ره نگاری تكنولوژی تخصیص منابع تكنولوژیكی به اهداف تجاری

بسیاری از مدیران از اهمیت استراتژیك تكنولوژی در تحقق ارزش و مزیت رقابتی برای شركت خود آگاهی دارند چنین مواردی نظر به هزینه, پیچیدگی و شتاب فزاینده تغییرات تكنولوژی و نیز رقابت و جهانی شدن منابع تكنولوژیك اهمیتی حیاتی تر یافته اند

امروزه با توجه به ضرورت‌های ناشی از همنوایی با الزامات تغییر در سطح جهانی و كاهش فاصله میان تكنولوژی جهانی و تكنولوژی موجود در ایران، نیازمند به كارگیری فنون، شیوه‌ها و رویكردهایی هستیم كه فارغ از پیچیدگی‌های مرسوم و گاه دست و پاگیر مكانیزم‌های واردات، ما را به ابزار و راهكارهایی رهنمون شود كه ضمن رعایت غنای نظری تئوری‌های روز جهانی، سریع‌ترین و اجرایی‌ترین راه ممكن را برای از بین بردن عقب‌ماندگی‌های موجود فراهم آورد.

مقاله زیر پاسخی به این ضرورت و تلاش در جهت سرعت دادن به از بین بردن فاصله موجود توسط یكی از سریع‌ترین تكنیك‌هایی است كه امروزه مقبولیتی جهانی پیدا كرده است. امید می‌رود مطالعه و به كارگیری آن، تأثیری بسزا داشته باشد.

بسیاری از مدیران از اهمیت استراتژیك تكنولوژی در تحقق ارزش و مزیت رقابتی برای شركت خود آگاهی دارند. چنین مواردی نظر به هزینه، پیچیدگی و شتاب فزاینده تغییرات تكنولوژی و نیز رقابت و جهانی شدن منابع تكنولوژیك اهمیتی حیاتی‌تر یافته‌اند. مدیریت تكنولوژی برای كسب منافع تجاری، مستلزم وجود فرایندهایی كارآ و سیستم‌هایی است كه توانایی تضمین تطابق منابع تكنولوژیكی را با وضعیت فعلی و آتی سازمان ایجاد كنند.

پیرو اشاره مختصری كه در خصوص مدیریت تكنولوژی ارائه شد، این مقاله بر «ره‌نگاری تكنولوژی» تمركز خواهد كرد؛ رویكردی كه به طور روزافزون توسط شركت‌های مختلف در صنایع گوناگون برای توسعه، برقراری ارتباطات و استقرار تكنولوژی در استراتژی كسب و كار به كار گرفته می‏شود. ره‌نگاری، ابزاری بسیار منعطف است و رویكردهای گوناگونی برای تهیه آن به كار گرفته می‌شود. نكته مهم بعدی، فرایندی است كه به یك ره‌نگاشت خوب منتهی خواهد شد و این مقاله درصدد آن است كه شیوه مناسب تهیه یك ره‌نگاشت خوب را به طور خلاصه بیان و مشخصه‌های مرتبط و نیز سیستم متناسب را برای به كارگیری آن تشریح كند.

۱-۱. تكنولوژی و مدیریت تكنولوژی

تعاریف متعددی از تكنولوژی ارائه شده است (برای مثال، فلوید ۱۹۹۷، ویپ ۱۹۹۱، ستیبل ۱۹۸۹). بررسی این تعاریف تعدادی از عوامل مرتبط با مشخصه‌های تكنولوژی را مشخص می‌كند كه می‌توانند به عنوان نوعی از دانش مد نظر قرار گیرند. (هرچند این دانش می‌تواند درون یك نمود فیزیكی تبلور یافته باشد؛ مواردی همچون ماشین‌ها، اجزا، سیستم یا محصول). مشخصه كلیدی تكنولوژی كه می‌تواند آن را از سایر دانش عمومی متمایز كند، به كارگیری یا كاربردی بودن آن است كه درون «دانش فنی» یك سازمان نهفته است. در حالی كه تكنولوژی معمولاً با علم و مهندسی همراه است (تكنولوژی «سخت»)، فرایندهایی كه اثر آن را متبلور می‌كند نیز از اهمیت بسیار بالایی برخوردارند. برای مثال، توسعه یك محصول جدید و فرایندهای نوآورانه‌ای كه با ساختار سازمانی و شبكه دانش پشتیبان همراه می‌شوند (جنبه «نرم» تكنولوژی).

