اسلام و روابط دختر و پسر

از منظر اسلام, تمام ارتباطهای انسانی به تمام اقسام آن, باید از اصول و قواعدی پیروی كنند تا مهر صحت شرعی و امضای شریعت به پای آنها زده شود وگرنه آن ارتباط مردود شمرده شده و هرگز مورد پذیرش شریعت نیست

● چكیده:

نویسنده ضمن بیان اصول و ضوابط دوستی دختر و پسر در اسلام معتقد است دوستی دختر و پسر تنها از طریق ازدواج موقت مورد تأیید اسلام است امّا حدود دوستی باید مشخص و معین باشد و به روابط جنسی منجر نشود.

هدف این نوشتار، هرگز ترویج ارتباط دوستی با جنس مخالف نیست و از آن حمایت نمی‏كند. در جامعه ایران با توجه به بنیان‏های دینی و باورهای ایمانی، این نوع دوستی كمتر جای دارد و می‏تواند جای باز كند. هدف از طرح ارائه شده، این است كه اگر شخصی خواست از این باورها عدول و با الگوهای دیگر هماوردی كند، از طرح دینی آن نیز آگاهی داشته باشد و در تنگنای زندگی اگر ناچار از برقراری این نوع ارتباط دوستی شد، راهكار دینی آن را پیش گیرد تا به گناه و آلودگی مبتلا نشود.

● مؤلفه‏های ارتباط دوستی دختر و پسر

دوستی با جنس مخالف یكی از انواع مختلف ارتباط میان فردی است كه مؤلفه‏های آن بر اساس تعریف فوق، به شرح ذیل می‏باشد.

۱) برقرار كنندگان ارتباط

بر اساس قواعد كلی ارتباط میان فردی، دوستی با جنس مخالف، دارای دو ویژگی اساسی است كه وجود آن دو برای برقرار كنندگان ارتباط لازم و ضروری است. به گونه‏ای كه اگر این دو شرط رعایت نشود، آن ارتباط را دوستی با جنس مخالف نمی‏نامند.

الف) اختلاف طرفین ارتباط در جنسیت؛ دوستی با جنس مخالف، بر خلاف دیگر ارتباطها از قبیل ارتباط آموزشی یا اقتصادی، بر پایه اختلاف جنسیت دو طرف بنا می‏شود. بنابراین ارتباط، یك سویه و یك طرفه نیست بلكه هر دو طرف چه دختر و چه پسر، در این ارتباط نقش فعال دارند. لذا برقرار كنندگان ارتباط، حداقل یك دختر و یك پسر هستند.

ب) برخورداری از كاركردهای مبتنی بر جنسیت و توان‏مندی جنسی؛ از این رو، هرگز ارتباط دوستی دو بچه خردسال، هرچند یكی پسر و دیگری دختر باشد یا پیرمردها و پیرزن‏ها را ارتباط با جنس مخالف نمی‏گویند.

۲) محتوای ارتباط

هدف این نوع ارتباط، غیر از اهداف یك ارتباط فرهنگی، آموزشی و اقتصادی است. هرگز به شریك تجاری یا كاسب محله كه صرفاً با وی ارتباط تجاری برقرار است یا در مبادلات آموزشی و فرهنگی، به‏طرف مقابل خود، عنوان دوست را نمی‏دهند بلكه آنها را استاد، معلم، همكار و... می‏نامند. آن‏گونه كه از اسم این نوع ارتباط، یعنی دوست پسر یا دختر داشتن پیداست، پیام و محتوای آن است كه همانا دوستی، محبت، صمیمیت، عشق، رفاقت، یكدلی، عاطفه و... است.

البته چون دوستی و محبت، در روابط انسانی، دارای انواع و سطوح مختلف است، محبت مبادله شده در ارتباط با جنس مخالف، از نوع محبت مادرانه یا در سطح محبت دو همكار و شریك اقتصادی نیست و همچنین از نوع محبت همسری هم نیست بلكه محبت آنها هم رنگ با محبت جنسیتی و در سطح جنسی است. بر همین اساس، رسانه و كانال در این ارتباط نیز، با دیگر ارتباطها تفاوت پیدا می‏كند. محبت مادرانه، از طریق نوازش، خرید اسباب بازی و...، به طرف مقابل (بچه) منتقل می‏شود ولی در این ارتباط، محبت از كانال دیگری كه با رفتارهای جنسی و جنسیتی بی‏ارتباط نیست، مبادله می‏گردد.

لازم به یادآوری است كه مقصود از رفتار جنسی مفهوم خاص نیست بلكه مفهومی فراتر از آن مورد نظر است و شامل هر نوع تمایل به جنس مخالف می‏شود. یعنی رفتاری كه تأثیر آن در ارتباط با همجنس یكی نیست و تأثیری متفاوت با همجنس دارد، مثلاً برای انسان نیازمند ارتباط با جنس مخالف، حتی صحبت كردن با جنس مخالف دارای تأثیری است كه این امر در ارتباط كلامی با جنس موافق به دست نمی‏آید. بی‏تردید، همین تأثیر متفاوت، ناشی از جنسیت است. از این رو، به آن رفتار جنسی یا جنسیتی می‏گویند.

