انواع غدد و هورمونهای داخلی بدن پستانداران

بیشتر غده های جانوران ترشحات خود را به وسیله مجاری غده ای به خارج تخلیه میکنند و از این رو غده های باز یا تراوای خارجی نام دارند مانند غده های بزاقی و کبد که مجاری آنها به دستگاه گوارش میپیوندندو غده های پستانی و عرق که در سطح پوست باز میشوند

بیشتر غده های جانوران ترشحات خود را به وسیله مجاری غده ای به خارج تخلیه میکنند و از این رو غده های باز یا تراوای خارجی نام دارند مانند غده های بزاقی و کبد که مجاری آنها به دستگاه گوارش میپیوندندو غده های پستانی و عرق که در سطح پوست باز میشوند . در جانوران غده های دیگری نیز دیده میشوند که مجاری ترشحی ندارند و مستقیما به داخل و سپس به وسیله گردش خون به قسمت های مختلف بدن حمل و نقل میگردد و به غده های بسته یا تراوای داخلی موسومند .

ترشحات این غده ها را ترشح داخلی یا هورمون میگویند . مقادیر بسیار اندک این مواد بر روی بسیاری از اعملا بدن مانند تحریک یا جلوگیری از رشد و نمو و فعالیتهای گوناگون بافتها اثر عمیق و نقش کنترل کننده دارند . همچنین رفتار و کردار و صفات شخص را تحت تاثیر خود میگیرند . اکثر یا تمام فعالیتهای آندوکرینی ( ترشحات داخلی ) به هم به درجات گوناگون وابستگی دارد و بر هم تاثیر متقابل میگذارد.

غده های آندوکرین (داخلی) عبارتند از :

▪ هیپوفیز (Pituitary)

▪ تیروئید(Thyroid)

▪ پاراتیروئید(Paratyroid)

▪ جزیره های لانگرهانس(Isles of Langerhans)

▪ غدد فوق کلیوی (Adrenals)

▪ غدد تناسلی از نظر ترشح داخلی(Gonads)

▪ قسمت هایی از مخاط معده و روده

▪ در بعضی پستانداران جفت (Placenta)

باید یاد آور شد که غدد دیگری نیز وجود دارند که دارای ترشح داخلی هستند از آن جمله میتوان تیموس(Thymus) و غده صنوبری (Pineal) را نام برد .

جایگزینی و ساختمان و اعمال غدد داخلی همه مهره داران به هم شبیه اند و فقط در جزییات تفاوت پیدا میکنند . بعضی از بی مهرگان نیز دارای غده های تراوای داخلی میباشند . ولی اطلاعات درباره آنان اندک و محدود است .اطلاعات مربوط به غدد داخلی مهره داران از راه تجسس های تجربی و آزمایشگاهی تقریبا از سال ۱۹۲۰ به این طرف فوقالعاده پیشرفت کرده است .

طریق بررسی اعمال غدد از این قرار است :

۱) حذف غده ها در دوران پیش از بلوغ و بلوغ

۲) پیوند کردن آنها روی حیوانات مورد تجربه که دارای سنین متفاوت هستند

۳) اضافه کردن ماده ترشحی یا شیره غده از راه دهان

۴) تزریق عصاره غده

۵) مشاهده و بررسی بیماران غده ای

● غده تیروئید

این غده از دو لب که به وسیله باریکه میانی به هم متصل شده اند تشکیل یافته و در زیر حنجره یا خشکنای و دو طرف نای قرار دارد .ساختمان این غده از تعداد بسیاری محفظه های کروی یا بیضی بسته موسوم به وزیکول به وجود می آید که جدار آنها از یک طبقه سلول تشکیل شده است . این وزیکولها از عروق خونی و اعصاب احاطه گشته اند . داخل وزیکولها را ماده کلوئیدی پر کرده است . هورمون اصلی تیروئید تیروکسین است که ۶۵ درصد وزن آن ید میباشد . تیروکسین ماده ای است که بر روی متابولیسم عمومی و رشد و نمو بدن و همچنین ظهور کیفیات جنسی اثر تنظیم کننده دارد .

اگر غده تیروئید حیوان جوانی قبل از بلوغ برداشتهخ شود رشد استخوان بندی متوقف میگردد و بلوغ جنسی ناقص میماند . و اگر حذف تیروئید در لاروقورباغه انجام گیرد دیگر تبدیل به قورباغه کامل نخواهد شد . با پیوند غده و یا اضافه کردن عصاره تیروئید به محیط زیست لارو رشد و تکامل طبیعی لارو مجددا شروع میشود.

● جزیره های لانگرهانس

در ساختمان بافتی لوزالمعده علاوه بر غده هایی که آنزیمهای گوارشی را تهیه میکننو به وسیله مجرای لوزالمعده ای به داخل روده میریزند تعداد بسیار زیادی سلول به اشکال و واکنشهای رنگی مختلف وجود دارد که به مجرای لوزالمعده ای ارتباط ندارد و به نام جزیره های لانگرهانس خوانده میشوند. این جزیره ها هورمونهایی ترشح میکنند که مهمترین آنها به نام انسولین است و متابولیسم گلوسیدها و چربیها را منظم میکند.بیماری این جزیره ها یا حذف غده لوزالمعده موجب بالا رفتن عیار قنذ خون و افزایش ادرار میگردد. که به مرض قند یا دیابت معروف است.

مرض قند سابقا در کودکان و جوانان بالغ کشنده بود و یک عامل قابل ملاحظه ای در مرگ بزرگسالان به شمار میرفت. ولی امروزه میتوان با تزریق روزانه انسولین و برخی مواد دارویی دیگر از بروز عوارض آن به مقیاس وسیعی جلوگیری کرد.

