حضور موفقیت آمیز ایرانی ها درتئاتر روسیه

مهسا مهجور به عنوان بهترین بازیگر زن برنده جشنواره «كلاسیك های روس لبنیا» از روس ها یك تابلوی نقاشی و یك ساز سنتی روسی شبیه سنتور ایرانی دریافت كرد ماجرا از این قرار است كه مهجور با نمایشی از چیستا یثربی به نام «جنایت و مكافات» شركت كرد

مهسا مهجور به عنوان بهترین بازیگر زن برنده جشنواره «كلاسیك های روس لبنیا» از روس ها یك تابلوی نقاشی و یك ساز سنتی روسی شبیه سنتور ایرانی دریافت كرد. ماجرا از این قرار است كه مهجور با نمایشی از چیستا یثربی به نام «جنایت و مكافات» شركت كرد.

«جشنواره كلاسیك های روس»، یك جشنواره معتبر و بین المللی است كه هرساله در شهر لبنیا كه یكی از شهرهای حومه مسكو است به مدت ۱۲ روز و در دو بخش كودك و نوجوان و بزرگسال برگزار می شود. امسال یازدهمین دوره این جشنواره بود. از همه كشورهای جهان یك نمایش برای شركت در این جشنواره انتخاب می شود.

امسال قرعه شركت در این جشنواره به یثربی از ایران افتاد. سال گذشته در این جشنواره نمایش «خرس و خواستگاری» كار حسن معجونی دعوت شد. در این جشنواره فقط آثار برگرفته از نویسندگان كلاسیك روسی یا اجرای خود آثار كلاسیك روسی پذیرفته می شود. امسال بیشتر نمایش های شركت كننده در این جشنواره هم از نمایشنامه های چخوف بودند. این جشنواره تا پارسال به شكل غیر رقابتی بود و امسال كه شكل رقابتی به خود گرفت، هیات داورانش از قدیمی ترین هنرمندان روسی بودند، داورانی مسن اما حرفه ای.

یثربی این نمایش را با دو نفر از دانشجویانش در سال ۸۲ در جشنواره باكو و با هزینه خصوصی اجرا كرد. او در جشنواره طنز اصفهان سی دی كار را به مسئولان تئاتری روسیه داده و آنها كار را پسندیده و او را به روسیه دعوت كرده اند. یثربی درباره چند و چون اقتباس اش از رمان جنایت و مكافات می گوید: «نمایش من اقتباسی آزاد براساس رمان «جنایت و مكافات» است. رمان بیش از ۲۰ شخصیت دارد اما من نمایشنامه را با دو شخصیت زن و مرد نوشتم. راسكلنیكف و سونیا در حالی كه هر دو بازیگر بقیه شخصیت های دیگر را هم بازی می كنند، مثلاً بازیگر زنم مهسا مهجور در نقش های مرد هم بازی می كند.

من فضای داستان را هم تغییر دادم، فضای نمایش كابوس گونه است و مرتب از كابوس به رویا و واقعیت گریز می زند. در آغاز نوشتن این نمایشنامه یك جمله از پیامبر اسلام در ذهنم بود، این كه: «هر كس كه یك نفر را نجات بدهد، انگار همه بشریت را نجات داده است و هر كس كه یك نفر را بكشد، انگار همه بشریت را كشته است.» اساساً من نمایشم پر از قصه های مذهبی است و در انتها نیز با یكی از قصه های معروف انجیل تمام می شود. در ضمن بگویم كه در اجرای روسیه به علت كمبود نیرو من مجبور شدم كه خودم طراحی صحنه، لباس و نور نمایش را انجام بدهم در حالی كه این رشته ها در حیطه تخصصی من نیست.» او درباره واكنش روس ها نسبت به اجرای او می گوید: «در ابتدا چندان برخورد خوبی نداشتند، شاید برای این كه عكس بازیگرم را با حجاب دیده بودند. هنوز اجرایم شروع نشده بود، می پرسیدند كه آیا بازیگرم با چادر روی صحنه می آید؟ در حالی كه لباس بازیگرم، لباس محلی ایرانی بود، دامن پرچینی كه در همه جای دنیا می توان آن را پوشید و اتفاقاً الان چیزی شبیه همین دامن در تركیه مد است.