● رابطه دختر و پسر از منظر اسلام‏

▪ اصول ارتباطهای انسانی‏

از منظر اسلام، تمام ارتباطهای انسانی به تمام اقسام آن، باید از اصول و قواعدی پیروی كنند تا مهر صحت شرعی و امضای شریعت به پای آنها زده شود وگرنه آن ارتباط مردود شمرده شده و هرگز مورد پذیرش شریعت نیست و برای هیچ یك از طرفین الزام آور نیست و تعهدی را به نفع یا ضرر آنها به دنبال ندارد.

۱) تعهد تضمینی

از جمله قواعدی لازم الاجرا در تمام روابط انسانی، تعهد آوری و تضمینی بودن آن است. یعنی دو طرف ارتباط، باید نسبت به اصل ارتباط و لوازم آن پایبند و متعهد باشند.

شارع مقدس، بعد از قبول ضرورت این اصل در روابط بین انسان‏ها، برای تحقق عملی آن چاره‏ای دقیق اندیشیده است. از این رو، در تمام ارتباطات اساسی و سرنوشت ساز، «عقد ارتباط» یا «پیمان ارتباط بستن» را یك عنصر ضروری می‏داند و تمام انواع روابط انسانی را با «عقد» و «پیمان» مستحكم، برای طرفین لازم الاجرا می‏داند. اگرچه لازم نیست، این عقد و پیمان به شكلی خاص و به الفاظی معین بیان شود بلكه تنها وجود این پیمان و عقد ضروری است تا طرفین را نسبت به مسئولیت خود، در برابر دیگری متعهد سازد.

نكته دیگری كه در اینجا باید به آن توجه شود. تعیین نوع عقد از بین انواع كلی عقد است. از آنجا كه كاركرد و هدف مورد نظر در این نوع ارتباط، همانند ارتباط خانوادگی است و در سطوح ابتدائی یك ارتباط خانوادگی می‏گنجد، لذا از شرائط عقد و پیمان خانوادگی (ازدواج)، با رعایت شرائط مربوط پیروی می‏كند. ارتباط خانوادگی، یك نوع ارتباط انسانی است كه در نوع خود به شكل عقد ازدواج دائم و عقد ازدواج موقت محقق می‏شود. البته كاركرد و سطح ارتباط در این نوع عقود خانوادگی، یكسان نیست. برخی از آنها با توافق طرفین معین می‏شود و برخی بنابر مقتضیات خود عقد تعیین می‏گردد. به عنوان نمونه، در عقد ازدواج موقت، نوع كاركرد و ارتباط معین است. ولی سطح ارتباط، محدود و میزان آن با توافق طرفین معین می‏شود. بنابراین، در ارتباط دوستی با جنس مخالف هم كه یكی از اقسام عقد موقت است؛ نوع ارتباط معلوم است ولی سطح روابط، كیفیت، محدوده و میزان آن به توافق طرفین، در ضمن عقد معین شده و طرفین به رعایت آن ملزم می‏شوند.

۲) تعریف و تعیین حدود ارتباط

دومین قاعده در ارتباطهای بین فردی، تعیین و تعریف حدود ارتباطها است. از آنجا كه طرفین ارتباط، در ضمن پیمان و عقد در برابر یكدیگر متعهد می‏شوند، باید محدوده این تعهد و التزام معین شود. در ارتباط دوستی با جنس مخالف برای طرفین معین است كه هدف از این نوع ارتباط مبادله محبت، صمیمیت، مهر و عشق است اما حدود این نوع مبادلات را باید مشخص كرد تا طرفین در محدوده خاص و تعریف شده، از همدیگر انتظار داشته باشند. مثلاً باید مشخص كرد كه آیا ارتباط در سطح گفت‏وگو است یا تماس بدنی هم، داخل محدوده است. مرز گفتگوها و ناحیه‏های تماس بدنی تا كجاست. فارغ از این اصل و قاعده، نه تنها این ارتباط درست نیست بلكه این ارتباط محكوم به شكست می‏باشد. چون سطوح ارتباط تعریف نشده است و چه بسا در فضای دوستی غفلت آلود، به كاركردهای جنسی در سطح ازدواج كشیده شود.