آموزش تكنولوژی به مثابه نوعی دانش، بسیار مفید است؛ چنان كه مفاهیم مدیریت دانش می‌تواند برای هدایت تكنولوژی بسیار مؤثر باشد (از جمله ستاتا، ۱۹۸۹، نوناكا، ۱۹۹۱، لئونارد بارتون، ۱۹۹۵). برای مثال، دانش تكنولوژیكی به طور عام به دو بخش دانش صریح و ضمنی تقسیم می‌شود. دانش صریح تكنولوژیكی آن بخش از دانش است كه می‌تواند به صورت تفصیلی بیان یا مكتوب شود (برای مثال یك گزارش، دستورالعمل و یا راهنمای كاربر) و یا اشكال فیزیكی و عینی یك تكنولوژی (نظیر ابزار و تجهیزات). دانش تلویحی تكنولوژیكی، آن بخش از تكنولوژی است كه به سادگی قابل بیان تفصیلی یا مكتوب نیست كه به طور عمده در مواردی چون آموزش، تجربه (نظیر مهارت جوشكاری و مهارت‌های طراحی) تبلور می‌یابد.

همچنان كه تكنولوژی برای تعریف خود ابعادی را تصویر كرده، مدیریت تكنولوژی نیز ادبیات خاص خود را داراست (از جمله روسل و همكاران، ۱۹۹۱، گی نر، ۱۹۹۶). در این مقاله تعریف ارائه شده از سوی بنیاد اروپایی مدیریت تكنولوژی، پذیرفته شده است و به كار می‌رود:

مدیریت تكنولوژی به شناسایی مؤثر، گزینش، جذب، توسعه، بهره‌برداری و حفظ تكنولوژی (در محصولات، فرایندها و زیرساختارها) اطلاق می‌شود كه برای حفظ موقعیت در بازار و عملكرد تجاری با در نظر گرفتن اهداف سازمان ضروری است ...

این تعریف دو جنبه بسیار مهم مدیریت تكنولوژی را برجسته می‌كند:

ـ استقرار و حفظ ارتباط بین منابع تكنولوژیك و اهداف مؤسسه بسیار حیاتی و بیانگر چالش‌های مستمر در درون مؤسسات گوناگون است. این موضوع مستلزم ارتباطی مؤثر بین اجزا و نیز مدیریت دانش است كه توسط ابزار مناسب و فرایندهای مرتبط پشتیبانی می‌شوند. اهمیت ویژه در درك و گفتمانی است كه می‌باید بین بخش‌های بازرگانی و تكنولوژی در درون كسب و كار پدید آید.

ـ مدیریت تكنولوژیك كارا نیازمند شماری از فرایندهای مدیریتی است و تعریف ارائه شده از سوی «بنیاد اروپایی مدیریت تكنولوژی» شامل پنج فرایند است كه از سوی گرگری (۱۹۹۵) پیشنهاد شده است: شناسایی، گزینش، جذب، بهره‌برداری و حفظ تكنولوژی. این فرایندها همیشه در درون مؤسسه قابل رؤیت نیستند و در میان سایر فرایندهای تجاری همچون استراتژی، نوآوری و عملیات در درون مؤسسه توزیع شده‌اند.

مدیریت تكنولوژی بیانگر آن دسته از فرایندهایی هستند كه به ارائه جریان و روند محصولات و خدمات به بازار منجر می‌شوند لذا این موضوع به یكپارچه كردن تمامی جنبه‌های تكنولوژی در تصمیم‌گیری‌های تجاری می‌انجامند و در بسیاری موارد به طور مستقیم به پاره‌ای از فرایندهای اساسی تجاری شامل توسعه استراتژی، نوآوری و توسعه محصول جدید و نیز مدیریت عملیات مربوط می‌شوند. مدیریت صحیح تكنولوژی، مستلزم ایجاد جریان گردش دانش مناسب بین دورنماهای بازرگانی و تكنولوژی مؤسسه است تا قادر به ایجاد تعادلی مناسب بین كشش بازار (Pull) و دهش (Push) تكنولوژی باشد. طبیعت گردش دانشی این چنین، به عوامل درونی و بیرونی نظیر هدف مؤسسه، پویایی بازار، فرهنگ سازمانی و غیره بستگی دارد.

