دیوار حائل و بی تفاوتی سازمان ملل

بلندپروازیهای جاه طلبانه قدرتهای غاصب به دلیل بی بهرگی از درك عمیق «قدرت», همواره به هنگام اجرا, با مقاومتهای بلندمدت و ناشناخته ای روبرو می شوند كه سایر ابعاد قدرت و ظرافتهای آن را آشكار می سازند رژیم غاصب اسرائیل, مصداق دولت بدون ملت است

بلندپروازیهای جاه‌طلبانه قدرتهای غاصب به دلیل بی‌بهرگی از درك عمیق «قدرت»، همواره به هنگام اجرا، با مقاومتهای بلندمدت و ناشناخته‌ای روبرو می‌شوند كه سایر ابعاد قدرت و ظرافتهای آن را آشكار می‌سازند. رژیم غاصب اسرائیل، مصداق دولت بدون ملت است. به‌عبارت دیگر، قدرت سیاسی است كه پایه‌های اجتماعی ندارد. ازاین‌رو برای حفظ موجودیت تصنعی خود به مقابله سخت‌افزارانه با فلسطینیان پرداخته است كه ساخت دیوار حائل از مصادیق آن و نشانه عمق اضطراب و اضطرار رژیم سركوبگر صهیونیستی می‌باشد. در مقاله پیش‌رو، مواجهه سازمان ملل با این بحران بین‌المللی بررسی شده است.

مساله تشكیل دولت فلسطین و مبارزه جهت كسب استقلال به یكی از موضوعات مهم ادبیات سیاسی و روابط بین‌الملل از نیمه دوم قرن بیستم تاكنون تبدیل شده و درعین‌حال یكی از بحرانهای مطرح بین‌المللی بوده است. در پی افزایش خشونتها در مناطق اشغالی فلسطین، دولت اسرائیل كه دچار استیصال شده بود و قادر نبود از عملیاتهای شهادت‌طلبانه جلوگیری كند، به ساخت دیواری اقدام كرد كه به دیوار حائل شهرت یافت. این دیوار به طول ششصدوپنجاه كیلومتر و هشت‌متر ارتفاع و هشت میلیارد دلار هزینه در حال ساخت است. این دیوار از نظر فلسطینی‌ها دیوار نژادپرستی محسوب می‌گردد، درحالی‌كه مقامات اسرائیل، ساخت این دیوار را برای جلوگیری از ورود مبارزان فلسطینی و محافظت از شهروندان خود ضروری دانسته‌ و از آن به‌عنوان یك حصار امنیتی یاد كرده‌اند.

تصمیم و آغاز به كار ساخت دیوار حائل (Separa Tion Barrier) در كناره باختری رود اردن از سوی اسرائیل، مشكل جدیدی راه ایجاد صلح در خاورمیانه پدید آورده است. اسرائیل احداث این دیوار را حفاظت از مرزهای خود معرفی می‌كند. ازسوی‌دیگر، فلسطینی‌ها و بسیاری دیگر از كشورهای اسلامی معتقدند كه دیوار حائل، اقدامی برای تعیین و تثبیت یك‌جانبه مرزها پیش از هرگونه حصول به صلحی در آینده با اسرائیل بوده و بهانه‌ای است برای ایجاد شهركهای جدید یهودی‌نشین در سرزمینهای اشغالی فلسطین. با توجه به مطالب فوق سوالی كه مطرح می‌شود این است كه دیوار حائل را اسرائیل تحت چه شرایطی ایجاد كرد و این دیوار چه پیامدهایی از نظر حقوقی و بین‌اللمللی دارد؟ در این نوشتار، عملكرد سازمان ملل (با توجه به اركان اصلی این سازمان) و آثار حقوقی اقدام اسرائیل در احداث دیوار حائل در سرزمینهای اشغالی فلسطین بررسی می‌شود.

●كاركرد ملل متحد در روند بحران بین‌المللی

قرن بیستم عصر ناآرامی‌های فراگیر است. در این قرن دو جنگ جهانی فاجعه‌آمیز و تعداد زیادی جنگهای كوچك‌تر در تمام مناطق جهان وجود داشته است. تعداد بی‌شماری از منازعات نیز در این قرن اتفاق افتاده است كه برخی از آنها در طی زمان امتداد داشته و موضوعات زیادی را در برگرفته ‌است كه از آن جمله می‌توان به منازعات ممتد شرق و غرب، اعراب و اسرائیل، و هند و پاكستان از اواخر دهه ۱۹۴۰ به این سو اشاره كرد.

