معضل آب شرب در جهان سوم

حدود نیمی از جمعیت جهان آب با کیفیت مشکوک می نوشند

مجمع جهانی اقتصاد طی آخرین گردهمایی در داووس، نهمین گزارش سالانه خود درباره خطرات جهانی را منتشر کرد. این گزارش بر اساس بررسی‌های صورت گرفته توسط بیش از ۷۰۰ پیشرو در امور تجاری، مقامات دولتی و حامیان غیرانتفاعی، تنظیم و جدی‌ترین خطرات جهان را در دهه آینده متذکر شده است. چهار مورد از ۱۰ مورد ذکر شده در این لیست مربوط به آب می‌شود.

این خطرات شامل بحران آب از خشکسالی و سیل، کاهش کیفیت آب و مدیریت ضعیف آب؛ ناتوانی در سازگاری با تغییرات آب و هوایی؛ میزان بالای حوادث آب و هوایی سخت و بحران غذا ناشی می‌شود که هر کدام لااقل تا حدودی متاثر از کمبود آب است، اما این گزارش نتوانسته است روی مهم‌ترین نگرانی‌های مربوط به آب تاکید کند؛ مساله‌ای مانند حصول اطمینان کافی از آب قابل شرب. علاوه براین، تا زمانی که سازمان‌های بین‌المللی درک درستی از مشکلات نداشته باشند، شیوه نظردهی آنها

به طور کل اشتباه خواهد بود. سازمان ملل در سال ۲۰۱۲ اعلام کرد که برنامه کاهش ۵۰ درصدی جمعیت افرادی که دسترسی پایدار به آب آشامیدنی سالم ندارند (که یکی از اهداف توسعه هزاره است)، چند قدم جلوتر از برنامه‌های پیش‌بینی شده قرار دارد و در حال حاضر، تنها ۷۸۳ میلیون نفر فاقد دسترسی به آب پاکیزه هستند. سومین مجمع جهانی مدیریت آب تخمین زده است که حداقل ۳ میلیارد نفر در سراسر جهان، آب با کیفیت مشکوک می‌نوشند. آکوآ فد (AquaFed) که تشکلی برای شرکت‌های خصوصی آب است، این رقم را برابر با ۴/۳ میلیارد نفر تعیین کرده که تقریبا نصف جمعیت جهان است. این ارقام نشان می‌دهند که سازمان ملل، زودتر از آنچه باید، اعلام پیروزی کرده است. شواهد بسیاری بر این مدعا وجود دارد. در سال ۲۰۱۱، نیمی از بزرگ‌ترین دریاچه‌ها و رودخانه‌های چین برای مصرف انسانی نامناسب تشخیص داده شد. سال گذشته، وزارت حفاظت از محیط‌زیست چین اقرار کرد که «آلودگی شیمیایی سمی و خطرناک باعث بسیاری از بلایای زیست‌محیطی، محرومیت از منابع آب آشامیدنی و حتی بروز مشکلات بهداشتی و اجتماعی شدید مانند ظهور «روستاهای سرطانی» شده است. هند نیز وضع بهتری ندارد؛ براساس گزارش سال گذشته انجمن مرکزی و دولتی کنترل آلودگی هند، تقریبا نیمی از ۴۴۵ رودخانه این کشور از نظر اکسیژن بیوشیمیایی مورد نیاز (شاخصی برای کیفیت آلی آب) و باکتری ، بسیار آلوده‌تر از آن هستند که با خیال راحت مصرف شوند. اگر دیگر آلاینده‌ها، مانند نیترات‌ها، فلوریدها، آفت کش‌ها و فلزات سنگین نیز در نظر گرفته شده بود، این رقم به طور قابل توجهی بیشتر می‌شد.

علاوه بر این، مجلس شورای ملی پاکستان، سال گذشته آگاهی یافت که ۷۲ درصد از نمونه‌های جمع‌آوری شده از سیستم‌های آب‌رسانی این کشور، برای مصرف انسان مناسب نیستند، به علاوه، ۷۷ درصد از آب‌های زیرزمینی در مناطق شهری و ۸۶ درصد از آنها در مناطق روستایی، پرخطر تشخیص داده شدند. دفتر آب و فاضلاب کشور نپال نیز متوجه این مساله شد که ۸۵ درصد از سیستم‌های ذخیره و آب رسانی سنتی این کشور به طور جدی با باکتری، آهن، منگنز و آمونیاک، آلوده شده‌اند.مشکلی که در عملکرد سازمان‌های بین‌المللی وجود دارد این است که آنها مفهوم مبهم «منابع آب بهبود یافته» را با «آب کاملا تمیز و سالم برای آشامیدن» تلفیق می‌کنند. به همین ترتیب، آنها بهبود وضعیت سیستم تخلیه فاضلاب را که همان روند نمونه‌‌برداری، سالم‌سازی و تخلیه سالم فاضلاب است با به‌کارگیری این روش در سرویس‌های بهداشتی داخل منزل مردم تنزل می‌دهند.

