تفاوت تعاریف طبی و فقهی

اختلال های انزال به شکل های «انزال پیش از موقع», «انزال تاخیری», «عدم انزال» و «انزال عقبگرد» تقسیم بندی شده اند اما به هرحال وضعیتی که به «سیلان منی» معروف شده است, بدون آنکه الزاما تعریف جامع و مانعی داشته باشد, عده قابل توجهی از مردان را آزار می دهد

اختلال‌های انزال به شکل‌های «انزال پیش از موقع»، «انزال تاخیری»، «عدم انزال» و «انزال عقبگرد» تقسیم‌بندی شده‌اند اما به هرحال وضعیتی که به «سیلان منی» معروف شده است، بدون آنکه الزاما تعریف جامع و مانعی داشته باشد، عده قابل‌توجهی از مردان را آزار می‌دهد...

شاید یکی از دلایل نگرانی این باشد که بین مفهوم منی در پزشکی و همین مفهوم در علوم فقهی تفاوت‌هایی وجود دارد که نه‌تنها در بین مردم، بلکه حتی بین همکاران پزشک نیز به آن توجه کافی نمی‌شود و بنابراین ابتدا لازم است مشخص شود در پزشکی به چه چیزی مایع منی گفته می‌شود.

منی، مایعی نسبتا غلیظ و کم و بیش سفید است که از تجمیع ترشح‌های بیضه، کیسه‌های منی، پروستات و غدد بولبویورترال تشکیل می‌شود و همچنین حاوی اسپرماتوزویید است. اگرچه برخی منابع پزشکی هم به موضوع انزال اشاره می‌کنند ولی این ترکیب الزاما همیشه همزمان با ارگاسم خارج نمی‌شود. برخی بر این تصور هستند که ملاک منی بودن به ترشحاتی که از دستگاه تناسلی خارج می‌شود، وجود اسپرماتوزویید در آن است. چنین تصوری نمی‌تواند درست باشد چراکه در بسیاری از موارد حتی ادرار و به ویژه ادرار صبحگاهی نیز حاوی تعدادی اسپرماتوزویید است. واقعیت این است که حتی بدون تحریک جنسی، ممکن است قبل، حین یا بعد از ادرار ترشح‌هایی از دستگاه تناسلی مردانه خارج شود که در اغلب موارد طبیعی هستند و این موضوع از لحاظ پزشکی نباید باعث نگرانی افراد شود. این ترشح‌ها می‌توانند از پروستات، غدد بولبویورترال یا همان غدد کوپر یا حتی به واسطه سرریز مایعات تجمع‌یافته در مجاری جنسی مثلا به دنبال افزایش فشار داخل شکمی در جریان اجابت مزاج باشند اما گاهی همین ترشحات از لحاظ شرعی فرد را دچار سردرگمی می‌کند و شاید علت حساسیت روی این موضوع و معروف‌شدن عبارتی مثل سیلان منی همین مساله باشد.

طبق نظر مراجع محترم تقلید، علایم و نشانه‌های خروج منی و در نتیجه جنابت در مردان به این شرح است:

اغلب مراجع (به جز آیات عظام بهجت، صافی و مکارم) معتقد هستند که خروج منی در مردی که سالم است و مریض نیست، دارای ۳ نشانه است. ۱) همراه با شهوت باشد. ۲) با جستن بیرون آید. ۳) بدن سست شود. اگر هیچ یک از نشانه‌های سه‌گانه یا یکی از آنها را نداشت، حکم به منی نمی‌شود (نظر حضرت آیت‌ا... سیستانی هم شبیه همین قسمت از فتواست)؛ مگر آنکه از راه دیگری یقین کند که منی است.

طبق فتوای آیات عظام بهجت و مکارم، خروج منی در مرد دارای ۲ نشانه است. ۱) همراه با شهوت باشد. ۲) با جستن بیرون آید. اگر هیچ یک از ۲ نشانه یا یکی از آن دو را نداشت، حکم به منی نمی‌شود؛ مگر آنکه از راه دیگری یقین کند که منی است.

