آثار اعمال در قرآن

یکی از کارهایی که در بین منافقان, کفار و مشرکان و افراد بی تعهد و دور از ارزشهای انسانی رایج است, مکر و حیله و حقه زدن به دیگران است

یکی از کارهایی که در بین منافقان، کفار و مشرکان و افراد بی تعهد و دور از ارزشهای انسانی رایج است، مکر و حیله و حقه زدن به دیگران است.

مکر در زبان فارسی نوعا مترادف حیله، حقه، نقشه های شیطانی و- به اصطلاح دوز و کلک- می باشد در حالی که این واژه در زبان عربی با آنچه گفته شد، تفاوت زیادی دارد.

مفسر تفسیر نمونه در این باره نوشته است:

«مکر» در لغت عرب با آنچه در فارسی امروز از آن می فهمیم تفاوت بسیار دارد «در فارسی امروز مکر» به نقشه های شیطانی و زیان بخش گفته می شود، در حالی که در لغت عرب هر نوع چاره اندیشی را «مکر» می گویند که گاهی خوب و گاهی زیان آور است.

در کتاب «مفردات راغب» هم آمده است: المکر صرف الغیر عما یقصده «مکر این است که کسی را از منظورش باز دارند» (اعم از این که منظورش خوب باشد یا بد).

در قرآن مجید نیز گاهی «ماکر» با کلمه «خیر» ذکر شده مانند:والله خیرالماکرین: «خداوند بهترین چاره جویان است.»

و گاهی «مکر» با کلمه «سییء» آمده است مانند: ولایحیق المکر السییء الا باهله: «نقشه و اندیشه بد جز به صاحبش احاطه نخواهد کرد.»

از آنچه گفته شد می توان فهمید که کلمه «مکر» به معنی «نقشه» و چاره اندیشی برای برطرف کردن مشکل یا بازداشتن کسی از کاری و یا رسیدن به مقصد و مقصودی است.

اکنون چنانچه این امر در عرصه کارهای خیر و دفع شر مورد استفاده قرار گیرد مثبت و اگر برای کارهای باطل، ستم کردن، مبارزه با حق و... مورد سوءاستفاده قرار گیرد منفی و زشت و پلید می باشد.

واژه «مکر» و مشتقات آن بیش از چهل بار در آیات قرآن به کار رفته است.

● معانی مکر در برخی آیات قرآن

مکر در بعضی از آیات قرآن با این معانی بکار رفته است:

-و (دشمنان عیسی) مکر و تدبیر خود را (برای کشتن او) به کار بستند، خداوند نیز تدبیر و نقشه خود را (برای حفظ او) به کار برد و خداوند بهترین تدبیرکننده است. (آل عمران۵۴)

- و البته کسانی که پیش از آنها بودند مکرها کردند ولی (برایشان فایده نداشت زیرا) همه تدبیرها و مکرها برای خداست (رعد۴۲)

- همانا کسانی که قبل از آنها بودند (نیز) مکر ورزیدند، پس قهر خداوند به سراغ پایه های بنای آنها آمد، آنگاه سقف از بالای سرشان بر آنها فرو ریخت و از آنجایی که فکرش را نمی کردند، عذاب الهی آمد (نحل ۲۶)

- فرعون به ساحران گفت: این حیله ای است که شما درباره این شهر اندیشیده اید...(اعراف۱۲۳)

-(قوم ثمود) دست به تدبیر بزرگی زدند ما نیز به تدبیر بزرگی دست زدیم، ولی آنها نمی فهمیدند... و همگی را هلاک کردیم.(نمل ۵۱-۵۰)

و...

● آثار مکر در آیات قرآن

بی اثر کردن مکر کفار (آل عمران ۵۴)، گرفتار شدن مکاران در قهر و عذاب الهی (نحل۲۶) هلاکت مکاران(نمل ۵۱) فرو رفتن مکرکنندگان در زمین(نحل ۴۶)، غرق شدن مکاران در آب (غافر۴۵) و (نوح۲۲)، نوشته شدن مکرها توسط فرشتگان و محاصره شدن مکاران در بلای الهی (یونس ۲۲-۲۱)، بازگشت مکر و حقه به مکاران (انعام۱۲۳)، خواری و ذلت مکاران (انعام۱۲۴)، عذاب سخت مکاران(فاطر۱۰)، عذاب ناگهانی مکاران(اعراف۹۹)، عذاب اخروی مکاران(سبا ۳۳)، قلع و قمع شدن مکاران توسط عذاب الهی (فاطر۴۳)، گمراهی مکاران از حق (رعد۳۳)، هلاکت مکاران(نمل۵۱)، و رسوایی مکاران(یوسف۳۱).