۳) عدم مخالفت با شریعت

از دیگر اصول و قواعد حاكم بر روابط انسانی آن است كه این ارتباط با احكام شریعت و اصول و مقررات اخلاق دینی، هماهنگی داشته باشد. به مقتضای این اصل حتی اگر در ضمن پیمان ارتباط، شرطی گنجانده شود كه با احكام دین و مسلمات شریعت، مخالفت و ناسازگاری داشته باشد یا پایبندی به آن ارتباط منجر به تغییر احكام دین شود، یعنی به تحریم حلال یا تحلیل حرام منتهی گردد، این ارتباط صحیح نیست. مثلاً تعهد به دوست پسر یا دختر نباید به ترك واجبات دین مانند نماز، روزه و... منتهی شود با آنها را به ارتكاب محرمات بكشاند.

● شرائط ارتباط دوستی با جنس مخالف‏

▪ انحصاری بودن ارتباط

بنابر مبنای عقلا، در یك پیمان و تعهد، یك چیز را نمی‏توان برای دو نفر تعهد نمود. مثلاً در ارتباط اقتصادی، یك شی یا یك خدمت را نمی‏توان در ظرف زمانی واحد، برای دو شخص متعهد شد و اگر هر دو تعهد در یك زمان باشد، هر دو باطل است و اگر اختلاف زمانی داشته باشند، تعهد و عقد مقدم صحیح و تعهد متأخر باطل است. در ارتباط خانوادگی، هر یك از زوجین نمی‏تواند خود را برای غیر از همسر خویش تعهد كنند. در ارتباط دوستی با جنس مخالف هم، این سخن اهمیت دارد. چون در ارتباط با جنس مخالف، هر یك پیمان می‏بندد كه فقط برای دوستش باشد و در خدمت اهداف و مقتضیات دوستی با هم باشند. بنابراین، حتی پسر نیز نمی‏تواند در یك زمان با دو دختر تعهد ببندد. در حالی كه در ازدواج یك مرد می‏تواند با دو زن پیمان همسری ببندد. از این رو، مفاد این پیمان، گسترده‏تر از آن است كه برای وی مجال متعهد شدن برای دو نفر را باز كند. این پیمان تمام زمان و حتی وجود هر یك را برای دیگری متعهد می‏شود تا هر یك وجود خود را بدون محدودیت زمانی و مكانی، در تعهد دیگری قرار دهد، لذا یك شخص دو وجود ندارد تا آن را برای دو نفر تعهد كند.

بنابراین ارتباط دوستی با جنس مخالف در ذات خود انحصاری بودن را اقتضا می‏كند و از پذیرش هر گونه اشتراك ابا دارد و نمی‏توان اشتراك را با برنامه‏ریزی و اعمال مدیریت در زمان و محدودیت در دوستی و سطح ارتباط بر این ارتباط تحمیل نمود.

● تعیین محدوده ارتباط

از آنجا كه سطوح ارتباط دوستانه، در بین انسان‏ها متفاوت است، هر سطحی از این ارتباط تعهد و مسئولیتی را متوجه طرفین می‏سازد. بنابراین، در ارتباط دوستی طرفین باید بدانند كه این پیمان چه چیزی را بر عهده آنها می‏گذارد. چه بسا یكی از طرفین توقعی داشته باشد كه دیگری از انجام آن عاجز باشد و حاضر به انجام آن نباشد.

محدودیت‏های مورد نظر كه باید توسط تمام افرادی كه خواستار این نوع ارتباط هستند رعایت شود، بدین قرار است:

ـ محدود بدون مكان ارتباط، ارتباط نباید به وسعت تمام صحنه‏های زندگی حتی زندگی خانوادگی نباشد.

ـ محدود بودن زمان ارتباط، زمان آن به وسعت تمام ساعات شبانه روز نباشد. چون دوستی نمودن و دوست بودن هدف زندگی نیست.

همچنین سطح ارتباط، نباید به كاركردهای جنسی خاص و ارتباط جنسی در سطح همسر برسد. به بیان دیگر، باید نوع ارتباط مورد نظر بیان شود. مثلاً كلامی یا غیر كلامی است. سپس تمام اقسام ارتباط مورد نظر معین شود. به خصوص ارتباطهایی كه با قسمت‏هایی از بدن كه عضو جنسی محسوب می‏شوند تكیه دارد. اگر ارتباطی به تماسی بدنی و در حدّ تماس اندام جنسی برسد، دیگر یك ارتباط دوستی نخواهد بود و یك ارتباط جنسی محسوب می‏شود، ماهیت این ارتباط با ارتباط جنسی تفاوت دارد. آنچه در ارتباط دوستی مبادله می‏شود، محبت، مهر، عاطفه و صمیمیت است. پیام مبادله شده نباید در حدّ محتوای جنسی یا هر چیز دیگری غیر از دوستی، مهر و... باشد. مبادله پیام و محتوای جنسی، موجب انحراف ارتباط دوستی می‏شود، به خصوص ضرر و خسران جنسی برای جنس مونث فراهم می‏شود كه كاملاً با فضای ارتباط دوستانه مغایرت و منافات دارد.

علی زینتی، كتاب زنان

---