صرف غذا و سرویس و غیره كاملاً حل گردد. مثلاً هر خانواده بتواند غذای سبك خود را در ویلای خود صرف نماید و برای مهمانی از هتل استفاده نماید و از نظر سرویس و باغبانی و نگهداری هم بهتر است كه هزینه دو سال اول آن را روی بنای ویلاها بكشند تا دو سال صاحبان آن خیالشان راحت باشد و با احتساب مثلاً ۱۰ الی ۲۰ درصد هزینه ساختمانی در بنای ویلاها این نظر تامین می‌گردد.

● اول هتل، بعد ویلا

"آقای بهبهانیان اظهار داشتند قیمت ویلاها با توجه به كلیه هزینه‌ها اگر از متری ۰۰۰/۴۰ ریال كمتر باشد مناسب‌تر است و بهتر فروش خواهد رفت."

"مدیرعامل اظهار داشت با ترقی قیمت‌ها در تهران هم ساختمان لوكس با كلیه تجهیزات ومبلمان به مراتب گرانتر به فروش می‌رسد. در مورد فروش ویلاها هم عده زیادی مراجعه و تقاضای خرید نموده‌اند كه در دفتر سازمان منعكس است."

"از آقای دكتر رام نسبت به پیشنهاد بهای ویلاهای سوال شده،‌اظهار داشتند من اصولاً با ویلاسازی مخالف بودم زیرا باید اول هتل‌ها پر شود و بعد بروند دنبال ویلا و این آپارتمان‌ها مثل هتل هستند زیرا به هم چسبیده است.

● هتل برای توریست‌ها

"جناب آقای علم فرمودند : اول باید ویلاها ساخته شود كه مردم بروند در منزل خود، سپس بروند هتل و هتل بیشتر برای توریست‌ها ساخته می‌شود."

"آقای بهبهانیان اظهار داشتند این آپارتمانها كه مبله می‌گردد بهتر از هتل می‌شود زیرا قشنگ‌تر و راحت‌تر است مردم راغبتر به هر حال نسبت به تعیین بهای ویلاها پیشنهاد نمایید تا پس از بررسی مشخص گردد."

"با مذاكرات مفصل مقرر گردید ویلاهای كنار دریا (كاملاً مشرف به دریا) از قرار متر مربعی ۳۸۰۰۰ ریال و ردیف دوم ۳۷۰۰۰ ریال و ردیف سوم ۳۶۵۰۰ ریال تعیین گردد."

● مشرف به دریا

"جناب آقای علم فرمودند به طور كلی یك آپارتمان با كلیه هزینه‌ها و پیشنهادها شما چند تمام می‌شود؟

"مدیرعامل به عرض رسانید بسته به مساحت خالص زیربنا در حدود ۴ الی ۸ میلیون ریال شامل هزینه ساختمانی با مبلمان و تاسیسات روشنایی و غیره حداكثر متر مربعی ۳۸۰۰۰ ریال می‌گردد كه این مبلغ در جزیره كیش با موقعیت‌ها و امتیازات زیاد و بهترین فصل زمستانی كه دارد بسیار مناسب و ارزان است كه البته با اجازه هیأت محترم مدیره در پروژه بعدی ویلاسازی كه كاملاً مشرف به دریا خواهد بود و با در نظر گرفتن ترقی هزینه ساختمانی گرانتر عرضه خواهد شد. مدیرعامل اضافه نمود كه در مورد ویلاها به طور كلی در نظر است دستگاههایی كه نزدیك‌تر ومشرف به دریاست متر مربعی ۳۸۰۰۰ ریال و دستگاههای بعدی ارزانتر فروخته شود. جناب آقای علم فرمودند همان‌طور كه قبلاً گزارش دادید ویلاها از فروردین ۱۳۵۴ تا خرداد ۱۳۵۴ آماده می‌گردد، آیا آب و برق و سرویس آن هم حاضر خواهد بود كه خریداران آن‌ها بتوانند در آن سكونت نمایند و در آسایش باشند.

"آقای بهبهانیان اصرار نمودند كه این ویلاها تا نوروز آینده كاملاً‌ آماده گردد كه بتوان از آن استفاده نمود زیرا هم فروش به نفع سازمان است وهم از نظر تبلیغ زیرا چنانچه به تعویق بیفتد با بالا رفتن هزینه ساختمانی به ضرر سازمان نیز خواهد بود. مدیرعامل معروض داشت همان‌طور كه قبلاً به استحضار رسیده كار ساختمانی ومبلمان ویلاها در نوروز امسال و بهار ۱۳۵۴ آماده خواهد شد ولی لازم است به عرض بدون نقص ویلاها با تمام تجهیزات مورد استفاده كامل ساكنین آن قرار خواهد گرفت.