۱-۲) ره‌نگاشت تكنولوژی

ره‌نگاری تكنولوژی، تكنیكی بسیار قوی را برای پشتیبانی از مدیریت تكنولوژی و طراحی آن در درون مؤسسه در اختیار می‌نهد. ره‌نگاری به طور گسترده‌ای در صنایع گوناگون به كار گرفته شده است (ویلیارد و مك كلیز، ۱۹۸۷، باركر و اسمیت، ۱۹۹۵، بری و گارسیا، ۱۹۹۷، ایرما، ۱۹۹۷، گروئن ولد، ۱۹۹۷، استراوس و همكاران، ۱۹۹۸). به تازگی ره‌نگاشت‌هایی برای مقوله‌های ملی و بخشی در زمینه پیش‌بینی نیز مورد استفاده قرار گرفته‌اند.

ره‌نگاشت‌ها می‌توانند اشكال گوناگونی به خود بگیرند اما متداول‌ترین آنها، رویكردی است كه ایرما برای خود برگزیده است. ره‌نگاشت‌های متداول معمولاً قالب‌هایی زمان ـ مدار دارند كه لایه‌هایی گوناگون را شامل می‌شوند كه اصلی‌ترین آنها جنبه‌های بازرگانی و تكنولوژیكی هستند. ره‌نگاشت می‌تواند تحولات و تكوین بازار، محصولات و تكنولوژی‌های مورد نیاز و نیز ارتباطی را كه می‌باید بین آنها برقرار باشد، نشان دهد.

مطالعه‌ای كه به تازگی درباره ۲۰۰۰ شركت تولیدی بریتانیا صورت گرفته است، نشان می‌دهد حدود ۱۰ درصد شركت‌ها (به طور عمده شركت‌های بزرگ) رویكرد ره‌نگاشت تكنولوژی را به كار برده‌اند كه حدود ۸۰ درصد آنها،‌ از این رویكرد، بیش از یك بار استفاده كرده و یا در جریان تدوین آن قرار گرفته‌اند. با این حال، به كارگیری ره‌نگاشت تكنولوژی، در عین حال كه به لحاظ مفهوم و ساختار ساده به نظر می‌رسد، چالش‌هایی قابل ملاحظه را برای مؤسسات فراهم می‌آورد. در نهایت عصاره نهایی و خروجی این ره‌نگاشت، از استراتژی‌ها و فرایند برنامه‌ریزی شركت گرفته می‌شود.

چنان كه پاسخ‌های اساسی كه از مطالعه پیشگفته حاصل آمد، نتایج زیر را نشان می‌دهد:

▪ زنده نگاه داشتن فرایند ره‌نگاری براساس جریانی مستمر (۵۰ درصد)

▪ فرایند شروع یك ره‌نگاشت (۳۰ درصد)

▪ یك ره‌نگاشت با قابلیت‌های بالا (۲۰ درصد)

یكی از دلایلی كه شركت‌ها معمولاً با فرایند تدوین ره‌نگاشت مشكل داشته‌اند، قالب‌هایی است كه می‌باید تمامی جنبه‌های یك مؤسسه را در آن لحاظ كنند این قالب‌ها معمولاً برای شركت‌هایی با نیازهایی ویژه معرفی شده‌اند. به علاوه پشتیبانی‌های اجرایی اندكی برای تدوین ره‌نگاشت و به كارگیری رویكرد متناسب با هر شركت خاص وجود دارد؛ هر چند تلاش‌هایی در جهت به اشتراك نهادن تجربیات در این زمینه وجود دارد. برای نمونه ایرما (۱۹۹۷)، بری و گارسیا (۱۹۹۷)، گروئن ولد (۱۹۹۷) و استراوس و همكاران (۱۹۹۸) برخی گام‌های اجرایی برای تدوین ره‌نگاشت تكنولوژی را جمع‌آوری كرده‌اند. نویسندگان نشان داده‌اند كه توسعه فرایند یك ره‌نگاشت مؤثر در درون یك كسب و كار، متكی به وجود چشم‌انداز و تعهد برای فرایندی است كه هم متواتر و هم اكتشافی است. با این حال منابع و مراجع مذكور جزئیات یك راهنمایی جامع را برای چگونگی به كارگیری رویكردی مفید نشان نداده‌اند.

سایر عواملی كه می‌توانند در تحقق یا به تأخیر افتادن ره‌نگاری تكنولوژی موفق مؤثر باشند، عبارتند از: وجود سوابق لازم برای نیازمندی‌های مؤسسه، فرایند مطلوب برای توسعه فرایندهای تجاری مؤسسه، وجود افراد مناسب برای درگیری در جریان ره‌نگاشت و در نهایت تعهد مدیران ارشد. عواملی كه به وضوح تدوین و تحقق یك ره‌نگاشت را می‌توانند به تأخیر اندازند، عبارتند از: طولانی شدن زمان تدوین ره‌نگاشت، اغتشاش ناشی از هدف‌های كوتاه مدت موجود در مؤسسه، اطلاعات و دانشی كه در دسترس نیستند.

