پراکندگی ذرات شعر در هوای جهان

نگاهی به زندگی و شعر پابلو نرودا, شاعر شیلیایی

شاعر شیلیایی، متولد ۱۹۰۴ با نام اصلی نفتالی ریکاردو ریس باسوالتو در پارال شیلی. در تموکو دوران جوانی و نوجوانی را گذراند. از ۱۹۲۰ به بعد نام پابلو نرودا را به احترام یان نرودا شاعر چک

(۱۸۳۴ ـ ۱۸۹۱) برای خود برگزید. در ۱۹۲۱ اولین کتابش به نام «گرگ و میش سپیده‌دم» و یک‌سال بعد «بیست شعر عاشقانه» و «یک ترانه نومید» را منتشر کرد که برایش شهرت به ارمغان آورد. در ۱۹۴۵ به سنای شیلی راه یافت در حالی‌که پیش از آن به نهضت‌های مردمی اسپانیا و فرانسه پیوسته بود. در ۱۹۴۷ به علت سخنرانی اعتراض‌آمیز نسبت به رئیس‌جمهور وقت شیلی ـ بیده لا ـ شیلی را مخفیانه ترک کرد و به اروپا رفت. در ۱۹۵۲ به کشورش بازگشت و در ۱۹۷۱ جایزه نوبل ادبیات را به خود اختصاص داد. از آثار برجسته او می‌شود به: تلاش انسان بی‌پایان؛ اقامت در خاک، اسپانیا در قلب من، خشم‌ها و محنت‌ها، آواز همگانی، شعرهای ناخدا، چکامه‌های بنیادین، انگورها و باد، صد شعر عاشقانه، یادداشت‌های ایسلانگرا، کتاب سوال‌ها، بودها و یادبودها و ده‌ها اثر دیگر اشاره کرد. «بودها و یادبودها» مجموعه خاطرات ادبی و سیاسی شاعر است که اتفاقا به فارسی نیز ترجمه شده است. نرودا در سال ۱۹۷۳ چند روز پس از کودتای پینوشه به علت سرطان خون در ایسلانگرا فوت کرد. در این مجال به بررسی برخی از دریافت‌ها از شعر نرودا می‌پردازیم: نرودا شاعری‌ است جمیع الاطراف. این گفته شاید برای او بیش از هر شاعر دیگری در دنیا صدق کند. نرودا آنچنان عاشقانه می‌سراید که واژه‌ها تاب مستی شاعر را نمی‌آورند و آنچنان از دردهای سرزمینش سخن می‌گوید که هر کلمه شلاقی می‌شود بر صورت متجاوز!

اما چیزی که مسلم است نرودا شاعر زمانه خویش است و از آن بالاتر انسان زمانه خویش. نگاه لطیف و شاعرانه او گوشه‌گوشه جهان هستی را واکاوی می‌کند و از دل هر جنبنده و ناجنبنده‌ای شعر بیرون می‌کشد!

فرم در کارهای نرودا در خدمت محتوا و کارکرد اثر است. مثلا در صد شعر عاشقانه از فرم ۱۴ مصراعی (سونات) استفاده می‌برد که فرمی مناسب برای اشعار لطیف و تغزلی است. در چکامه‌های بنیادین شیوه تقطیع و سرایش به گونه‌ای ا‌ست که شعر در یک ستون روزنامه بگنجد! چراکه شعرها برای نخستین بار در آنجا منتشر شده است و… نرودا شعرش را با درد، رنج و اندوه آواز داد، ولی ناگهان به سوی شادی، آن را رهبری کرد. از دید او شاعر باید شاد باشد و شعر امیدوارانه بسراید، چه «شعر شورش است» و پراکنده در هوای جهان. «هوای جهان ذرات شعر را با خود می‌پراکند، ذراتی که به سبکی گرده گیاهان یا به سختی سرب، و این بذرها در شیارها، در سر مردمان می‌نشیند، به همه چیز فضایی بهاری یا مبارزه می‌بخشد. گل و همچنین گلوله‌های آتشین تولید می‌کند.» از دید نرودا شعر جریان آبی است که اغلب مهارش از دست آفریننده‌اش به در می‌رود: «ماده خام آن شامل چیزهایی است که وجود دارد و وجود ندارد. به کار بردن شعر برای سود اکثریت مردم برپایه نیرومندی، مهربانی، شادی و بر طبیعت راستین انسان بنا شده است. بی‌ آن، شعر صدا بر می‌آورد ولی آواز نمی‌خواند، شعر همیشه آواز می‌خواند.» زبان نرودا زبانی ساده و صمیمی است و کمتر به دام مغلق‌گویی می‌افتد. تصاویر شاعر نیز کاملا عینی‌اند و نرودا نیز مانند بسیاری از شاعران بزرگ که حرفی برای گفتن دارند، خود را به ورطه ابهام‌های مه‌آلود و لابیرنت‌های معماگونه و ذهنیتی مالیخولیایی نمی‌اندازد چراکه به گمان من، مضمون برای او اهمیتی بسیار دارد و خواننده را ارج می‌نهد. نرودا شعرهایش را برای مردم می‌سرود و عاشقانه‌های او عاشقانه‌های مردم بود. ویژگی زندگی او موجب شد که بتواند مردم را بهتر ببیند و برای آنها بهتر بسراید. هیچ عاملی نتوانست پیوند او با مردم شیلی را قطع کند و آن چیزی که بیش از همه مورد توجه ملت شیلی بالاخص و مردم آمریکای لاتین به‌طور اعم بود، ارتباط صمیمانه شعرهای او با همه قشرها خصوصا قشرهای کم سواد بود. وی شاعر یک گروه و طبقه خاص نبود. خلاقیتش راه رسیدن به مردم را برایش هموار کرد. شاعر(نرودا) آن شعری را دوست دارد که خطابش به خلق باشد. از دیدگاه او فقط نمی‌توان شعری سرود که نگاه به «یک تن» دارد، چنین شعری شاید دارای قدرت ادبی و بلاغت خاصی باشد اما قدرت ماندگاری و محبوبیت ندارد.