●تعریف بحران بین‌المللی

در مورد مفهوم و درك صحیح از بحران بین‌المللی تعاریفی متعددی وجود دارد. استایدر و دایسینگ یك بحران بین‌المللی را این‌گونه تعریف می‌كنند: برآیند كنشهای متقابل بین دو یا چند دولت در یك منازعه شدید كه غیر از جنگ واقعی است اما در این میان احتمال وقوع جنگ بین طرفهای درگیر وجود دارد. احتمال درك‌شده باید حداقل به حدی باشد كه بتواند احساس ترس و تنش را نسبت به یك وضع بدون آرامش و نامساعد تحریك كند.

تعریف یانگ از بحران بین‌المللی بدین صورت است: یك بحران در سیاست بین‌الملل، یك فرایند كنش متقابل است كه در مقایسه با جریان عادی رویدادها در سطوح بالاتری از شدت ادراك‌شده به‌وقوع می‌پیوندد و با تاثیرات عمده بر ثبات یك نظام یا نظام فرعی مشخص می‌شود. با توجه به مطالب فوق در مجموع، بحران بین‌المللی به همراه تنش، ناآرامی و شكنندگی بیش از حد معمول در روابط بین‌ دولتی و همچنین ازهم‌گسیختگی و بی‌نظمی در دنیاست.[i] به‌طور خلاصه می‌توان این‌گونه بیان نمود كه بحرانها عموما با كنش‌ها، رویدادها یا دگرگونیهای محیطی شناخته می‌شوند كه پیش از وقوع مخاصمات نظامی به وقوع می‌پیوندند.

●بحران در خاورمیانه

اهمیت خاورمیانه در سیاست جهانی در دوران پس از جنگ سرد بسیار افزایش یافته است. خاورمیانه به دلیل موقعیت ژئواستراتژیكی و ژئوپولتیكی مورد توجه بسیاری از قدرتهای بزرگ در جهان بوده است و بسیاری از بحرانهای این منطقه را قدرتهای بزرگ ایجاد كرده‌اند تا از طریق آنها بتوانند منافع كشورهای خویش را تامین كنند.

تاكنون بحرانهای متعددی در خاورمیانه پدید آمده است كه از جمله آنها می‌توان به جنگ شش‌روزه اعراب و اسرائیل (۱۹۶۷)، جنگ ایران و عراق (۱۳۵۹.ش/ ۱۹۸۰)، جنگ داخلی لبنان (۱۹۷۵) و ساخت دیوار حائل از سوی اسرائیل در سال ۲۰۰۲ اشاره كرد.

یكی از ویژگی‌های نسبتا ثابت نظام منطقه‌ای خاورمیانه، تداوم بحران در این نظام است. این بحرانها و تداوم آنها ریشه‌های متعددی دارد، ولی شاید بتوان در راس همه آنها، در حال تكوین بودن نظام دولتی در این منطقه را مطرح كرد.

یكی از بحرانهای مهم خاورمیانه درگیری بین فلسطین و اسرائیل است كه ثمره آن ناتوانی اسرائیل و ساخت دیوار حائل می‌باشد.

●روند تاریخی بحران فلسطین

بحران فلسطین، از آغاز تا امروز، شش مرحله تاریخی را پشت سر گذاشته است كه به اختصار عبارت‌اند از:

۱ــ مرحله اول (۱۸۷۸ــ۱۹۴۸) با شكل‌گیری جنبش صهیونیسم سیاسی در كنفرانس بال (۱۸۷۸) آغاز می‌شود و با تاسیس رژیم صهیونیستی (۱۹۴۸) خاتمه می‌یابد. در این دوره، تحولاتی از جمله هم‌پیمانی جنبش صهیونیسم با انگلستان و قدرتهای بین‌المللی، موجهای مهاجرت یهودیان از سراسر جهان به فلسطین و ساخت پی‌درپی شهركهای یهودی در اراضی فلسطین صورت می‌گیرد.