این مساله نشان‌دهنده وجود عدم هماهنگی بین تاسیسات تخلیه فاضلاب و مدیریت مناسب فاضلاب است. در عین حال گفته می‌شود تقریبا ۹۰ درصد از خانواده‌های مقیم دهلی هند، تخلیه فاضلاب مناسبی دارند، اما به دلیل وجود سرویس‌های بهداشتی خانگی، تقریبا همه فاضلاب بهسازی نشده به رودخانه یامونا که یکی از منابع آب آشامیدنی برای شهرهای پایین دست رودخانه است می‌ریزد. علاوه بر این، شهر مکزیکو را دارای سطح بالایی از سیستم تخلیه فاضلاب می‌دانند، هر چند که فاضلاب بهسازی نشده این شهر که مملو از عوامل بیماری‌زا و مواد شیمیایی سمی است به منطقه‌ای جلگه‌ای در نزدیکی مکزیکو منتقل می‌شود و برای آبیاری محصولات کشاورزی مورد استفاده قرار می‌گیرد.در حقیقت، سومین مجمع جهانی مدیریت آب برآورد کرده است که تنها ۱۰ تا ۱۲ درصد از فاضلاب خانگی و صنعتی تولید شده در آمریکای لاتین، به‌درستی مدیریت می‌شود. چنین وضعیتی احتمالا در کشورهای در حال توسعه آسیایی نیز وجود دارد و از آن بدتر در کشورهای آفریقایی. طبق بررسی صورت‌گرفته توسط مدیریت مرکزی کنترل آلودگی هند در سال ۲۰۱۱، مشخص شد که تنها ۱۶۰ مورد از ۸۰۰۰ شهر این کشور، هم دارای سیستم فاضلاب و هم دارای کارخانه‌های بهسازی فاضلاب هستند. گذشته از این، بیشتر کارخانه‌های دولتی کنترل فاضلاب، غیرکارکردی یا در اکثر اوقات تعطیل هستند و این به دلیل مدیریت نامناسب، نگهداری ضعیف، طراحی غلط، فقدان نیروی برق به طور منظم و همچنین کارکنان غایب، آموزش ندیده و غیرمسوولیت‌پذیر است.

به همین ترتیب، وزارت مسکن و توسعه شهری و روستایی چین در سال ۲۰۱۲ گزارش داد که ۶۴۰ مورد از ۶۴۷ شهر و تقریبا ۷۳ درصد از شهرستان‌های این کشور، تاسیسات بهسازی فاضلاب دارند؛ ۳۷۷ کارخانه طی یکسال ساخته شد که نتوانست نیازهای ملی را برآورده کند و متوسط بهره‌وری آنها کمتر از ۶۰ درصد بود. این وزارتخانه همچنین دریافت که فقط ۱۲ درصد از این کارخانه‌ها، استاندارد درجه یک را داشتند. این مساله به علت کمبود دانش، فناوری یا تجربه نیست. همچنین نمی‌تواند به دلیل فقدان سرمایه‌گذاری باشد. کشور چین بین سال‌های ۲۰۰۶ تا ۲۰۱۲، ۴/۱۱۲میلیارد دلار برای زیرساخت‌های آبی هزینه کرد؛ هند حجم بالایی از کمک‌های دولتی را صرف پاکسازی رودخانه یامونا کرد. اما هنوز هم ذخیره آبی هر دو کشور بسیار آلوده است. در چنین وضعیتی، چالش آب و تخلیه فاضلاب جهان به هیچ وجه حل شدنی نیست.

حل این مساله، نیازمند اراده پایدار سیاسی است؛ با ایجاد نهادهای دولتی قوی مربوط به آب و اطمینان از اینکه کمک‌های دولتی به شکلی تاثیرگذار مورد استفاده قرار می‌گیرد، می‌توان به حل این مساله امیدوار بود. عموم مردم نیز باید بدانند که اگر در حال حاضر در پرداخت مالیات و تعرفه‌ها و همچنین امور مربوط به انتقال مشارکت داشته باشند، خدمات آبرسانی بهتری را دریافت خواهند کرد. رسانه‌ها نیز باید به نوبه خود بر چگونگی عملکرد سیستم آبرسانی و مدیریت فاضلاب تاکید داشته باشند و سیاستمداران و مسوولان دولتی را در صورت قصور در فعالیت‌هایشان مورد سوال قرار دهند. در نهایت اینکه، مدیریت آب باید به جای سرمایه‌گذاری روی تامین حجم آب بیشتر، تمرکز بیشتری روی تهیه منابع آبی مناسب داشته باشد. ناتوانی در هدایت چالش آب می‌تواند بحران جهانی بی‌سابقه‌ای برای یک نسل به بار آورد، بنابراین چنین تلاش‌هایی بسیار ضروری است.

نویسندگان: آسیت.کی. بیسواس ۱

و پیتر برابک لتمت ۲

مترجم: سمانه فیاضی

پاورقی:

۱- آسیت .کی. بیسواس، مجری و رئیس سومین مجمع جهانی مدیریت آب در مکزیکو و از استادان برجسته و مدعو سیاست اجتماعی در مدرسه « لی کوآن لی» سنگاپور و بنیاد فناوری «بهوبانسوار» هند است. او یکی از بنیانگذاران انجمن منابع آب و شورای جهانی آب است.

۲- پیتر برابک لتمت، رئیس شرکت نستله، رئیس مجمع جهانی منابع آب است.