شعر در عین حال که از قوانین خود پیروی می‌کند و شاعر معمار به خوبی آن را می‌سازد، ولی باید مواد محبوبیت و عشق در آن از بار بیشتری برخوردار باشد تا به مانایی برسد. شاعر با شعرهایی که برای توده مردم می‌سراید، در واقع بعد دیگری می‌یابد و آن بعد موجب می‌شود که شاعر در میان مردم جاری شود و نرودا از این بعد و زاویه- بعد مردمی بودن- دفاع می‌کند و در انتقاد به «رابرت گریوز» که گفته بود: «شاعر رو به خلق ندارد، بلکه رو به یک تن دارد.» می‌گوید: «اگر گریوز می‌دانست که ما با اشعاری که برای توده‌ها سروده شده چه واکنش‌هایی از مردم دیده ایم در می‌یافت که شاعر می‌تواند بعد دیگری نیز داشته باشد و من از این بعد دفاع می‌کنم.» وی همچنان‌که جانب نظر «گریوز» را در باب رو به فرد داشتن شعر می‌گیرد، ولی می‌گوید: «شعر باید اغلب رو به فرد داشته باشد اما باید غالبا با مردم نیز گفت وگو کند.»

برای نرودا مردم از همه مهم‌تر هستند و تنها ملت اوست که بر او اثر می‌گذارد: «تنها مردم برای من مهم اند/ تنها ملتم بر من اثر می‌گذارد/مردم و ملت، انضباطم را تقریر می‌کنند.»

آثار نرودا

بیشتر اشعار نرودا از نوعی جست‌وجو و کاوش درونی حکایت دارد.

در عین فهمایی برای عموم دارای طرحی نو و شیوه‌ای جدید است. وی در آثارش صناعت نویی را در شعر بنیان نهاد که قبل‌‌از وی کمتر شاعر آمریکای‌لاتین دست به چنین تحولی زده بود.

برخی از آثار نرودا عبارتند از:

۱) «اقامت در زمین» که در سه جلد منتشر شده است که این مجموعه اشعار بیشتر از همه نشان دهنده جست وجوی شاعر است.

۲) شفق؛

۳) بیست شعر عاشقانه و یک غمنامه؛

۴) مجموعه آثار که بالغ بر ۱۸۰۰ صفحه است؛

۵) «غزل‌های ابتدایی» (سه جلد)

از تو عبور می‌کنم

اگر تمام خاک زمین باشی

تنها مشتی از تو کافی است

برای آنکه تا ابد بپرستمت

از میان صور فلکی

چشم‌های تو

تنها نوری است که می‌شناسم

تنت به بزرگی ماه

و کلامت خورشیدی کامل

و قلبت آتشی است

برهنه پای

از تو عبور می‌کنم

و تنگ می‌بوسمت

ای سرزمین من!

سفر

به آرامی آغاز به مردن می‌کنی

اگر سفر نکنی،

اگر کتابی نخوانی،

اگر به اصوات زندگی گوش ندهی،

اگر از خودت قدردانی نکنی.

به آرامی آغاز به مردن می‌کنی

زمانی که خودباوری را در خودت بکشی،

وقتی نگذاری دیگران به تو کمک کنند.

به آرامی آغاز به مردن می‌کنی

اگر برده‏ی عادات خود شوی،

اگر همیشه از یک راه تکراری بروی...

اگر روزمرگی را تغییر ندهی

اگر رنگ‏های متفاوت به تن نکنی،

یا اگر با افراد ناشناس صحبت نکنی.

تو به آرامی آغاز به مردن می‏کنی

اگر از شور و حرارت،

از احساسات سرکش،

و از چیزهایی که چشمانت را به درخشش وامی‌دارند،

و ضربان قلبت را تندتر می‌کنند،

دوری کنی...

تو به آرامی آغاز به مردن می‌کنی

اگر هنگامی که با شغلت،‌ یا عشقت شاد نیستی، آن را عوض نکنی،

اگر برای مطمئن در نامطمئن خطر نکنی،

اگر ورای رویاها نروی،

اگر به خودت اجازه ندهی

که حداقل یک بار در تمام زندگی‏ات

ورای مصلحت‌اندیشی بروی...

امروز زندگی را آغاز کن!

امروز مخاطره کن!

امروز کاری کن!

نگذار که به آرامی بمیری.

سیدمهدی موسوی‌تبار