معرفی مجموعه داستان «کلاغ»

«کلاغ» دومین مجموعه داستان فرشته نوبخت پس از «مرغ عشق های همسایه روبه رویی» افراز, ۸۸ است و شامل ۱۲ داستان که به مسائل زنان در پیرامون روابط انسانی می پردازد

«کلاغ» دومین مجموعه داستان فرشته نوبخت پس از «مرغ‌عشق‌های همسایه روبه‌رویی» (افراز، ۸۸) است و شامل ۱۲ داستان که به مسائل زنان در پیرامون روابط انسانی می‌پردازد. داستان‌ها با رویکردی واقع گرایانه نوشته شده اند و از دریچه ذهن زنان روایت می‌شوند و به‌ واقع برشی از زندگی آنان در موقعیت و بستر بحرانند. مواجهه آنان با مساله عشق و خوشبختی تصویر شده که گاه شکل آنها دگرگون می‌شود و معنای اولیه خود را از دست می‌دهد و تا سرحد نفرت هم پیش می‌رود، اگرچه این حس همواره از سوی آنان پنهان می‌شود تا ته مانده میل و نشاط برای ادامه زندگی از بین نرود. در جایی می‌گوید: «خوشبختی فقط یک احساس است. هیچ چیز واقعی که بتوانی به آن چنگ بزنی یا سر آخر توی مشتت بماند، در آن نیست. برای همین هم مثل حباب یکهو می‌ترکد یا مثل مه محو می‌شود.» فضای داستان‌های پایانی متفاوت است و تا حدی از کل مجموعه فاصله می‌گیرند. دور شدن از فضاهای شهری و قرار دادن داستانی با حجم ۶۰- ۷۰ صفحه در پایان، انسجام شکلی مجموعه، وحدت مضمونی و تمرکز خواننده را به هم می ریزد. طرح داستان?ها شباهت‌های زیادی با هم دارند. وضع آدم‌های داستان دستخوش بحران شده و روابط شان در سراشیبی سقوط قرار گرفته است. انباشت اندوه در ذهن و روان زنان، به خلأهایی آزارنده منجر شده که یا باید حل شوند یا پایان گیرند.

مفهوم سفر همچون موتیفی در سراسر کتاب تکرار می‌شود. می‌گوید: «سفر همیشه بهانه خوبی برای تمام کردن یا شروع دوباره است.» فرصتی برای بازاندیشی و کنکاش گذشته، رسیدن به شناخت و برداشتی تازه از خود و تبیین وضعیت کنونی زنان است. در داستان زیبای «کوه سنگی»، زمان حال با ظرافت تمام به وقایع گذشته پیوند می‌خورد و از ذهن زن می گذرد و به موازات هم حرکت می کنند. زن و مرد که هر دو ناکامی در زندگی و ازدواج را تجربه کرده‌اند، پس از سال‌ها در رستوران بین راهی همدیگر را ملاقات می‌کنند. زن از آن منطقه گریزان است و تنها دلیل بازگشتش به آنجا، قولی است که به دخترش داده تا زادگاه پدربزرگ را نشانش دهد.

و این فرصتی برای مرد پدید آورده از پس ۳۰ سال دوباره عشق زمان کودکی را یادآوری کند، اما ترس های زن که در زندگی با شوهرش هم به اشکال دیگر نمود یافته و فرار او از مرد کماکان ادامه دارد و نقطه اتصالی بین شان وجود ندارد. آدم های داستان یا در حال سفرند، یا از سفر برگشته اند یا قصد سفر دارند. دور شدن از فضای خانه و شهر و رفتن به دل طبیعت بکر کاری است که همواره انجام می دهند و حذف منشا بحران یعنی عناصر زندگی مدرن و شهری از پیرنگ داستان، تمهیدی ساختاری است در جهت عریان کردن وضع نابسامان موجود. زنان داستان همواره در فکر بازگشت به دوران پیش از بحران و ترمیم وضع موجود و شاید شروعی دوباره هستند، اگرچه این تلاش‌ها در بسیاری موارد به دست و پا زدن‌های بیهوده شباهت می‌یابند. در داستان «بیست و یک» راوی فرصت کمی تا بازگشت شوهر به خانه و مرتب کردن اوضاع دارد و خود را آماده ترمیم روابط و حذف فاصله ها کرده و در فکر دادن پیشنهاد سفر به اوست. گاه در داستان ها به سیاق داستان های مدرن به وقایع گذشته و دلایل پدید آمدن بحران در زندگی و روابط انسان ها پرداخته نمی شود و اهمیتی برای راوی ها ندارد.

در «بنویس عشق» مرد و زن به جنگلی پناه برده اند. زن یاد حرف های دوستش درباره عشق و نفرت می افتد و فقط از لابه لای همین کلمات و تصاویر ذهنی تولید شده می توان پی به بحران موجود برد. چیزی از گذشته زن و مرد بازگو نمی شود و فقط ناتوانی در برقراری ارتباط بین زن و مرد را می بینیم، آنها مثل برخی داستان های دیگر مجموعه حتی اسم هم ندارند. گاه نویسنده آنقدر در دادن اطلاعات خست می ورزد که حتی مساله شخصیت ها هم نامعلوم باقی می ماند و با اینکه داستان‌ها شخصیت‌محور هستند، نویسنده علاقه‌یی در پرداخت همه‌جانبه آنها و نمایاندن ابعاد شخصیتی و زوانی آنها ندارد، اگرچه این کار را با به کارگیری دیالوگ های باکیفیت و هدفمند بطور غیرمستقیم انجام می‌دهد. مثل داستان «صندل ها و ته سیگارهای...» که تنها هدف نویسنده ارایه تصویرهایی در جهت نمایش حساسیت های زن به صندل های زنانه در خانه معشوق قدیمی است. در «جایی دیگر» زن و مرد به دره یی کنار دریاچه رفته اند؛ جایی که تازه کشف شده! با شروع باران و برخلاف بقیه آدم ها، به سرعت از آنجا دور می‌شوند و پایان‌بندی وهم‌آلود و غیرقابل پیش‌بینی و نیز روایت ناقص و گسیخته داستان، ذهن مخاطب را به فعالیت و مشارکت وا می‌دارد. این امر حتی در اسم‌گذاری مجموعه و تفکر در ارتباط معنایی نام کلاغ- که نام هیچ یک از داستان ها نیست- با زمینه کلی مجموعه دیده می شود. این کتاب را نشر چشمه در ۱۶۱ صفحه و ۱۵۰۰ نسخه با ویرایش محمدرضا گودرزی منتشر کرده است.

احمد پورامینی