صدمین سال مشروطیت از این تاریخ عبرت بگیریم

این سوال همواره پیش روی هر مسلمان ایرانی دلسوز و متعهد قرار دارد که چرا نهضت مشروطیت به انحراف کشیده شد عوامل انحراف چه بود چگونه می توان از تکرار تاریخ حوادث مشروطیت جلوگیری کرد

این سوال همواره پیش روی هر مسلمان ایرانی دلسوز و متعهد قرار دارد که چرا نهضت مشروطیت به انحراف کشیده شد؟ عوامل انحراف چه بود؟ چگونه می توان از تکرار تاریخ حوادث مشروطیت جلوگیری کرد؟

یکصد سال پیش یعنی ۱۴ مرداد سال ۱۲۸۵ شمسی، مظفرالدین شاه به ناچار تمامی درخواست های علما و متحصنین در نهضت مشروطه را پذیرفت و در نهایت با صدور فرمان سلطانیه انتخابات برگزار گردید و در ۷۱ مهر ۱۲۸۵ اولین مجلس افتتاح شد. توسط دولت و مجلس اولین متن قانون اساسی مشتمل بر ۵۱ اصل و با نام نظامنامه سیاسی تنظیم و در تاریخ ۸ دی ۱۲۸۵ از طرف مظفرالدین شاه تصویب و امضا شد و پس از ۱۰ روز شاه درگذشت و محمدعلی میرزا جانشین شاه شد. نواقص و کمبودهای قانون اساسی طی متممی کاهش یافت و با تلاش ها و مقاومت های شیخ فضل الله نوری ماده ای بر متمم افزوده شد تا براساس آن پنج تن از علمای طراز اول هر عصر بر مصوبات مجلس نظارت داشته باشند تا چیزی بر خلاف اسلام به تصویب مجلس نرسد.

این متمم پس از تصویب مجلس، در ۱۵ مهرماه ۱۲۸۶ به امضای محمدعلی شاه رسید.

نهضت مشروطیت که علیه ظلم و ستم و استبداد پادشاهان قاجار و استیلای خارجی و با هدف عمل به اسلام و شریعت از سوی علمای اسلام رهبری شد به پیروزی های اولیه دست یافت. اما سه سال بعد، یعنی در ۱۱ مرداد ۱۲۸۸ آیت الله شیخ فضل الله نوری از رهبران برجسته نهضت، با حکم یک روحانی نما به اتهام طرفداری از استبداد و مخالفت با مشروطه به دار آویخته شد. یازده سال بعد یعنی در سال ۱۲۹۹ رضاخان با کمک انگلیس تهران را تصرف و سرانجام در سال ۱۳۰۴ شاه ایران شد و استبداد داخلی، استیلای خارجی و اسلام زدایی در دوره رضاشاه و پسرش محمدرضا تا سال ۱۳۵۷ به شکل مدرن و در قالب های جدید استمرار یافت. این سوال همواره پیش روی هر مسلمان ایرانی دلسوز و متعهد قرار دارد که چرا نهضت مشروطیت به انحراف کشیده شد؟ عوامل انحراف چه بود؟ چگونه می توان از تکرار تاریخ حوادث مشروطیت جلوگیری کرد؟

سوالات مذکور و مشابه آن، سوالات ضروری است که باید به آن پاسخ بدهیم. نیروهای مدافع انقلاب اسلامی اعم از توده های مردم، احزاب، گروه ها، شخصیت ها، علما، همه و همه باید به این سوالات پاسخ بدهند. امروز ما موظف به حفظ انقلاب اسلامی هستیم. اکنون و در این عصر حفظ نظام اسلامی برای ما از اوجب واجبات است. انقلاب اسلامی، از نظر ریشه ها، بسترها، زمینه های سیاسی، اجتماعی و از نظر آرمان ها و اهداف شباهت های زیادی با نهضت مشروطه دارد. هر چند تفاوت های اساسی بین این دو نیز وجود دارد.

حضرت امام خمینی(ره) برای جلوگیری از ایجاد انحراف در انقلاب اسلامی در چندین نوبت بر روی یک جمله تاکید داشته اند و آن اینکه «باید از این تاریخ (نهضت مشروطیت) عبرت ببریم.»

