بیماری های چشم سالمندان

با افزایش سن, چشم های ما دستخوش تغییراتی می شود مثلا انعطاف پذیری بخش هایی از آن کاهش پیدا می کند و در نتیجه ما نمی توانیم به خوبی روی فاصله های نزدیک متمرکز شویم

با افزایش سن، چشم‌های ما دستخوش تغییراتی می‌شود؛ مثلا انعطاف‌پذیری بخش‌هایی از آن کاهش پیدا می‌کند ‌و در نتیجه ما نمی‌توانیم به خوبی روی فاصله‌های نزدیک متمرکز شویم. گاهی سلول‌های درون مایع زجاجیه چشم به‌صورت توده‌هایی درمی‌آیند که باعث ایجاد احساس مگس‌پران در میدان دیدمان می‌شود...

بیماری‌های چشمی مربوط به سن شامل ۴ بیماری عمده‌اند: آب سیاه (گلوکوم)،‌آب مروارید (کاتاراکت)، تحلیل لکه زرد مربوط به سن و اختلال شبکه مربوط به دیابت. این ۴ بیماری ممکن است بدون سرو صدا در طول دوران سالمندی شما پیشرفت کنند ‌و بینایی شما را مورد تهدید قرار دهند. افراد ۶۵ سال به بالا، بیشتر در معرض این بیماری‌ها هستند. با این حال، توجه دقیق به سلامت چشم‌ها و معاینه‌های منظم آنها می‌تواند به شما کمک کند تا بینایی خود را در سنین بالا حفظ کنید. به خصوص که در سنین بالا توانایی انجام مستقل کارها برای فرد اهمیت پیدا می‌کند و بینایی صحیح در این زمینه نقشی کلیدی دارد.

اینجا برخی مشکلات شایع بینایی در دوران سالمندی را با هم مرور می‌کنیم.

۱) آب سیاه یا گلوکوم:‌آب سیاه یا گلوکوم می‌تواند به عصب بینایی چشم شما آسیب بزند. دید خوب به سلامت عصب بینایی وابسته است. چشم دارای سیستم زهکشی مایع است. مایع شفاف (زلالیه) به طور منظم به اتاقک جلویی چشم وارد و از آن خارج می‌شود و بافت‌های مجاور را تغذیه می‌کند و فشار درون چشم را در حد طبیعی برای هر فرد نگه می‌دارد. اما در شایع‌ترین نوع گلوکوم که «گلوکوم زاویه بسته» ‌نامیده می‌شود، ‌به دلایل نامعلومی، این زهکشی مایع مختل می‌شود و مایع نمی‌تواند به درستی از اتاقک جلویی چشم خارج شود. تجمع مایع در این ناحیه باعث می‌شود که فشار درون چشم بالا برود و عصب بینایی آسیب ببیند. این فشار را باید پایین آورد و کنترل کرد؛ یا با قطر‌ه‌های چشمی یا با داروهای خوراکی یا با جراحی. به این ترتیب، از آسیب عصب بینایی جلوگیری و به حفظ بینایی کمک می‌شود.

گلوکوم یکی از علل شایع نابینایی در بزرگسالان است. مشکل این است که بسیاری از افراد مبتلا به این بیماری از وجود آن خبری ندارند. در ابتدا افراد دچار گلوکوم ممکن است شروع به از دست دادن دید محیطی‌یا کناری‌ کنند. با اینکه این وضعیت از این لحاظ خوب است که ما کمتر از دید محیطی‌مان استفاده می‌کنیم ‌اما از طرف دیگر باعث می‌شود که بدون اینکه فرد متوجه از دست رفتن بینایی‌اش شود،‌بیماری با سرعت کم یا زیاد پیشرفت کند و تنها هنگامی اختلال بینایی برای فرد مشخص شود که دید مرکزی‌اش را هم از دست داده است. به خاطر این سیر پنهانی، گولوکوم را «دزد شب» می‌نامند.

ممکن است اولین نشانه‌های گلوکوم در حین یک معاینه چشم کشف شوند. در این معاینه، پزشک، مردمک‌های شما را با ریختن قطره، گشاد می‌کند و به این ترتیب می‌تواند بخش عقبی چشم (شبکیه) را بررسی کند.

