نیروی کار

نگاهی اجمالی و کوتاه بر کتاب «سرمایه» کارل مارکس

تا به امروز کتابی به اهمیت سرمایه نوشته نشده است. کتابی که علمی، دقیق و ریزبینانه به رابطه کار و سرمایه پرداخته است. کارل مارکس و سرمایه اش در قله رفیع دانشمندی قرار دارند. برای اثبات این ادعا فقط علاقه مندان را به خواندن کتاب سرمایه که تاکنون ۴ جلد آن منتشر شده است دعوت میکنم.

رابطه کار و سرمایه، محوری که تمام سیستم فعلی جامعه ما روی آن میچرخد تنها در کتاب سرمایه کارل مارکس به شیوه ای علمی بررسی شده است. در اقتصاد سیاسی میفهمیم که کار تنها منبع تمام ثروت‌ها و معیار تمام ارزشهاست. پس دو شئی که مدت زمان کاری یکسانی را صرف کرده باشند، دارای ارزشی برابرند و می‌توانند با یکدیگر مبادله شوند. با این پیشفرض که فقط ارزش‌های مساوی با یکدیگر قابل مبادله اند.

نوعی کار ذخیره وجود دارد که مارکس آن را سرمایه می‌خواند. این سرمایه منبع کمکی است که بهره وری کار زنده را صد برابر و حتی هزار برابر می‌کند، و در مقابل سود دریافت می‌کند. سرمایه کار ذخیره شده و بی جان است، و روز به روز نیز در حال متراکم شدن، اما در مقابل دستمزد نیروی کار، که اگر ثابت بماند در بهترین شرایط است، و در اغلب موارد تقلیل نیز می‌یابد.

نیروی کار وابسته به مزد روزانه اش است و این موجب محنت زدگی بیشتر او می‌شود. جامعه سرمایه داری دچار این تضاد است: قوت و توان و سود سرمایه دار افزایش می‌یابد، وابستگی و فقر و نیاز نیروی کار نیز افزایش می‌یابد. سوال دقیق مارکس این است: چطور امکان دارد که برای سرمایه دار سودی باقی بماند اگر نیروی کار تمام ارزش کاری را که به محصول می‌افزاید را دریافت کند؟ در صورتی که باید ارزش‌های مساوی مبادله گردند.

قانون ساده اما اساسی که مارکس کشف نمود بسیاری از مشکلات و ناآگاهی هایی که قبل از این اقتصاددانان با آن دست به گریبان بودند را حل کرد: سرمایه دار سرمایه اش را با مبادله به سود تبدیل می‌کند. یعنی آن‌ها جنس می خرند، و سپس می‌فروشند، در این پروسه ساده اما حیاتی است که سود سرمایه دار نهفته است.

سرمایه چیست؟ پولی است که به کالا تبدیل می‌شود تا بتواند مجدداً از کالا به پول بیشتری نسبت به مبلغ اولیه تبدیل گردد. سود سرمایه دار را مارکس ارزش اضافی می‌نامد: ۱۰۰۰ واحد خرید کالا و فروش آن به ۱۱۰۰ واحد یعنی سود سرمایه دار و ارزش اضافی در اقتصاد. ارزش اضافی از طریق مبادله بدست نمی آید. چرا؟ ارزش اضافی در مبادله یعنی من کالایی را گرانتر بفروشم یا ارزانتر بخرم. در واقعیت این امکان پذیر نیست. چراکه در هر مرحله من دوباره در مقام فروشنده یا خریدار ظاهر می‌شوم و این توازان را ایجاد می‌کند.

سرمایه از مبادله کالای خاص و جدیدی است که سود می‌برد. کالایی به نام نیروی کار. ارزش نیروی کار چیست؟ در اقتصاد امروزه پذیرفته شده است که ارزش هر کالا با نیروی کاری که برای تولیدش لازم است سنجیده می‌شود. نیروی کار احتیاج به امرار معاش خود وخانواده دارد. خانواده نیروی کار برای تداوم نیروی کار بسیار مهم و حیاتی است. پس نیروی کار فقط برای امرار معاش خانواده اش کار می‌کند. یعنی ارزش کار نیروی کار تامین معاش خانواده اش است.

نیروی کار برای گرفتن دستمزد نیاز به کار چند ساعتی در هفته که از طرف سرمایه دار تعیین می‌شود دارد. اما مسئله ای اینجا مطرح می‌شود که اگر کار سه روز نیروی کار کفاف مزدی که می‌گیرد را بدهد، آنوقت مابقی ساعت هفته چه می‌شود؟ آیا کارگر در یک هفته سه روز کار می‌کند و چهار روز استراحت. ابداً. سرمایه دار مدعی است که کار یک هفته ای او را خریده است و باقی روزها را نیز نیروی کار باید کار کند. این اضافه کار نیروی کار منبع ارزش اضافی، سود و انباشت مداوم سرمایه است.