انسولین را از لوزالمعده گوسفند و گاو در کشتارگاه ها به دست می آورند.

● غدد فوق کلیوی

غده فوق کلیوی مجاور انتهای قدامی کلیه انسان وپستانداران قرار گرفته است.هر غده شامل دوقسمت خارجی یا قشر وداخلی یا مغز باساختمانهای میکرسکپی متفاوت میباشد.درقورباغه ها غده فوق کلیوی در امتداد سطح شکمی کلیه واقع شده ودر کوسه ماهی ها قسمتهای قشری ومرکزی از یکدیگرجداهستند.منشاءجنینی این دو غده فیزیکی نیست.قسمت خارجی یاسورنال پوستی دارای منشاءمزودرسی وقسمت داخلی یاسورنال میانی دارای منشاءاکتودرسی است.قسمت داخلی غده فوق کلیوی هورمنی بنام آدرنالین ترشح میکند که اگرآن را به حیوانی تزریق کنند الیاف عضلات صاف شرایین کوچک را بویژه در شکم وجلد منقبض میسازد وایجاد تنگ اوندی میکند در نتیجه موجب بالا رفتن فشار خون میگردد. در حالیکه باعث گشود آوندی در شرایین کوچک عضلات استخوانبندی و مغز میشود.

پس ترشح آدرنالین بر اثر هیجاناتی از قبیل ترس یا خشم باعث میشودکه خون از احشاء به طرف عضلات اسکلتی و مغز برود و این کیفیت موجود را در بهترین شرایط دفاع یا حمله قرار میدهد.آدرنالین قلب را تحریک مینماید .عضله صاف نایژکهای شش را شل میکند (به همین جهت حملات تنگی نفس یا آسم را تسکین میبخشد.و حرکات عضلات روده را کند میکند و همچنین موجب تسریع و تشدید تبدیل گلیکوژن به گلوکوز میگردد.

این هورمون در بسیاری از بی مهرگان نیز تولید میگردد. شواهد و دلایل روشن نشان میدهد که قسمت داخلی غده فوق کلیوی دو نوع هورمون ترشح میکند . آدرنالین و نور آدرنالین و چگونگی این دو ماده فقط از لحاظ اثر بیولوژیکی متمایز و مشخص میشود .قشر غده فوق کلیوی چندین هورمون تولید مینماید .این مواد از نظر شسمیایی جزئ دسته استروئیدها هستند. مهمترین آنها کرتیکوسترون و کرتیزون میباشند.

عمل مهم این غده در تنظیم متابولیسم مواد معدنی به خصوص در ثابت نگه داشتن مقدار کلرور سدیم پلاسمایی است . برداشتن کامل هر دو غده فوق کلیوی ایجاد اختلالاتی از قبیل استفراغ - ضعف و سستی شدید و کاهش حرارت و متابولیسم بدن میشود که به سرعت باعث مرگ میگردد.

ضایعه یا تخریب قسمت قشری غده فوق کلیه در انسان بیماری آدیسون را سبب میشود که در آن پوست بدن به رنگ برونزه در می آید و زوال تدریجی و سرانجام مرگ دست میدهد.

● غده ی پینه ال (تنظیم ریتم های شبانه روزی)

این غده به اندازه ی یک نخود است و در مغز قرار دارد و هورمونی به نام ملاتونین ترشح می کند اگر چه نقش این هور مون در بدن هنوز به درستی معلوم نیست ولی حدس زده می شود در انسان در پاسخ به تاریکی ترشح می شود و احتمالا در تنظیم ریتم های شبانه روزی دخالت دارد مثل ساعات خواب شبانه روزی

▪ هیپو فیز پسین: سلول ها ی عصبی هیپو تالاموس دارای اکسون هایی هستند که تا قسمت پشتی هیپوفیز ادامه دارد .سلول های عصبی هیپو تالاموس هورمونهایی رو می سازد که در هیپو فیز پسین ذخیره و در مواقع لزوم ازاد می شودند . این هورمونها عبارتند از:

۱) اکسی توسین : که سبب خروج شیر از غده های شیری پستانی مادر و نیز سبب انقباضات رحم در هنگام زایمان و تسهیل زایمان در مادر می شود

۲) هورمون ضد ادراری که سبب می شود در شرایطی مثل خشکی و کم ابی بدن ادرار غلیظ شده و از حجم ان کم شود و در نتیجه اب بدن حفظ شود.

● غدد درون ریز پانکرانس(جزایر لانگر هانس):

علاوه بر هورمون انسولین که در موارد ازدیاد قند خون ترشح می شود و سنبل عزیز به طور کامل به ان اشاره کرد .هورمونی به نام گلوکاگون را نیز ترشح می کند که نقشی کاملا عکس با انسولین دارد .این هورمون سبب تبدیل گلیکوزن ذخیره در کبدبه گلوکوز شده ودر نتیجه قند خون افزایش می یابد .

انسولین در موارد زیاد شدن قند خون اثر می کند .این مشکل خود به علت بیماری دیابت نوع یک یا دو به وجود می اید که نوع یک ان درصد کمتری از مبتلایان را تشکیل می دهد .که یک نوعی بیماری ارثی و خود ایمنی است که در ان دستگاه ایمنی بدن به جزایر لانگر هانس حمله می کنند و در نتیجه تولید انسولین با مشکل مواجه می شود دیابت نوع دو در سنین بالاتر از ۴۰ سا لگی رخ داده و در اثر کم تحرکی.چاقی و عدم رعایت رزیم غذایی مناسب و در برخی موارد ارث به وجود می اید.

توسط دکتر مهرداد حلوائی

http://iranpest.blogfa.com/۸۷۰۲.aspx