ویژگی ها و آثار اخلاص

اخلاص که در رشد و تعالی معنوی و اخلاقی انسان از جایگاه والایی برخوردار است چه نتایج و آثاری را در سلوک فردی و اجتماعی به همراه دارد؟
در بخش قبلی به نحو اجمال به مفهوم اخلاص، مراتب …

اخلاص که در رشد و تعالی معنوی و اخلاقی انسان از جایگاه والایی برخوردار است چه نتایج و آثاری را در سلوک فردی و اجتماعی به همراه دارد؟

در بخش قبلی به نحو اجمال به مفهوم اخلاص، مراتب اخلاص و جایگاه اخلاص در اخلاق و رفتار و رسیدن به رشد و تعالی معنوی انسان پرداختیم. اینک در بخش پایانی دنباله مطلب را پی می گیریم.

امتیازهای ویژه مخلصین

قرآن کریم سه ویژگی و امتیاز برای «مخلصین» بیان می کند که دیگران از آن محرومند. علامه بحرالعلوم در بیان این امتیازهای «مخلصین» می نویسد:

اول آن که از محاسبه محشر آفاقی و حضور در آن عرصه معاف و فارغ است. (صافات - ۳۹) چه این طایفه با عبور از قیامت عظمای انفسیه، حساب خود را پس دادند، پس حاجت به محاسبه دیگر ندارند.

دوم آن که آن چه از سعادت و ثواب به هر کس عطا می شود در مقابل عمل و کردار اوست. مگر این صنف از بندگان که کرامت و الطاف به ایشان مافوق عمل و کردار اوست. (صافات- ۱۵۹)

سوم آنکه مقام «مخلصین» مرتبه ای عظیم و مقامی است کریم و در آن اشاره به مقدمات رفیعه و مناصب منیعه است که به ایشان می رسد و شاید که ستایش و ثنای الهی را آنچنان که سزاوار آن ذات مقدس است بجا آورند. «سبحان الله عما یصفون، الا عبادالله المخلصین» یعنی آنان می توانند ثنای الهی را به آنچه سزاوار و بارگاه اوست به جای آورند و صفات کبریایی را بشناسند.

نتایج و آثار اخلاص

معارف و تعالیم اسلامی در زمینه های گوناگون اعتقادی، عملی و اخلاقی آثار و دستاوردهای بسیاری در حیات انسان دارد. اخلاص به عنوان یکی از مفاهیم اساسی اخلاق اسلامی و قرآنی، نقش کلیدی و آثار مثبتی در زندگی انسان و روابط مختلف او با پیرامونش دارد. در اینجا ثمرات اخلاص را از دیدگاه آیات قرآن در محورهای زیر بیان می کنیم:

۱) پیروزی در عمل

فردی که برای خدا کار می کند به هر نتیجه ای که برسد برای او پیروزی است، زیرا وظیفه و تکلیف خود را انجام داده است. برای مثال قیام خونین سیدالشهدا(ع) با وجود شکست ظاهری در اوج قله پیروزی قرار دارد، و بهترین دلیل بر موفقیت آن، ماندگاری آن پس از هزار و چندصد سال است. (ال عمران- ۱۷۰) و (توبه-۵۲) بنابراین اگر عمل صحیح و صالحی همراه با اخلاص باشد، شکست در آن معنا ندارد و برعکس اگر اخلاص نباشد در صورت پیروزی و موفقیت ظاهری، در باطن امر شکست خواهد بود.

۲) جاودانگی عمل

از آنجا که خدا جاوید و ازلی است و عدم و نیستی در ذات لایزال او مفهومی ندارد، هر کاری نیز که رنگ خدایی یابد و خالص باشد جاودانه است. مانند قطره آبی که به دریا وصل شود که دیگر قطره نیست بلکه دریاست. در مقابل، قرآن کریم عمل غیرخالص را به کف روی آب که دوام ندارد و به زودی از بین می رود تشبیه می کند. (رعد- ۱۷) گرچه در این آیه اصطلاح «خالص» و «اخلاص» و مشتقات آن به کار نرفته است، اما محتوای آیه همانا تبیین گر اخلاص و بقای حق در برابر باطل است.

۳) بی اثر بودن سرزنش دشمنان

قرآن کریم یکی از صفات مجاهدان «فی سبیل الله» را عدم تأثیرپذیری از تبلیغات سوء دشمن ذکر می کند (مائده- ۵۴). با توجه به اینکه مجاهدان سرزنش و توهین دیگران را به خاطر خدا تحمل می کنند، آن ناسزاگویی، گرچه برای گوینده عذاب دارد، برای این مجاهدان پاداش به همراه خواهد داشت.

۴) عدم انتظار پاداش از مردم

قرآن کریم داستان انفاق «خالصانه» علی(ع)، فاطمه(س) و فرزندانشان را نقل می کند که چگونه سه روز پی درپی افطار خود را به مسکین، یتیم و اسیر دادند. خداوند متعال در ضمن بیان داستان انفاق اهل بیت(ع) در سوره انسان آیات ۹-۸ عمل خالص را نیز تعریف کرده و به سه نکته اساسی پیرامون آن اشاره دارد:

۱) با وجود نیاز و حب طعام، انفاق کردند

۲) گفتند تنها برای خدا به شما اطعام کردیم

۳) پاداش و تشکری نیز انتظار نداشتند.

گرچه ادب اقتضا می کند که گیرنده تشکر بکند، ولی انفاق کننده نباید چنین انتظاری داشته باشد، اگر داشت اخلاص را از دست می دهد. بنابراین، مخلص کسی است که هدفش صرفا رسیدن به قرب الهی، پاداش اخروی و رضایت الهی باشد.

۵) محبوب شدن مخلص

از آنجا که «مخلص» بدون منت بر مردم خدمت می کند و مردم پاکی و صفا را در وجودش می بینند، از این رو رفتارش موجب محبوب شدن او می شود. خداوند نیز در قرآن وعده داده که مومنان مخلص را محبوب مردم کند. پس این محبت هم به لحاظ طبیعی و هم به عنایت غیبی خداوند بر دل ها نقش می بندد. (مریم- ۹۶)