۲ــ مرحله دوم (۱۹۴۸ ــ۱۹۶۷) از زمان جنگ نخست به‌اصطلاح اعراب ــ اسرائیل (۱۹۴۸ ــ ۱۹۴۹) آغاز می‌شود و با جنگ دوم اعراب ــ اسرائیل (۱۹۶۷) خاتمه می‌یابد. در این مرحله سازمان آزادیبخش فلسطین تاسیس می‌شود.[ii]

۳ــ مرحله سوم (۱۹۶۷ــ۱۹۸۲) با سیطره جنبش ملی آزادیبخش فلسطین (فتح) و دیگر گروههای مقاومت بر سازمان آزادیبخش فلسطین (ساف) آغاز می‌شود. در این مرحله تحولاتی را شاهدیم از جمله: تاكید بر هویت ملی فلسطین و استقلال تصمیم‌گیری فلسطینیان، تثبیت نمایندگی فلسطینیان از سوی ساف، و بازگشت مقاومت‌كنندگان پس از انجام عملیات به پایگاههای خود در كشورهای پیرامونی.

۴ــ در مرحله چهارم (۱۹۸۲ ــ ۱۹۹۱) یك سلسله تحولاتی به وقوع می‌پیوندد، از جمله: استمرار افول جریان ناسیونالیسم عربی و آغاز افول جریان چپ و سوسیالیستی در جهان عرب و فلسطین در پرتو تحولات شوروی و بلوك شرق سابق، و تثبیت انقلاب اسلامی ایران و رشد اسلام‌خواهی و جریان اسلام سیاسی در كل منطقه و فلسطین.

۵ــ مرحله پنجم (۱۹۹۱ــ ۲۰۰۰) با برگزاری كنفرانس صلح مادرید (۱۹۹۱) و مشاركت غیررسمی ساف در آن از طریق هیات مشترك فلسطینی ــ اردنی آغاز می‌شود و با بن‌بست مذاكرات صلح كمپ دیوید دوم (۲۰۰۰) میان یاسر عرفات، رهبر ساف، و ایهود باراك، نخست‌وزیر وقت اسرائیل، خاتمه می‌یابد. تحولات مهم این مقطع، امضای توافقنامه‌های صلح اسلو و غزه میان ساف و اسرائیل می‌باشد.

۶ــ مرحله ششم (۲۰۰۰ تا به امروز) با شروع انتفاضه دوم (الاقصی) آغاز می‌شود و تا به امروز با فراز و نشیب ادامه یافته است. ویژگی اساسی این مرحله تلفیق میان سه الگوی تاریخی حاكم بر راهبرد مبارزاتی فلسطینیان در مقاطع پیشین است. به عبارت دیگر، در این مرحله الگوی مقاومت چریكی نخبه‌گرا (حاكم بر مرحله سوم)، الگوی مقاومت و انتفاضه عمومی مردمی (حاكم بر مرحله چهارم) و الگوی مذاكرات سیاسی و صلح (حاكم بر مرحله پنجم) تاحدودزیادی در كنار یكدیگر قرار گرفته‌اند و تلاش می‌شود به‌طور همزمان به كار گرفته شوند. طبیعی است كه چنین تلفیقی در راهبردهای فلسطینی مقبول اسرائیل نمی‌باشد.[iii]

با توجه به مطالب فوق می‌توان به این جمع‌بندی رسید كه فلسطین بحرانهای متعددی را در پیش‌روی داشته است. یكی از بحرانهای مهمی كه گریبانگیر فلسطین شده، ساخت دیوار حائل از سوی اسرائیل است. در قسمت بعدی به رویكرد تاریخی ساخت دیوار حائل می‌پردازیم.