این مقاله، به مرور روش ره‌نگاری می‌پردازد كه شامل دامنه‌ای از اهدافی است كه این روش می‌تواند آنها را پشتیبانی كند و همچنین شكل‌های متفاوت یك ره‌نگاشت. فرایند لازم برای شروع یك ره‌نگاری با (T-Plan) نشان داده شده است كه شامل الزامات عمومی برای پشتیبانی فرایند ره‌نگاری در یك شركت است.

۲) ره‌نگاری تكنولوژی ـ منظور

رویكرد ره‌نگاری تكنولوژی بسیار منعطف است و واژه‌هایی همچون ره‌نگاری «محصول» و «كسب و كار» براساس توانمندی‌های درونی آنها مناسب به نظر می‌رسند.

۲-۱) طرح‌ریزی محصول

ـ شرح: این ره‌نگاشت بیشترین مورد استفاده را در میان انواع ره‌نگاشت دارد كه در آن به تزریق تكنولوژی در محصولات ساخته شده توجه می‌شود و معمولاً به نسلی از محصولات مربوط است.

۲-۲) طرح‌ریزی خدمت / توانمندی

ـ شرح: همچون مورد (۲-۱؛ طرح‌ریزی محصول) است اما برای شركت‌هایی كه كسب و كار آنها برمبنای ارائه خدمت پایه‌ریزی شده، مناسب است و بر مواردی كه می‌تواند قابلیت‌های مؤسسه را پشتیبانی كند،‌ تمركز می‌كند.

۲-۳) طرح‌ریزی استراتژیك

ـ شرح: شامل خصلتی استراتژیك است كه از طریق ارزیابی فرصت‌ها و تهدیدات گوناگون در سطح كسب و كار به دست آید.

۲-۴) طرح‌ریزی بلندمدت

ـ شرح: بازه زمانی افق برنامه را امتداد می‌دهد و اغلب در سطحی ملی (پیش‌بینی) به كار می‌رود.

۲-۵) طرح‌ریزی دارایی‌های دانش و دانایی

ـ شرح: هم تراز و همراه كردن دارایی‌های ناشی از دانش درون سازمانی و مدیریت دانایی با اهداف تجاری.

ـ نمونه: این شكل از ره‌نگاشت توسط واحد هوش مصنوعی دانشگاه ادینبورو تهیه شد و به سازمان‌ها این امكان را داد تا بتوانند دارایی‌های بحرانی خود را به صورت تصویری مشاهده و ارتباط بین مهارت‌ها، تكنولوژی‌ها و توانمندی‌های مرتبط را برای نیل به تقاضای آتی بازار، معین كنند.

۲-۶) طرح‌ریزی برنامه

شرح: اجرای استراتژی و ارتباط صریح‌تری كه با مدیریت پروژه دارد (برای نمونه، برنامه‌های تحقیق و توسعه)

۲-۷) برنامه‌ریزی فرایند

ـ شرح: مدیریت دانایی را پشتیبانی و بر حوزه فرایندی خاصی تمركز می‌كند. (برای مثال توسعه یك محصول جدید)

۲-۸) طرح‌ریزی یكپارچگی / تلفیق

ـ شرح: یكپارچگی / تلفیق و یا تكوین تكنولوژی كه در مورد چگونگی هم‌آمیزی تكنولوژی‌های گوناگون در یك محصول یا فرایند یا سیستم و یا شكل‌دهی تكنولوژی‌های جدید به بحث می‌پردازد (اغلب عامل زمان در آنها برجسته نیست).

۳. ره‌نگاری تكنولوژی‌ ـ نمایش

عامل دیگری كه در تنوع ره‌نگاشت‌ها دخیل است و می‌تواند نمایش آن را در تركیب‌های گوناگون در معرض دید قرار دهد، هشت گونه‌ای است كه تاكنون شناخته شده است:

۳-۱) لایه‌های چندگانه

ـ شرح: شكل مشتركی كه انواع ره‌نگاشت‌ها حول آن ترسیم می‌شوند، لایه‌هایی است شامل محصول، بازار و تكنولوژی. ره‌نگاشت‌ها این امكان را ایجاد می‌كند كه تكوین هر یك از عوامل براساس لایه‌ای كه به خود اختصاص داده‌اند و با توجه به وابستگی‌هایی كه به یكدیگر دارند، دیده شود تا یكپارچگی تكنولوژی را در محصول، خدمات و نظام‌های كسب و كار دریابیم.

مسعود شباب

---