از داروهای روان پزشکی نترسید

گفتگو با دکتر مریم رسولیان روان پزشک

حتما شما هم در فیلم‌های سینمایی و سریال‌های تلویزیونی، این صحنه را بارها دیده‌اید که قهرمان داستان با اصرار یک مشت قرص را از قوطی درمی‌آورد و وانمود می‌کند که می‌خواهد همه آنها را بخورد....

بعد به دستشویی می‌رود و همه را در چاه توالت می‌ریزد و یک سیفون هم رویش می‌کشد! این باوری است که متاسفانه در بخش بزرگی از جامعه ما درباره داروهای درمان اختلالات روان‌پزشکی وجو د دارد؛ باوری که ضربه‌های مهلکی بر سلامت روان جامعه وارد می‌کند. دکتر مریم رسولیان، روان‌پزشک و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران این باور را به چالش می‌کشد.

▪ خانم دکتر! فرض کنید وضعیت سلامت روانی یکی از مراجعان شما دچار اختلال شده و شما مجبور به تجویز داروهای روان‌پزشکی هستید. در این مرحله اولین مشکلی که با آن مواجه می‌شوید، چیست؟

ـ در مورد تجویز دارو و مصرف آن، متاسفانه باورهای غلط فراوانی وجود دارد و در مواردی رسانه‌ها نیز به این باورها دامن می‌زنند. اختلالات روان‌پزشکی جزو گروهی از مشکلات طبی هستند که برای اکثر موارد آن، درمان موثری وجود دارد و مصرف دارو در بهبود، کنترل یا کاهش علایم بیماری نقش موثری دارد. باید بدانیم وقتی صحبت از افسردگی، اختلال حواس، وسواس یا اختلال دوقطبی می‌شود؛ همه اینها اختلالاتی هستند که تغییراتی در ناقل‌های عصبی و سیناپسی در آنها ایجاد شده و اصلاح این تغییرات، سبب بهبود علایم خواهد شد.

▪ به این ترتیب، شما با یک مقاومت منفی روبه‌رو هستید. بهترین توضیحی که در رابطه با شروع درمان دارویی و اصلاح باور بیمار خود دارید، چیست؟

ـ در مواردی که مراجعان، علت مشکل خود را استرس‌های زندگی می‌دانند و دارو خوردن را چاره کار نمی‌دانند، با استفاده از مثال‌های جسمی، سعی در ایجاد پذیرش درمان در بیمار می‌کنیم؛ مثلا به او می‌گوییم اگر فردی بر اثر سقوط از بلندی دچار شکستگی دست شود، رفع علت یا قرار دادن او در بلندی، دست او را درمان نمی‌کند یا اگر کسی در افتادن او نقش داشته است، تنبیه فرد خاطی یا عذرخواهی او درمان دست شکسته او نیست و باید مسیر متفاوتی را طی کند و بعد از کسب سلامت با فرد خاطی برخورد کند. به عبارتی، موضوع استرس از واکنش فرد نسبت به استرس تفکیک می‌شود که این امر در قبول درمان، نقش عمده‌ای دارد. تمرکز درمان بر تغییر واکنش غیرتطابقی (ابراز هیجانات شدید و ناخوشایند) به واکنش تطابقی (پذیرش موضوع و پیدا کردن راه‌حل) است، نه حذف استرس.

▪ بگذارید سوال قبلی‌ام را طور دیگری مطرح کنم. به نظر شما تا چه اندازه باور عمومی جامعه، سدی در برابر درمان صحیح بیماران مبتلا به مشکلات روانی است؟

ـ باورهای عمومی مانند اعتیادآوربودن این داروها، ضعف اراده افراد، جایگزین کردن تلقین مثبت به جای پذیرش درمان یا ارایه راهکارهای تفریحی همه در جای خود می‌توانند درست باشند اما اساسا تعداد کمی از داروهای روان‌پزشکی اعتیادآور هستند و آن تعداد کم هم در صورتی که بیمار، دارو را طبق تجویز پزشک مصرف نکرده و مقادیر آن را به صورتی موردی کم یا زیاد کند، می‌تواند اعتیادآور باشد. یکی از دلایل این باور این است که برای تطابق و تحمل بیمار در مواردی دارو با دوز کم شروع شده و به‌تدریج به دوز درمانی می‌رسد و بیماران این افزایش تدریجی دوز را به معنی ایجاد وابستگی می‌دانند.

▪ از دلایل فرهنگی و اجتماعی که بگذریم، آیا دلیل دیگری هم وجود دارد؟

ـ یکی از دلایل دیگر عدم مصرف دارو، عدم بصیرت در بیماران روان‌پریش است. به این معنی که وقتی فرد خود را بیمار نداند، طبیعی است که مصرف دارو را ضروری نداند و در این موارد توصیه می‌شود که پزشک در سطح بصیرت بیمار دلیل بیاورد و مواردی مانند بی‌خوابی یا احساس ناامنی و... را که برای بیمار درد و رنج ایجاد می‌کنند هدف درمانی خود قرار دهد.

در افرادی که در بستگان خود یک بیمار روان‌پریش داشته‌اند و همواره نگران ابتلا به این بیماری در خود یا فرزندان خود هستند، عدم پذیرش درمان به معنای انکار بیماری است و به این وسیله ترس مزمن خود از جنبه‌های ژنتیک بیماری را انکار می‌کنند. در واقع منطق این افراد این است که اگر دارو بخورند مثل پدرشان می‌شوند و علت مشکلات را مصرف دارو می‌دانند نه بیماری زمینه‌ای. در این موارد آموزش و فرصت دادن به بیمار و خانواده‌اش می‌تواند کمک‌کننده باشد. توصیه به تقویت اراده، جایگزین کردن تلقین مثبت یا برنامه‌های تفریحی جزو اصول اولیه بهداشت روان هستند و در اینجا ضروری است که بین توصیه‌های بهداشتی عمومی و توصیه‌های درمانی تفاوت قایل شد. به‌عنوان نمونه نوشیدن آب آشامیدنی سالم جزو اصول اولیه بهداشتی است اما اگر فردی دچار اسهال میکروبی شد این توصیه بهداشتی درمان درد او نیست و باید حتما آنتی‌بیوتیک مصرف کند.

▪ از نظر شما راهکار این مساله چیست؟

ـ در این زمینه وقت آن رسیده که رسانه‌ها بر درمان صحیح و استفاده درست از دارو تاکید بیشتری داشته باشند و افزایش آگاهی مردم می‌تواند کمک‌کننده باشد. اگر بیمار، «معادله هزینه/ فایده» را به نفع فایده ارزیابی کند، دارویش را با دقت مصرف می‌کند.

دکتر یاشا نهرینی