●فرآیند تاریخی ساخت دیوار حائل

ایده جداسازی فیزیكی كرانه باختری از اسرائیل، به منظور كاهش ورود فلسطینیان به اسرائیل و كنترل این امر، طی سالهای گذشته چند مرحله را پشت سر گذاشته است. در آغاز، برای جداسازی كرانه باختری این تصور وجود داشت كه محدوده‌ای از اراضی در دو طرف خط سبز موسوم به «خط تماس» ایجاد شود. در مارس ۱۹۹۶.م/ اسفند ۱۳۷۴.ش دولت اسرائیل تصمیم گرفت به دلیل بسته‌بودن سایر راههای ورودی، در امتداد خط تماس پستهای ایست و بازرسی منظم برای كنترل ورود فلسطینیان به اسرائیل ایجاد كند. در پی این تصمیم، وزارت امنیت داخلی، در سال ۱۹۹۷.م/۱۳۷۶.ش دستور داد یگانهای گارد مرزی برای جلوگیری از ورود فلسطینیان به اسرائیل در طول خط تماس مستقر شوند. پس از شعله‌ورشدن انتفاضه الاقصی در اواخر سپتامبر ۲۰۰۰.م/ مهر ۱۳۷۹.ش، دولت اسرائیل به اتخاذ تصمیماتی در این زمینه دست زد كه در پایان به طرح كنونی دیوار حائل منجر شد. در ماه نوامبر ۲۰۰۰، ایهود باراك، نخست‌وزیر وقت رژیم صهیونیستی، طرحی برای برپایی دیوار ضد وسائل نقلیه در محور شمال غربی كرانه باختری تا منطقه «اللطردن» تایید كرد كه پس از گذشت چند ماه، اجرا شد.

سرانجام در بیست‌وسوم ژوئن ۲۰۰۲، دولت اسرائیل موافقت اصولی خود را با نقشه دیوار اعلام كرد و چنین مقرر داشت كه مسیر دقیق و نهایی را نخست‌وزیر و وزیردفاع تعیین خواهند كرد.[iv] اسرائیل ساخت دیوار حائل را از آوریل ۲۰۰۲ آغاز كرد، اما در آن زمان اعتراضات فلسطینی‌ها نتوانست توجه افكار عمومی جهان را به خود جلب كند.[v]

درواقع، این ابتكار حزب كارگر بود كه در نظر داشت با ساختن دیوار حائل، جلوی حملات علیه شهروندان اسرائیل را در داخل خط سبز (مرز قراردادی چهارم ژوئن ۱۹۶۷) بگیرد. راست‌گرایان ملی‌گرا شدیدا مخالف ساختن این دیوار بودند. زیرا در آن سنگ‌بنای مرز آینده بین دو دولت اسرائیل و فلسطین را می‌دیدند. لیكن هیچ‌كس نتوانست ببیند كه در ورای مرزی كه می‌بایست قاعدتا روابط صلح‌آمیز بین دو تشكل مستقل را تنظیم می‌كرد، حصاری به دور مستعمرین كشیده می‌شود تا دست استعمارگران را برای انجام هرگونه عملیاتی باز گذارد ــ حصاری مانند دیوارهای یك زندان. اسرائیل، زمینهای بین دیوار و خط سبز را «منطقه محفوظ نظامی» نامگذاری كرد. برای ورود به قسمت فلسطینی و سایر مناطق ممنوعه باید از نقاط بازرسی عبور كرد. درواقع این به یك تشكیلات عظیم شباهت دارد. هزینه ساختن دیوار، بدون درنظرگرفتن قسمت شرقی آن، به ۲/۱ میلیارد یورو بالغ خواهد شد.[vi] اغلب اسرائیلی‌ها فكر می‌كنند كه دیوار تقریبا بر روی خط سبز ساخته شده، درحالی‌كه در عمل حدود شش تا هفت كیلومتر در داخل كرانه‌های غربی رود اردن كشیده شده است. در ژوئن سال ۲۰۰۲، حكومت اسرائیل به دولت اجازه داده بود تا محل دقیق دیوار را تعیین كنند. اما ارتش و مهاجران استعمارگر بودند كه جای دیوار را تعیین كردند و آریل شارون نیز پیوسته به این طرح توجه می‌كرد. در فوریه ۲۰۰۳، منابع فلسطینی شمار اعراب تبعیدی را به هشتادهزار نفر تخمین زده‌اند. فلسطینی‌ها برای رسیدن به زمینهای‌شان باید از دولت اسرائیل جواز بگیرند. اكنون كه دیوار به مثابه یك مكافات بر سر فلسطینی‌ها فرود آمده، دولت اسرائیل این جواز را به حربه‌ای برای استیلای خود تبدیل كرده است.