۲) آب مروارید یا کاتاراکت: یکی از اختلالات چشمی در سنین بالا که ممکن است نشانه هشداردهنده‌چندانی نداشته باشد، کدر شدن عدسی چشم شماست که به آن آب مروارید یا کاتاراکت می‌گویند. عدسی چشم از آب و پروتئین ساخته شده است. این پروتئین‌ها طوری قرار گرفته‌‌اند که شفاف هستند و نور می‌تواند به راحتی از میانشان بگذرد و روی شبکیه (پرده حساس عقب چشم) متمرکز شود. اگر مولکول‌های پروتئینی عدسی به صورت توده‌های به هم چسبیده درآیند، ‌کدر شدن عدسی از یک ناحیه کوچک آن آغاز می‌شود. با گذشت زمان، این توده کدر پروتئینی بزرگ‌تر می‌شود و دید را برای شما مشکل‌تر می‌کند.

کاتاراکت نیز مانند گلوکوم، بدون درد است. اغلب افراد مبتلا به کاتاراکت با شکایت از درخشندگی ناراحت‌کننده نور به پزشک مراجعه می‌کنند. هنگامی که نور‌های درخشان به چشم این افراد می‌افتد، بینایی‌شان به طور مشخصی افت می‌کند. همچنین رنگ‌ها ممکن است محو به نظر برسند و فرد ممکن است نیاز به تعویض نمره عینک یا لنز تماسی داشته باشد.

جالب این است که افراد مبتلا به آب مروارید ممکن است برای خواندن نیاز به نور اضافی داشته باشند. اگر کاتاراکت بدتر شود، ‌لازم است با جراحی، عدسی کدرشده خارج شود و با یک لنز مصنوعی جایگزین شود. علاوه بر افزایش سن، عوامل دیگری نیز وجود دارند که فرد را در معرض خطر بیشتر کاتاراکت قرار می‌دهند؛ از جمله سابقه ارثی، سیگار کشیدن، نوشیدن الکل، قرارگیری درازمدت در معرض اشعه ماورای بنفش خورشید، ‌برخی از داروها و بیماری‌هایی مانند دیابت. کاتاراکت یا آب مروارید، شایع‌ترین علت کاهش بینایی در جهان است اما خوشبختانه با درمان، می‌توان آن را برطرف کرد. برداشتن عدسی کدرشده مبتلایان به کاتاراکت، یکی از شایع‌ترین اعمال جراحی است. معمولا تنها هنگامی عدسی کدرشده را برمی‌دارند که افت بینایی ناشی از آن، مانع انجام فعالیت‌های روزمره شود.

در جراحی آب مروارید، لنز کدرشده را برمی‌دارند و یک عدسی دیگر به جای آن می‌گذارند. در حال حاضر، ۳ نوع عدسی جایگزین مورد استفاده قرار می‌گیرد؛ لنزهای داخل‌چشمی (IOL)، لنزهای تماسی و عینک کاتاراکت.

۳) تحلیل‌رفتگی لکه زرد شبکیه چشم با افزایش سن: بر خلاف سیر تدریجی گلوکوم و کاتاراکت، تحلیل رفتن لکه زرد شبکیه مربوط به افزایش سن، بینایی را در سنین بالا به شدت و به‌طور ناگهانی کاهش می‌دهد. این عارضه بر دید مرکزی اثر می‌گذارد. اگرچه مبتلایان به این بیماری به‌ندرت نابینا می‌شوند؛ بسیاری از آنها در خواندن، ‌رانندگی کردن و انجام کارهای روزمره که نیاز به دید مرکزی دارد،‌ دچار مشکل می‌شوند. شمار افراد مبتلا به این عارضه با افزایش سن بالای ۶۰ سال به‌صورت قابل‌توجهی بالا می‌رود.

در بیماری تحلیل رفتن لکه زرد شبکیه مربوط به افزایش سن در حالی که بقیه بخش‌های چشم طبیعی است، توانایی بینایی فرد دچار اختلال می‌شود. لکه زرد در مرکز شبکیه چشم (پرده حساس به نور در پشت چشم شما)‌ قرار دارد. به طور طبیعی هنگامی که شما در حال خواندن هستید،‌ نور روی لکه زرد یا ماکولا متمرکز می‌شود. این بیماری به ۲ طریق ممکن است دید شما را مختل می‌کند. هنگامی سلول‌های حساس به نور در لکه زرد به تدریج در طول زمان از بین می‌روند، سطح کمتری از لکه زرد باقی می‌ماند تا نور متمرکز شده را حس کند. این نوع بیماری را «تحلیل رفتن لکه زرد شبکیه مربوط به افزایش سن خشک» می‌نامند که بیش از ۹۰ درصد مبتلایان به این بیماری را تشکیل می‌دهد. اگرچه تحلیل رفتن لکه زرد شبکیه مربوط به افزایش سن خشک را نمی‌توان درمان کرد،‌ اغلب افراد در این شکل بیماری دید خود را به طور کلی از دست نمی‌دهند، زیرا آسیب به لکه زرد یا ماکولا در این شکل بیماری بسیار آهسته رخ می‌دهد.

