فن بازار بستر مبادلات فناوری

فن بازار یك سیستم انتقال تكنولوژی جامع و یكپارچه به وجود می­آورد كه مبادله تكنولوژی بین تامین كننده و متقاضی تكنولوژی را به صورت سیستماتیك و از طریق تمامی فرآیندهای مبادلات داخلی وخارجی تسهیل می­كند

پیشرفت‌های علمی و تكنولوژیك به طور شتابان تأثیرات همه جانبه و شگرفی را در تمامی جنبه‌های زندگی بشری و در مناسبات اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و زیست محیطی كشورها برجا گذاشته و آثار آن روز به روز افزایش می‌یابد. بطوریكه بعنوان شاخص روند توسعهٔ كشورها مطرح و به صورت كالایی بازرگانی و سیاسی در آمده است. در این راستا كشورهای مختلف جهت ایجاد قدرت عرضه و تقاضا در زمینه فناوری برنامه­ریزی­هایی انجام داده اند.

یكی از مكانیزم­هایی كه اخیرا برای تسهیل و ارتقای فعالیت­های توسعه تكنولوژیكی، بویژه تكنولوژی­های پیشرفته و ایجاد قدرت عرضه و تقاضای فناوری بوجود آمده است، فن­بازارها می­باشند. فن­بازارها در كشورهای مختلف و با حمایت و پشتیبانی اتحادیه­ها و سازمان­های بین­المللی و حتی در بسیاری از مناطق صنعتی و پاركهای علمی و فناوری راه­اندازی شده­اند كه در هر یك از این مناطق با نامهای متفاوتی از آن یاد می­شود. و دارای تفاوت های كلیدی از لحاظ ساختاری،‌ عملكرد، مكان،‌ مرز فعالیتی و غیره می­باشند و بسته به ماموریت كه بر عهده دارند می­توانند از مشخصات متفاوتی برخوردار باشند.

در این مقاله سعی خواهد شد ضمن مطالعه تطبیقی و مقایسه فن­بازارهای متعدد،‌ به جمع‌بندی عملكرد و تاثیر فن‌بازارها پرداخته شود و در نهایت با تمركز بر روی عملكرد فن­بازار در پاركهای فناوری، مشخصه­های كلیدی آنها و كاركردشان در این پارك­ها مورد بررسی قرار ­گیرد. در ابتدا به معرفی تكنولوژی بعنوان یك كالای قابل تجارت و بررسی اجمالی آن پرداخته و سپس با بیان مشكلات شركت­های كوچك و متوسط در این ارتباط و با توجه به رسالت پاركهای علمی و فناوری ضرورت ایجاد ساختاری نظام­مند بحث می­گردد و با مرور روشهایی كه می­توان استفاده كرد به معرفی فن­بازار و كاركردهای آن، بعنوان راه­حل این موضوع پرداخته می­شود.

● تكنولوژی بعنوان یك كالای قابل تجارت

▪ تعریف تكنولوژی

تكنولوژی را به صورت مفهوم گسترده‌ای شامل مجموعه‌ای ازتكنیك‌های ویژه و فعالیت‌های مرتبط مانند پتنت‌ها وحقوق مالكیت معنوی، نیروی انسانی، برنامه‌های آموزشی، محصولات تكنولوژیكی و كالاهای میانی و قطعاتی كه در فرآیند انتقال حقیقی استفاده می‌شود،‌ تعریف می­شود.