كار ساختمانی و تجهیزات ویلاها همان‌طور كه قبلاً به عرض رسید ۱۵۲ دستگاه آن قبل از پایان امسال آماده خواهد شد و سازمان تاكنون ۹۶ دستگاه آن را پیش‌فروش نموده است و برای بقیه نیز متقاضی می‌باشد و كار ساختمانی بقیه ویلاها تا ۳۰۰ دستگاه بزودی شروع خواهد شد و سازمان اجازه می‌خواهد اولاً تبلیغی از طریق تلویزیون و رادیو و مطبوعات بنماید ثانیاً در حدود ۱۰۰۰ دستگاه قبلاً پیش فروش نماید كه سالانه ۳۰۰ دستگاه آن را تحویل دهد و این امر كمك مالی به سازمان خواهد نمود. ضمناً برای متقاضیان نامه ارسال شده كه علی‌الحساب برای هر دستگاه مبلغ یك میلیون ریال پرداخت نمایند.

در مورد تبلیغ فروش، آقای بهبهانیان اظهار داشتند بهتر است بگذارید ۱۵۲ دستگاه كاملاً مجهز آماده گردد كه بتوان به مردم نشان داد، در آن حال تبلیغ موثر خواهد بود. ویلاهای یك طبقه دو طبقه نیز از نظر ساختمان تكمیل گردیده و بدلیل فوق‌الذكر مبله نگردیده ولی سعی خواهد شد كه حداقل چهار دستگاه از ویلاهای یك طبقه موقتاً مبله گشته و در ایام عید مورد بهره‌برداری و استفاده مهمان‌ها قرار گیرد. در مورد بازار، پنجاه درصد از كار ساختمانی بازار نیز تمام شده است. خانه‌های روستایی ده سفین و بازار این دو روز به اتمام است و می‌توان در ایام عید در حدود ۱۰۰ خانوار از اهالی ده ماشه را به خانه‌های مذكور كوچ داد. دستگاههای تبدیل آب شور به شیرین به تدریج به جزیره حمل می‌گردد و در حال حاضر اولین دستگاه به جزیره كیش حمل گردیده و امید می‌رود كه بتوان در ایام نوروز آن را افتتاح نمود.

● منازل بومی : علاوه بر ویلاهای یك دو و سه طبقه، هتل‌ها و شهرك پایگاه هوایی،‌ تعدادی منازل بومی با معماری سنتی و تعدادی منازل بومی به سبك جدید ساخته شده به وسیله سازمان (سابق) عمران كیش در جزیره به چشم می‌خورد. كیش، ماشه،‌ سفین و دیهو چهار مركز عمده سكونت اهالی تا سال ۱۳۵۰ بوده است. پس از اجرای عملیات عمران كیش به وسیله سازمان (سابق) عمران كیش، شهر كیش ماشه از جمعیت تخلیه شد و اهالی آنجا به سفین انتقال داده شدند و شهری جدید به نام سفین جدید شكل گرفت.به دنبال آن، اهالی روستای سه حجم (سجم) به همراه روستای دیهو نیز بدان علت كه آبادی‌هایشان در محدوده طرح عمران واقع شده بود،‌ ناچار به تخلیه روستاهای خود شدند و به سفین جدید انتقال یافتند. این خانه‌ها مختصاتی سنتی داشته و ساده و بدون تزیینات بوده است.

۱۳۵ خانوار بومی در این منازل اسكان داده شده بودند و طراحان معماری كیش بر این نظر پا می‌فشردند كه این منازل با توجه به موقعیت جغرافیای، شرایط زندگی و معتقدات مذهبی روستاییان، برای آنان كاملاً مطلوب است. یك بازار سنتی، مدرسه و مسجد در این شهرك ساخته شده بود. درباره معماری منازل، یكی از محققان می‌نویسد :

"معماری جدید كه خود تقلید از معماری بومی و سنتی جزیره است و نمونه آن در شهر سفین به كار رفته، تفاوت چندانی با معماری سنتی ندارد برخلاف معماری سنتی جزیره كه اتاقها در اطراف حیاط به اتاق‌ها اختصاص دارد و در مقابل آن نیز آشپزخانه و حمام و آبریزگاه ساخته شده است.

تعداد این خانه‌ها ۱۰۴ واحد و مساحت كل زیربنای آن‌ها بیش از ۱۲۰۰۰ متر مربع و ساختمان‌ها یك طبقه و در بعضی نواحی دو طبقه شامل خانه‌های یك و دو و سه و چهار اتاقی می‌باشد و اسكلت و سقف و نمای این خانه‌ها مانند سایر ساختمان‌ها كف آن‌ها بتون، درها چوبی و حمام و روشویی و آشپزخانه در پایین حیاط و خیلی مختصر و ساده ساخته شده است. ساختمان‌ها معمولاً فقط سه اتاق دارد و فاقد تاسیسات خنك‌كننده است.

خسرو معتضد

---