عبرت آموزی از تاریخ مشروطیت، یعنی پاسخگویی به همان سوالات پیش گفته و مشابه آن، برای هوشیار بودن در برابر دسیسه ها و توطئه های دشمنان خارجی و داخلی که همواره در کمین نشسته اند. بر همین اساس، روایت می کنیم گوشه هایی از حوادث این تاریخ را از زبان آن عزیز سفر کرده، باشد تا عبرتی برای همه ما باشد:

۱) حاشیه نشینی مردم: امام(ره) می فرمایند: «در طول تاریخ مشروطیت نمی توانید پیدا کنید که همه ایران خودشان رای داده اند» -«انتخابات هیچگاه به طور کلی در دست مردم نبوده است» - « در زمان قاجار، من یادم هست، آن وقت خان ها بودند، شاهزاده ها بودند، خان ها دسته دسته این مردم را به زور می آوردند به صندوق ها، رای برای خودشان می گرفتند. مردم هیچ کاره بودند. نمی دانستند که چیست، یک ورقه ای به آنها می دادند، اینها هم می آوردند در صندوق می انداختند.

۲) دخالت های دولت انگلیس: امام(ره) می فرمایند: «عمال انگلیس به دستور ارباب خود اساس مشروطه را به بازی می گیرند و مردم را نیز فریب می دهند.» - «توطئه ای که دولت استعماری انگلیس در آغاز مشروطه کرد به دو منظور بود: یکی که در همان موقع فاش شده این بود که نفوذ روسیه را در ایران از بین ببرد، و دیگری همین که با آوردن قوانین غربی احکام اسلام را از میدان عمل و اجرا خارج کند.»

۳) بازگشت مستبدین به قدرت: امام(ره) می فرمایند: «...یک دسته از همان مستبدین مشروطه خواه شدند و افتادند توی مردم. همان مستبدین بعدها آمدند و مشروطه را قبضه کردند و رساندند به آنجایی که دیدید و دیدیم.»

۴) تحزب و گروه گرایی: امام(ره) می فرمایند: «اصل این احزابی که در ایران از صدر مشروطیت پیدا شده است، آنکه انسان می فهمد، این است که این احزاب ندانسته به دست دیگران پیدا شده است وخدمت به دیگران بعضی از آنها کرده اند» - «درصدر مشروطیت هم با ایجاد گروه های مختلف نگذاشتند که مشروطه به ثمر خودش برسد، او را برخلاف مسیر خودش راندند.» -«اصل حزب بازی را به نظر من درصدر مشروطیت برای این درست کردند که نگذارند این ملت با هم آشتی کند.» - «درصد مشروطیت که احزاب مختلف پیدا شد، دنبال آن پیروزی که ملت پیدا کرده بود، این احزاب مختلف به جان هم افتادند و این کشور را تباه کردند.

۵) ایجاد اختلاف بین علما و روحانیون: امام(ره) می فرمایند: «شما وقتی که تاریخ مشروطه را می خوانید، می بینید که در مشروطه بعد از اینکه ابتدا پیش رفت، دست هایی آمد و تمام مردم ایران را به دو طبقه تقسیم بندی کرد، نه ایران تنها، از روحانیون بزرگ نجف، یک دسته طرفدار مشروطیت، یک دسته دشمن مشروطه. علمای ایران یک دسته طرفدار مشروطه، یک دسته مخالف مشروطه، اهل منبر یک دسته بر ضد مشروطه صحبت می کردند، یک دسته بر ضد استبداد صحبت می کردند و...» - «در مشروطه در نجف بعضی علمای درجه اول مخالف بودند، بعضی علمای درجه اول موافق بودند. در ایران هم بین علما همین جور اختلاف ایجاد کردند و این طور نبود که خود به خود ایجاد شود، ایجاد کردند.»

۶- کشتن و کنارگذاشتن علما و روحانیون: امام(ره) می فرمایند: «همه دیدید و نسل های آتیه خواهند شنید که سیاست بازان پیرو شرق و غرب، روحانیون را که اساس مشروطیت را با زحمات و رنج ها بنیان گذاشتند از صحنه خارج کردند و روحانیون نیز بازی سیاست بازان را خورده و دخالت در امور کشور و مسلمین را خارج از مقام خود انگاشتند و صحنه را به دست غرب زدگان سپردند.»

- «...راجع به همین مشروطه و اینکه مرحوم شیخ فضل الله نوری، ایستاد که «مشروطه باید مشروعه باشد، باید قوانین موافق اسلام باشد.» در همان وقت که ایشان این را فرمود و متمم قانون اساسی هم از کوشش ایشان بود، مخالفین، خارجی ها که همچو قدرتی را در روحانیت می دیدند کاری کردند در ایران که شیخ فضل الله مجاهد مجتهد دارای مقامات عالیه را ، یک دادگاه درست کردند و یک نفر منحرف روحانی نما او را محاکمه کرد و در میدان توپخانه شیخ فضل الله را در حضور جمعیت به دار کشیدند.»

دکتر یدالله جوانی