طبیعت ویژه و غیرعادی تكنولوژی از این حقیقت سرچشمه می‌گیرد كه تكنولوژی برخلاف كالاهای مادی، یك كالای فكری [۱] است. ماهیت آن اطلاعاتی است كه فرایند تولید را ممكن می‌سازد. در حالی كه محتوا و ساختار فیزیكی آن در بسیاری موارد، استفاده از كالاهای مادی را تعیین می‌كند. تكنولوژی، پایه دانش رو به رشدی است كه تولید جریان مستمر محصولات و خدمات جدید را برای نوع بشر ممكن می‌سازد. همچنین تكنولوژی به عنوان یك فاكتور تولید از نظر فیزیكی مستهلك نمی‌شود. با این حال، چون دانش فنی پیوسته گردآوری می‌شود تكنولوژی موجود كهنه می‌شود و تدریجا جای خود را به دیگری می‌دهد. به زبان دیگر، دانش فنی فقط از نظر اقتصادی و كالای مادی، هم از نظر اقتصادی و هم از نظر فیزیكی مستهلك می‌شود.

می‌توان یك تكنولوژی را فروخت و برای تعداد نامحدودی بدون ایجاد نقص در ذات آن استفاده كرد. بسته به تعداد معاملات، ممكن است درآمدهای فروش، چندین مرتبه از هزینه تولید تكنولوژی بیشتر باشد.

مبادلات انتقال تكنولوژی می‌تواند به انواع مختلفی مانند انتقال تكنولوژی شخصی در مقابل كمك بین‌ دولتی وحمایت‌های فنی، انتقال رسمی در مقابل انتقال غیررسمی (با كانال)‌ و غیره تقسیم‌بندی شوند. انواع مبادلات مورد نظر عبارتند از:‌

▪ واردات تكنولوژی

▪ همكاری تكنولوژی

▪ قراردادهای تكنولوژی

▪ تحقیق مشترك و سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی

به طور كلی می‌توان جریان انتقال تكنولوژی را به دو صورت تجاری و غیر تجاری تقسیم كرد.

● جریان غیرتجاری تكنولوژی

قسمت اصلی جریان تكنولوژی، خارج از بازار انتقال تكنولوژی رخ می‌دهد. به این معنی كه دانش فنی به صورت بین‌المللی از طریق شكل ‌های غیرتجاری گسترش می‌یابد و ممكن است حتی بدون هیچ هزینه‌ای منتقل شود. برخی از شیوه‌های جریان غیر تجاری تكنولوژی عبارتند از:

۱- افرادی كه دروس مهندسی و علمی در دانشگاه‌های خارج كشور خوانده‌اند و به وطنشان برمی گردند.

۲- رقیبانی كه از مهندسی مجدد استفاده می‌كنند.

۳- شعبه‌های شركت‌های چندملیتی ([۲]MNC) در داخل

۴- جلسات رسمی و غیر رسمی انجمن‌ها، جوامع ملی و بین‌المللی

● جریان تجاری تكنولوژی

بخش دیگر جریان تكنولوژی ،بخش تجاری آن می باشد.در این بخش مبادله بین دو طرف به صورت مشهود انجام شده ونتایج مبادله در اسناد مالی منعكس می‌شود .

سرمایه گذاری مشترك [۳]یکی از موارد چنین جریان‌هایی است. هم شركت‌های در حال رقابت و هم شركت‌های بدون رقابت، این رویه‌ها را اتخاذ می‌كنند. از انگیزه‌های سرمایه گذاری مشترك می‌توان به ایجاد بازار و کاهش ضرر مالی اشاره نمود. اینگونه مشاركت‌ها درصورتی موفق است كه هر شریك به اهداف خود برسد كه ممكن است در موضوعاتی مانند مالیات، تامین مالی و ریسك، علاوه بر تكنولوژی درگیر شوند.