در شکل دیگر بیماری، تحلیل رفتن لکه زرد شبکیه مربوط به افزایش سن مرطوب، رگ‌های خونی جدید در پشت شبکیه شروع به رشد می‌کنند. این رگ‌های جدید بسیار شکننده هستند و اغلب مایع از آنها نشت می‌کند. خون و سایر مایعاتی که از این رگ‌ها نشت می‌کند، باعث نابودی سریع لکه زرد می‌شود. اگرچه تنها ۱۰ درصد مبتلایان به تحلیل رفتن لکه زرد شبکیه مربوط به افزایش سن به این شکل بیماری مبتلا هستند،‌ اما ۹۰درصد موارد نابینایی ناشی از این بیماری، مربوط به این شکل آن است.

افراد مبتلا به تحلیل رفتن لکه زرد شبکیه مربوط به افزایش سن خشک،‌احتمالا متوجه تغییرات بینایی‌شان نخواهند شد. در طول زمان یک نقطه کور در بینایی مرکزی آنها ایجاد می شود. اما افراد مبتلا به تحلیل رفتن لکه زرد شبکیه مربوط به افزایش سن مرطوب ممکن است به سرعت دچار این نقطه کور شوند. تحلیل رفتن لکه زرد شبکیه مربوط به افزایش سن مرطوب ممکن است باعث شود خطوط مستقیم،‌ ظاهری منحنی پیدا کنند. در حین معاینه چشم‌پزشک شما ممکن است یک نمودار شبکه‌ای خاص را به شما نشان دهد، نحوه دید شما از این شبکه ممکن است به دکتر کمک کند تا تحلیل رفتن لکه زرد شبکیه مربوط به افزایش سن را تشخیص دهد. همچنین پزشک شما ممکن است شبکیه چشم شما را از لحاظ وجود رسوبات زردرنگی به نام دروسن مورد بررسی قرار دهد. وجود دروسن یک نشانه زودرس ابتلا به تحلیل لکه زرد شبکیه مربوط به افزایش سن است.

تحلیل لکه زرد شبکیه مربوط به افزایش سن خشک را نمی‌توان درمان کرد اما به علت اینکه پیشرفت آن بسیار کند است، اغلب مبتلایان به آن زندگی طبیعی را ادامه می‌دهند. شمار اندکی از افراد مبتلا به تحلیل رفتن لکه زرد شبکیه مربوط به افزایش سن مرطوب را می‌توان با جراحی لیزر درمان کرد. لیزر برای بستن رگ‌های نشت‌دهنده مورد استفاده قرار می‌گیرد و ممکن است تا حدی مانع از کاهش بینایی بیشتر بیماران شود.

حدود ۹۰درصد افرادی که نیاز به تعویض عدسی دارند، لنز داخل چشمی را انتخاب می‌‌کنند و ۹۰ درصد این افراد پس از عمل، دید پنج‌دهم یا بیشتر را به‌دست می آورند.

لنز داخل چشمی، یک لنز شفاف پلاستیکی است که حین جراحی درون چشم کار گذاشته می‌شود.این لنز نیاز به مراقبت ویژه‌ای ندارد. دید شما بهتر خواهد شد و وجود این لنز را نیز احساس نخواهید کرد. معدودی از افراد نمی‌توانند لنز داخل چشمی را تحمل کنند زیرا به ماده سازنده لنز حساس هستند یا ساختمان چشم‌شان برای کارگذاری لنز مناسب نیست یا بیماری‌های خاص چشمی دارند. اغلب افرادی که لنز داخل چشمی را تحمل نمی‌کنند، از لنز تماسی استفاده می‌کنند. در صورتی که گذاشتن و برداشتن لنز تماسی برای‌تان مشکل است، ‌می‌توانید از لنزهای تماسی نرم که برای مدت طولانی می‌توان آنها را در چشم گذاشت، استفاده کنید. چشم‌پزشک شما به‌طور دوره‌ای این لنز تماسی را برخواهد داشت و آن را تمیز خواهد کرد. مانند هر لنز تماسی دیگری باید دستورات پزشک درباره استفاده و نگهداری مناسب از این لنزها را هم رعایت کنید.