مرحله اول غصب زمینها شامل سه‌درصد از كرانه‌های غربی رود اردن می‌باشد. اما مساله اهمیت اقتصادی این زمینها برای فلسطینی‌هاست؛ مناطق تولكارم، كلكیلیا و جنین كه حاصلخیزترین زمینهای منطقه هستند در این سه درصد قرار دارند كه شامل چهل‌درصد زمینهای كشاورزی و دوسوم چاههای آب منطقه می‌باشند. علاوه بر ساكنینی كه قربانی مستقیم این عملیات هستند، تمام ساختار اقتصادی فلسطین در معرض خطر قرار گرفته است.

افسانه رشاد*

پی‌نوشت‌ها:

* كارشناس ارشد روابط بین‌الملل.

[i]ــ مایكل برچر، بحران در سیاست جهان، ظهور و سقوط بحرانها، ترجمه: فردین قریشی، ج۱، تهران، پژوهشكده مطالعات راهبردی، ۱۳۸۲، ص۲۴

[ii] - Al Awola Orgaizatiou, Fact sheet, orange connecticut, ۲۰۰۲, PP. ۹

[iii] - Samir Abdullah, World Bank Estlmate, At: www. Palestinereport, org. May ۲۲, ۲۰n, PP. ۷-۸

[iv] - East Settlement: It’s Sourcesand Cintoursin Power and Prospects, op, cit, P. ۶۵

[v]ــ موسسه حقوق بشر بتسلیم، «دیوار حائل: اهداف چالش ما و آینده»، ترجمه: دكتر مسعود اسداللهی، مجله نهضت، سال ۵، شماره ۲۰، زمستان ۱۳۸۳، ص۱۸۶

[vi]ــ بروباشر متیو، دیوار شرم، لوموند دیپلماتیك، پاریس، نوامبر ۲۰۰۲

[vii]ــ آماروفوت، یدیهوت و راپوپورت، دیواری در قلب، تل‌آویو، ۲۳ می ۲۰۰۳

[viii]ــ سعید خالوزاده، «ایجاد دیوار حائل توسط اسرائیل و مواضع سازمان ملل و دیوان دادگستری»، تحولات جهان، شماره ۲، شهریور ۱۳۸۳، ص۱۷۲

[ix] - Roport of the Special Reporteur of the Commission on Human Rights, John Dugard, on the Situdtion of Human Rights in the Palestinian Territoriesoccupied by strael ۱۹۶۷, Un. Don F / Cn: ۴ / ۲۰۰۴ / ۶.at Sept. embo ۸, ۲۰۰۳, Paragraph ۶

[x] - http://www,mehmews.com,۱۱/۰۱/۲۰۰۵

[xi] - http://www.farsnews.com,۱۱/۰۱/۲۰۰۵

[xii]ــ علی قاسمی، «دیوار حائل و آینده فلسطین»، گزیده تحولات جهان، شماره ۳۶، سال ۱۳۸۴، ص۱۷۹

[xiii] ــ «دیوار زمینه‌ساز انتفاضه سوم»، نداءالقوس، سال ششم، شماره ۱۸۸، سال ۱۳۸۴، ص۲۷

[xiv] - file://C:IDocuments and settiug/All users/Documents/New Folder/ ۳, ۵ Floppy Chroniguedesfaits Internation anx

[xv] - Ch. Roussean, r. g. dip. Feb, ۲۰۰۴, P. ۳۱۵

[xvi] - Secretaiat De/: nu, Doc, ۳۴/ ۲۵, oct ۲۲, ۲۰۰۳

[xvii] ــ سعید خالوزاده، همان، ص۱۷۸

[xviii] - Peramble, para, ۴/۷/۸/ Ar III, paraz Articl III, pare, Cond ۳, Articl XX II, para ۲

[xix]ــ پژوهش و تحقیق نظر مشورتی دیوان بین‌المللی دادگستری در قضیه آثار حقوقی ساخت دیوار در سرزمین اشغالی فلسطین، مورخ ۹ جولای ۲۰۰۴، مهر ۱۳۸۳، تهران، موسسه ابرار معاصر، صص۶۱ــ۶۰

[xx]ــ مجتبی علی‌بابایی، «ساخت دیوار حائل و قواعد حقوق بین‌الملل»، فصلنامه خاورمیانه، سال اول، شماره ۳، زمستان ۱۳۸۳، ص۱۴۳

[xxi]ــ موسسه حقوق بشر بتسلیم، ترجمه: دكتر مسعود اسداللهی، مجله نهضت، سال ۵، شماره ۲، زمستان ۸۳، ص۱۹۷

---