با توجه به نمونه‌های فوق می‌توان گفت انتقال تکنولوژی به مثابه كوه یخ شناوری است كه بخش تجاری آن ، تنها قسمت كوچكی از كل جریان تكنولوژی را تشكیل می‌دهد

● اهمیت تكنولوژی بعنوان یك كالای قابل تجارت

در سالهای اخیر موارد فراوانی در رابطه با " اتحادهای استراتژیك" از سرمایه­گذاری مشترك در زمینه تحقیق و توسعه و همكاری­های دو طرفه،‌سرمایه­گذاری ریسك پذیر،‌ روابط تحت لیسانس تا ارجاع كارها به خارج از شركت مشاهده شده است كه بیانگر اهمیت مبادلات تكنولوژی­های نامحسوس (Intangible Technology) می­باشد. همانگونه كه در جدول ۱ مشاهده می­شود تجارت بین­المللی در زمینه تكنولوژی رشد محسوس و سریعی داشته است و در مقایسه با هزینه­های ملی كشورها در زمینه تحقیق و توسعه قابل توجه شده است. داده­های این جدول در مورد پرداخت­ها و دریافت­های تكنولوژیكی بدون در نظر گرفتن محصول نهایی و تجهیزات سرمایه­ای می­باشد.

همچنین اهمیت مبادلات مربوط به تكنولوژی با دو توسعه مهم در رفتار شركت­ها و كمپانی­ها بسیار واضح­تر می­شود. اول اینكه، شركت­های چندملیتی تعداد مراكز تحقیق و توسعه خود را افزایش قابل توجهی در كشورهای مختلف داده­اند و همچنین بودجه R&D خود را در كشورهای دیگر نسبت به كشور اصلی خود ۱۲ درصد افزایش داده­اند. دوم اینكه، شركت­ها به ایجاد شبكه­های بین­المللی و اتحاد در زمینه­های تحقیق و توسعه با حضور دانشگاهها و دولت­ها روی آورده­اند. علاوه بر آن،‌موافقت­نامه های بین­المللی در رابطه با حقوق مالكیت معنوی مانند موافقت­نامه سازمان تجارت جهانی تحت عنوان TRIPS و افزایش استفاده از پتنت­ها ارزش مبادلات تكنولوژیكی را بسیار بیشتر نمایان می­سازد.

● بنگاههای كوچك و متوسط و تجارت تكنولوژی

شركتهای كوچك و متوسط به لحاظ توان اقتصادی پایین، كمبود منابع مالی، و بسیاری كمبودهای دیگر كه با آنها مواجهند، مشكلاتی در ارتباط با تبادلات تكنولوژیكی دارا می­باشند كه عمده آنها عبارتند از:

۱- عدم شفافیت بازار انتقال تكنولوژی: شركت­های كوچك و متوسط به عنوان تامین كنندگان بالقوه تكنولوژی به دلیل اینكه فروشندگان فعالی نمی­باشند، شناخته شده نمی­باشند و همچنین در ارتباط با جستجوی خریدار تكنولوژی و یا سرمایه­گذار در این ارتباط به دلیل اینكه هزینه­های جستجو بالا می­باشد، با مشكل مواجه می­باشند و با توجه به منابع خود از عهده كار مزبور بر نمی­آیند.

۲- برای SME ها انجام مذاكرات، انجام توافقات و عقد قراردادها، قیمت گذاری تكنولوژی، ارزیابی تكنولوژی و موارد دیگر مرتبط با مبادلات تكنولوژی با مشكل مواجه می­باشند.

۳- SME‌ها در ارتباط با مبادلات بین­المللی و انتقال تكنولوژی از خارج از كشور و با سایر كشورها به دلایل اختلافات زبانی، فرهنگی، قانونی، حقوقی و ..... با مشكلات عدیده­ای مواجه می­باشند.

نویسندگان:

مهدی صفاری­نیا - امین سالاری

منابع و مآخذ:

۱- كتاب "فن­بازار بستر مبادلات تكنولوژی"، ۱۳۸۲، پارك فناوری پردیس

۲- www.unido.org

۳- OECD,۲۰۰۱," Technology Balance of Payments ….."

۴- www.۱۰۰۰ventures.com

۵- www.iaspworld.org

۶- www.spicegroup.de

۱- intellectual commodity

[۲] Multi National Companies

[۳] Joint venture

نویسندگان:

مهدی صفاری­نیا - امین سالاری

---