مسئله اصلی این است که سرمایه دار از نیروی کار دو نوع بهره بردای می‌کند: یکی کاری که براساس دستمزدی است که به او می‌دهد، دومی کاری است که سرمایه دار دستمزدی پرداخت نمی‌کند. چراکه کاری که سرمایه دار درست به اندازه ی ارزش کاری که از طریق پرداخت دستمزد از نیروی کار می‌کشد، ناچار می‌شود که کارگاهش را تعطیل نماید. پس سود سرمایه داری در این میان از بین می رود.

ارزش نیروی کار پرداخت می‌گردد، اما این ارزشی واقعی نیست و بمراتب کمتر از آن چیزی است که سرمایه دار از آن بهره برده است. ارزش کار پرداخت نشده به نیروی کار مساوی است با سود سرمایه دار. دراینجا تنها سرمایه دار از ارزش پرداخت نشده نیروی کار سود نمی برد، در این میان بازگانان نیز سرشان بی کلاه نمی‌ماند. اگر قیمت پنبه به فرض ثابت بماند، سودی که نصیب دلال پنبه می‌شود نیز از بخش ارزش پرداخت نشده نیروی کار است. همین ارزش پرداخت نشده کار است که معاش تمام اعضای بیکار جامعه (سرمایه دار و بازرگانان) را تامین می‌کند. اینان حتی اگر ضرر و زیانی را بخواهند پرداخت کنند از این طریق است.

کار بی مزد تنها در نظام سرمایه داری رایج نشد، این مهم امری تاریخی است. همیشه حاکمان بدنبال کار بی مزد بودند. مانند دوره برده داری.

پس دو نوع کار داریم: یکی کار لازم است، منظور کاری است که بابت دستمزدی که دریافت می‌داریم، انجام می‌دهیم. دیگری کار اضافی است، که بعلت تعهدی که داریم و زمان کارمان به پایان نرسیده است انجام می‌دهیم. کار اضافی کاری است که بیش از دستمزدی که دریافت کرده ایم، انجام می‌دهیم. یک نیروی کار در روز باید ۱۲ ساعت کار کند، ۶ ساعت آن لازم است و ۶ ساعت مابقی به تولید ارزش اضافی می‌پردازد.

بحث را از جنبه ای دیگر مورد بررسی قرار می‌دهیم: سرمایه دار یک هفته کار نیروی کار را خریده است. و براساس کار روزانه به نیروی کار دستمزد میپردازد: آیا سرمایه دار مشخص نموده است که در یک روز چند ساعت کار باید انجام شود: هشت ساعت یا هجده ساعت؟

ساعت کار طولانی مسلماً به نفع سرمایه دار است، چون ارزش اضافی بیشتری تولید می‌شود. نیروی کار با ساعت طولانی کار فرسایش جسمی و روانی می یابد. سرمایه دار برای سود می‌جنگد، نیروی کار برای سلامتی، برای چند ساعت استراحت، برای کاری دیگر انجام دادن بغیر از کار کردن و خوردن و خوابیدن.

سرمایه دار بسیار مایل است که نیروی کار تکثیر و بازتولید شود، اما سرمایه هیچگاه بازتولید نمی‌شود، بلکه افزایش می یابد. سرمایه زیاد می‌شود، اما متکثر نمی‌شود. اما زیاد شدن نیروی کار از اینجهت به نفع سرمایه دار است که با ایجاد ارتش ذخیره نیروی کار غیر فعال، نیروی کار فعال را سرکوب می‌کند. با پشت در گذاشتن خیل نیروی کار غیر فعال، نیروی کار فعال از ترس بیکاری به خیلی از دستورات سرمایه دار عمل می‌کند. این ارتش ذخیره پائین ماندن دستمزدها را هم موجب می‌شود. هرچه ثروت اجتماعی بیشتر باشد، عظمت ارتش ذخیره صنعتی چشمگیرتر است. ولی هرچه این ارتش ذخیره به نسبت ارتش کار فعال بیشتر باشد توده ی یک جمعیت مازاد تحکیم یافته افزایش می یابد که فلاکتش روز به روز افزایش می یابد. هرچه اقشار بینوا و رنجور و ارتش ذخیره وسیع تر باشند، گدائی رسمی بیشتر است. این قانون مطلق نظام نوین سرمایه داری است.

نتیجه بحث مارکس در جلد اول سرمایه این است: می باید کل شیوه تولید سرمایه دار ملغی گردد.

اولین جلد با مطالعه ای بر انباشت سرمایه پایان می‌پذیرد. مهمترین نکته ای که مارکس در این جلد به بحث می‌گذارد این است که: انباشت سرمایه پهلو به پهلو تراکم نیروی بیکار افزایش می یابد.

وحید اسلام زاده