بلاخره آیت‌ا... العظمی صافی فتوا می‌دهند که اگر ترشح با شهوت و جستن یا با جستن بیرون آید و بدن سست شود، آن رطوبت حکم منی را دارد و اگر هیچ‌یک از این دو نشانه را نداشت، حکم به منی نمی‌شود؛ مگر آنکه از راه دیگری اطمینان پیدا کند که منی است.

با دقت در این فتاوی و قرار دادن آنها در کنار چرخه پاسخ جنسی در انسان، به نظر می‌رسد شرط جنابت (به‌جز نزدیکی) و منی تلقی شدن آنچه خارج می‌شود، حصول ارگاسم است که در آقایان اغلب (و نه همیشه) با انزال همراه است. البته این یک برداشت کاملا شخصی و غیرفقهی است و قطعا مکلفان محترم باید طبق‌نظر مراجع خود عمل کنند. این برداشت وقتی تقویت می‌شود که ملاحظه کنیم در خصوص زنان نیز ملاک منی تلقی شدن ترشحات جنسی، طبق نظر علما، رسیدن به ارگاسم یا اوج لذت جنسی است. آنچه در ادامه مسایل جنابت در رساله‌ها ذکر می‌شود، تکلیف ترشحات قبل و بعد از ادرار را روشن می‌کند.

اما از نظر پزشکی گاهی این ترشح‌‌ها می‌توانند غیرطبیعی باشند و به پیگیری یا درمان نیاز داشته باشند. مثلا ترشح‌هایی که همراه با درد باشند، می‌توانند به علت پروستاتیت (التهاب پروستات) ایجاد شوند یا بعد از یک رابطه جنسی پرخطر خروج ترشحات چرکی باید بسیار مهم تلقی شود. نوعی از التهاب پروستات که به آن پروستاتیت احتقانی گفته می‌شود نیز می‌تواند با ترشحات بدون کنترل از مجرا همراه باشد. تحریک جنسی درازمدت که به انزال ختم نشده باشد شایع‌ترین علت این وضعیت است. سایر مواردی که ممکن است باعث پروستاتیت احتقانی شوند عبارتند از: پروستاتیت مزمن یا هرگونه التهاب دیگر در مثانه، مجاری ادرار، کیسه‌های منی یا اپیدیدیم، مصرف الکل، برخی ضایعات و آسیب‌های نخاعی و سبک زندگی همراه با نشستن طولانی‌مدت (عملا آقایان روی پروستات خود می‌نشینند!)

این افراد علاوه بر ترشحات متناوب، ممکن است از تکرر ادرار و دردهای ناحیه تحتانی شکم نیز رنج ببرند. نزدیکی و انزال در فواصل کوتاه‌تر، پیاده‌روی روزانه (ساده‌ترین ماساژ برای پروستات) و نشستن در آب گرم، علایم را تخفیف می‌دهد و اغلب نیاز به درمان دارویی نیست به جز در موارد وجود عفونت‌های ادراری تناسلی که باید جدی گرفته شوند. بنابراین در یک جمع‌بندی باید گفت اغلب ترشحاتی که ممکن است خودبه‌خود از مجاری ادراری تناسلی مرد خارج شوند، طبیعی محسوب می‌شوند، زندگی زناشویی فرد را تهدید نمی‌کنند اما مواردی نیز وجود دارند که نیاز به پیگیری، تشخیص و درمان دارند و از این میان باید نسبت به عفونت‌های منتقل شونده از راه تماس جنسی بسیار حساس بود.

دکتر سیدعلی آذین

متخصص سلامت جنسی و مدیر درمان و مسوول کلینیک

سلامت جنسی مرکز درمان ناباروری و سقط مکرر ابن‌سینا