سینمای دینی

نگاهی به مفهوم سینمای دینی

ازآنجا که نیاز گسترده جوامع مختلف به دین و تمایل فطری افراد به آموزه های دینی - هر چند با عناوین متفاوت و گاه متعارض با هم - قابل انکار نیست و همچنین با ملاحظه تاثیر دین در مقوله هنر و پیوند و ارتباط آن‌دو با یکدیگر‌ و با اضافه نمودن پدیده ای به‌نام سینما که اصطلاح هنر هفتم را به خود اختصاص داده، می توان گفت که جای خالی و یا شاید جایگاه کم رنگ دین در آثار سینمایی بیشتر احساس می شود، در اینجا بحثی به‌نام سینمای دینی مطرح می گردد که ضمن مورد توجه قرار گرفتن آن، در تبیین مفهوم و شمارش معیارهایش اختلاف نظرها و تعابیر مختلف و گاه مغایری به چشم می خورد. در این نوشتار کوتاه سعی شده که ابتدا تعریفی (نسبی) از دین ارائه نموده، ‌سپس به اختصار، تاریخچه و تعریف سینمارا بیان کرده و در ادامه مروری بر هنر دینی و نگاهی هم بر مفهوم سینمای دینی منظور نماید.

هدف این پژوهش این بوده که شاید بتواند نقطه عطفی در توجه بیشتر به مقوله سینمای دینی و عناصر مرتبط با آن باشد که با توجه به نیاز روز افزون به سینمایی با محوریت دین،می طلبد که صاحب نظران بیشتر در صدد تبیین جامع آن بوده وتعریفی کاربردی با حد ومرزی مشخص و ملاک هایی معین که مرتبط با مذهب و فرهنگ و تفکرات جامعه باشد اتخاذ نمایند. و نیز ملاحظه این نکته که تنها موضوعات دینی، موجب تحقق سینمای دینی نمی شود، اگر چه شرط لازم آن محسوب می گردد و در کنار آن باید به فرم ،‌ تکنیک ،‌ قالب و بیان و دیگر موارد نیزتوجه شده و به عنوان شرط کافی برای تحقق سینمای دینی ،‌در صدد دینی نمودن آنها بود.

با فراگیر شدن پدیده ای به نام سینما که از غرب شروع شده و در همه جا منتشر گردیده و با توجه روز افزون اقشار مختلف مردم به سوی آن از یک سو و نیاز فطری افراد به آموزه های دین مدار و دین محور از سوی دیگر ،‌ باعث شده که توجه صاحب نظران به پدیده ای دیگر در راستای سینما ، ‌باعنوان سینمای دینی معطوف گردد،‌ اما اینکه سینمای دینی چیست یا نقش محور ی در آن با چه عناصری است؟ اختلاف در اقوال را به‌دنبال داشته است. در پی تبیین مفهوم سینمای دینی و ارائه راهکار در زمینه دینی شدن تولیدات سینمایی، هر گروه با توجه به تفکرات و حوزه اعتقادی و فرهنگی خویش اظهار نظر نموده و لذا یک توافق هر چند نسبی در زمینه تعریف مفهوم و محتوای سینمای دینی به‌وجود نیامده است.

لذا ضروری می نماید که دراین راستا با توجه به نیاز های فرهنگی،‌اعتقادی و مذهبی و... در هر جامعه ،‌ به تبیین مفهوم سینمای دینی پرداخته شود ومعیار های شناسایی آن نیز مشخص گردد که سینمای دینی باید چه ویژگی ها و عناصری داشته باشد و حوزه نفوذ و تاثیر گذاری آن تا کجاست ؟ در این پژوهش مختصر،‌با توجه به نگرش یاد شده،‌ تلاش گردیده با تعریف اجمالی دین و بیان اختصاری از تاریخچه و تعریف سینما، مروری بر هنر دینی و نیز مفهوم سینمای دینی داشته باشد.

تعریف دین: واژه «دین» در کتب و مراجع مختلف،‌ معانی گسترده و متعددی دارد. «دین» که در اصل کلمه عربی است در فرهنگ لغات به معنای آیین،‌شریعت،‌اسلام،‌هر چیزی که خدا را با آن عبادت کنند ،‌راه و روش، ‌سیره،‌عادت،‌ خلق و خو، حال،‌ چگونگی،‌شان، کار،‌تقوا، پرهیزگاری ،‌ قدرت، چیرگی، دلیل و برهان به کار رفته است . همچنین ملت، کیش،‌مذهب،‌ سیرت، طریقه، خداشناسی ، حساب، محاسبه، ملک، حکمرانی، فرمانروایی و سلطنت، زمامداری ،‌ کشورداری، قضا، تدبیر،کار سازی،‌عاقبت نگری،‌ اعتقاد به قلب و اقرار به زبان و عمل به جوارح و ... از دیگر معانی آن است. و نیز کلمه «دین» به قضاوت،‌اجبار ،‌قهر و غلبه ،‌پاداش ،‌ مقام و... هم معنا شده است. آیت الله جوادی آملی در زمینه تعریف دین می فرماید: «از نظر قرآن کریم ،‌مجموعه قوانینی که با دامنه گسترده ای از سوی خداوند برای هدایت انسان ها تنظیم شده ،‌برای شکوفایی فطرت بشر ،‌دارای زیر بنایی ثابت و اصلی است که به آن دین گفته می شود». از همین جا روشن می شود که منظور از «اسلام» در آیه کریمه «ان الدین عندالله الا سلام» همان خطوط اصلی و عقاید زیر بنایی است که رهاورد مشترک همه پیامبران الهی است». بنابراین، دین الهی همان نهر بزرگی است که انسان ها طی اعصار و قرون ،‌توسط شریعت هر پیامبری بدان راه یافته‌اند. علامه طباطبایی (ره) نیز این گونه دین را توصیف می فرماید: «مجموع اعتقادات و اساس و مقررات متناسب با آن ، که در مسیر زندگی مورد عمل قرار می گیرد، دین نامیده می شود و اگر انشعاباتی در دین پدید آید ،‌هر شعبه را «مذهب » می نامند».

در اینجا ذکر دیدگاه ارنست رنان نسبت به دین نیز خالی از لطف نیست که می گوید : «ممکن است چیزهایی که ما آنها را دوست می داریم و تمامی چیزهایی که از لذایذ و نعمت های زندگی می شماریم از میان برود،‌اما محال است دین از میان بشر نابود شود.»

لازم به ذکر است که با توجه به نگرشهای گوناگون در اعصار مختلف نسبت به دین ،‌ از سوی حوزه ها و مکاتب گوناگون،‌تعاریف متعددی از دین صورت گرفته که کمتر به توافق و اجماع رسیده است ،‌به طوری که جامعه شناسان ،‌روانشناسان،‌ فلاسفه و... از دیدگاه خود به توصیف و تحلیل دین همت گماشته‌اند. ناگفته پیداست که دین از منظر اسلام،‌دارای تعریف و رویکردی منسجم و صریح است و جامع ترین و کامل ترین تعریف،‌از ناحیه اسلام و قرآن کریم مشاهده می‌گردد که اخلاق،‌ احکام و اعتقادات را توام با هم مد نظر قرار داده است.

معصومه مشهدی کاظمی