دلیل دیگرش شاید این بود كه آنها زبان انگلیسی نمی دانستند و ما هم زبان روسی متوجه نمی شدیم. همچنین آنها به شدت روی متن هایشان متعصب هستند، وقتی متوجه شدند كه ۲۰ شخصیت رمان به دو شخصیت تبدیل شده، خیلی عصبانی شدند و می گفتند كه مگر ممكن است كه چنان رمان بزرگی را دوباره نوشت! به خصوص كه آنها از اقتباس آثار روسی هم بدشان می آمد.

اما بعد از اجرا چنان از نمایش خوششان آمد كه برای یك ربع برایمان دست زدند. در جلسه نقد و بررسی پایان نمایش هم منتقدها اظهار كردند كه تكنیك نمایش برایشان جالب بوده، اینكه همه شخصیت ها توسط دو بازیگر اجرا می شد، همچنین از توانایی بازیگرها هم تعریف كردند و تاكید كردند كه كار ما تئاتر یكال بوده، یعنی همه عناصر تئاتری، به شكل بصری و تجسمی روی صحنه تصویر می شده است. همچنین هیات داوران با هر گروهی پس از اجرا گپ می زدند و عیب های كارهایشان را می گفتند، درست بر عكس جریان جشنواره های ما كه داوران را از گفت وگو با كارگردان ها بر حذر می دارند، آنها خیلی راحت پس از اجرا و سر میز شام با ما گفت وگو كردند. به نظرشان نمایش ما بهترین كار جشنواره بود و علتش را هم ساختار مدرن نمایش می دانستند و هم رعایت كردن عناصر شرقی.»

● در اینجا نظرات برخی از منتقدان روسی را با ترجمه اسماعیل شفیعی بخوانید:

▪ ن . كامینسكایا؛ منتقد تئاتر و مدیر نقد روزنامه فرهنگ: نمایش چیستا یثربی نمایش تاریخ احساس رنج و عقاب است، تاریخ اكتشاف راهی به سوی تحمل رنجی برای بخشوده شدن است. گروه تئاتری «سیلویا» گروه تئاتری مدرن و درخشانی است كه به سوی پیوستگی ها و تخیل ها روی نموده است. دیدن اجرا بسیار جالب بود.

▪ م . رومانووا ؛منتقد تئاتر رادیو «راسیا»: نمایش نسبتاً تاثیر قوی ای را به وجود می آورد. بازیگران بسیار تماشایی اند و همچنین در ضمن معرفی شخصیت قهرمانان بسیار دقیق بازی می كنند. من برای اولین بار است كه نمایش ایرانی می بینم و نمی توانستم تصور كنم كه در این كشور چنین نمایش مدرنی می تواند وجود داشته باشد، ما متاسفانه بسیار كم درباره یكدیگر می دانیم. سپاسگزارم از بازیگران، آنها نگران خودشان نبودند آنها از عمق وجودشان كار می كردند، بچه ها (بازیگران) آهنگین اند، بدنی نرم دارند، زیبا هستند. من باور می كنم كه این فرد «سونیا» و دیگری «راسكلنیكف» است.

▪ آ . كوزنیتسو؛ منتقد تئاتری روزنامه ادبیات: دنیای نمایش، دنیایی مستقل و خارق العاده است، شما آزادانه تخیل می كنید، ضمن دعوت ما به دنیای عجیب و ویژه خودتان، (ما را دعوت می كنید) به راهی كه در آن مانعی زبانی وجود دارد. به نظر من نوعی ناهمخوانی در نمایش وجود دارد، در جایی شما راه سمبل ها را طی می كنید و در جایی ناتورالیسم (وجود دارد) و هرچند كه خیلی چیز ها را نمی فهمم اما دنبال كردن اعمال (شخصیت ها) بسیار جالب توجه است. من از بازیگر زن خوشم آمد. او هم عشق را بازی می كند، هم توبه، هم رنج و هم حس مادری را و همه این گستره را او به خوبی می تواند به دیگری منتقل كند. بازیگر دختر صدای عالی ای دارد و او آن را به خوبی به كار می برد.