افرادی که نمی‌خواهند از لنزهای تماسی استفاده کنند یا چشم‌هایشان نسبت به زدن لنز حساسیت بیش از حد نشان می‌دهد،‌ممکن است استفاده از عینک کاتاراکت را انتخاب کنند. عینک کاتاراکت نسبت به عینک معمولی، به نحوی متفاوت، دید را تصحیح می‌کند. بزرگ‌نمایی قوی آن (۲۰ تا ۳۵ درصد) ممکن است باعث شود در قضاوت در مورد فاصله‌ها دچار اشکال شوید و دید محیطی یا کناری‌تان کج و معوج شود. تا زمانی که به این تغییرات عادت کنید، باید در هنگام رانندگی یا فعالیت‌های دقیق دیگر احتیاط به خرج دهید.

۴) رتینوپاتی دیابتی (آسیب شبکیه ناشی از دیابت)آخرین بیماری مهم از مجموعه بیماری‌های چشمی مربوط به سن که اغلب علایم آن نادیده گرفته می‌شود، رتینوپاتی دیابتی یا آسیب شبکیه چشم ناشی از دیابت است. این اختلال که بالقوه می‌تواند به نابینایی بینجامد، یک عارضه دیابتی است.

دیابت باعث ایجاد تغییرات غیرطبیعی در رگ‌های خونی در سراسر بدن می‌شود، از جمله در رگ‌های شبکیه. در رتینوپاتی دیابتی لکه زرد یا ماکولای شبکیه آسیب نمی‌بیند،‌ اما رگ‌های خونی شبکیه شروع به نشت کردن می‌کنند ‌و در جایی که نباید وجود داشته باشند، رشد می‌کنند. گاهی این رگ‌‌های خونی جدید ـ‌که بسیار شکننده هستندـ‌ پاره می‌شوند و خون‌ریزی می‌کنند. این خون‌ریزی باعث کدر شدن زجاجیه (ماده ژله‌ای درون کره چشم)‌ می‌شود که در شرایط معمول باید، شفاف باشد. همچنین در روند بهبودی این عروق خونی پاره شده، دیواره آنها منقبض می‌شود و پرده شبکیه از جای طبیعی خود کنده می‌شود. خوشبختانه جراحی لیزر برای آسیب شبکیه ناشی از دیابت احتمال حفظ بینایی افرادی را که به این عارضه دچار شده‌اند،‌ افزایش داده است. ۴۰ سال پیش فردی که دچار رتینوپاتی دیابتی بود با احتمال ۵۰ درصد در طول ۵ سال نابینا می‌شد‌ اما امروز این رقم به ۵ درصد کاهش یافته است. آنچه برای بیماران دیابتی مهم است، کنترل میزان قند خون و معاینه‌های منظم چشم است.

بررسی‌ها نشان داده‌اند که کنترل دقیق‌تر قند خون شروع و پیشرفت رتینوپاتی دیابتی را کند خواهد کرد و بنابراین نیاز به جراحی با لیزر را کاهش خواهد داد. اخیرا داروهایی تحت آزمایش بوده‌اند تا از دست رفتن ابتدایی سلول‌ها در دیواره‌های رگ‌های خونی شبکیه را که باعث نشت خون می‌شود،‌ متوقف کنند. بررسی‌هایی هم در حال انجام است تا آنزیم‌هایی را که رشد رگ‌های خونی جدید در شبکیه را تحریک می‌کنند،‌ متوقف کنند.

در مجموع در مورد هر چهار بیماری که ذکر شد، توصیه برای پیشگیری یا کاهش اثر آنها مشابه است؛ به طور مرتب برای معاینه چشم کامل به نزد پزشک بروید تا این مشکلات به‌طور زودرس شناسایی و درمان شوند. زیرا این چهار بیماری در بسیاری موارد پنهانی پیشرفت می‌کنند یا علایم آنها نادیده گرفته می‌شود، بنابراین تنها راه نجات بینایی شما معاینه چشم به وسیله پزشک است.

منبع: NIH

ترجمه:علی ملائکه