خداوند متعال در آیات متعدد قرآن تأکید فرموده است که مکر و حقه و حیله و تقلب مکاران به ضرر خودشان تمام می شود و نه فقط آنها به مقاصد دنیوی و مادی خود نمی رسند بلکه برعکس، گرفتار نقشه متین، بزرگ و بدون اشتباه و خطای الهی شده و دنیا و آخرت خود را هم از کف می دهند!

مثلاً در آیه ۱۰ سوره فاطر می فرماید:

کسانی که با حقه و حیله نقشه های بد می کشند، عذاب سختی برایشان است و مکر (و تلاش فاسد) آنها نابود می شود (و به جایی نمی رسد).

مفسر تفسیر نمونه ذیل این آیه نوشته است:

«کسانی که نقشه سوء می کشند، عذاب شدیدی برای آنهاست» (والذین یمکرون السیئات لهم عذاب شدید).

«و تلاش و کوشش آلوده و ناپاک و فاسدشان نابود می گردد، و به جایی نمی رسد» (ومکر اولئک هو یبور).

گرچه این فاسدان مفسد، چنین می پندارند که: با ظلم و ستم و دروغ و تقلب می توانند عزتی برای خود کسب کنند و مال و ثروت و قدرتی به دست آورند اما در پایان کار، هم عذاب الهی را برای خود فراهم ساخته اند، و هم تلاشهای آنها بر باد می رود.

کسانی بودند که: به گفته قرآن «خدایان ساختگی را مایه عزت خود می پنداشتند» (و اتخذوا من دون الله الهه لیکونوا لهم عزا).

منافقاتی بودند که: خود را عزیز، و مؤمنان را ذلیل می پنداشتند و «می گفتند: اگر به مدینه بازگردیم، عزیزان، ذلیلان را بیرون خواهند کرد»! (یقولون لئن رجعنا الی المدینه لیخرجن الاعز منها الاذل).

افراد دیگری بودند که، قرب فراعنه را مایه عزت خویش تصور می کردند، یا از گناه و ظلم و ستم، آبرو می طلبیدند، اما همگی سقوط کردند، و تنها ایمان و عمل صالح است که به سوی خداوند عزیز بالا می رود!

همانطور که گفته شد اگر چه مکر در لغت به معنی «هرگونه چاره اندیشی است، اما در مواردی به معنی چاره اندیشی های توأم با فساد به کار می رود که آیه مورد بحث، از آنهاست.

«سیئات» هم در آیه فوق، همه زشتیها و بدیها را اعم از بدیهای عقیدتی یا عملی را شامل می شود.

و این که: بعضی آن را به توطئه های مشترکان برای کشتن یا تبعید کردن پیامبراسلام(ص) از «مکه» تفسیر کرده اند، در واقع یکی از مصادیق آن را بیان کرده اند، نه تمام مفهوم آن را.

مفسر تفسیر نور هم ذیل آیه مذکور نوشته است:

افرادی که برای انجام بدهای نقشه می کشند، برایشان عذاب سختی است و نیرنگ آنها است که تباه می شود.

بر این اساس، از مجموعه آیات قرآن که در خصوص مکر است استفاده می شود که:

۱- مؤمنان اهل حقه و حیله زدن به دیگران خصوصاً فریب سایر مؤمنان در جامعه اسلامی نمی باشند.

۲- کفار، مشرکان و منافقان اهل حیله و حقه هستند و مؤمنان باید با هوشیاری کامل، فریب ظاهرسازی ها و دغلبازی های آنها را نخورند.

۳- مکر مکاران در نهایت به آنها بازمی گردد و آنها را در دنیا خوار و ذلیل و بی آبرو و در آخرت گرفتار عذاب شدید الهی می نماید.

۴- خداوند متعال در کمین مکاران است و چنانچه مومنان تقوا پیشه سازند از مکر آنها در امان می مانند.

۵- مکر و حیله، انسان مکار را از راه حق و حقیقت دور می سازد و در کوره راه های گمراهی نابود می سازد.

۶- خداوند متعال برای مؤمنان متقی، راههای ضربه نخوردن از مکر مکاران و مقابله با نقشه های گناه آلودشان را آموخته است.

علی کامران