توسعه و محیط زیست

بیشتركشورهای درحال توسعه, با فروش منابع طبیعی خود از هر نوع می كوشند, منابع مالی لازم برای اجرای برنامه های توسعه را فراهم آورند در صورتی كه بهره برداری بی رویه می تواند آسیب های جبران ناپذیری به محیط زیست وارد كند

برنامه ریزی توسعه اقتصادی با این هدف صورت می گیرد كه امكانات و منابع ملی را در جهت رشد هرچه بیشتر تولید كالاها و خدمات مورد نیاز تجهیز كند. در كشورهای درحال توسعه از میان عوامل مؤثر در توسعه اقتصادی یعنی نیروی انسانی ماهر، دانش فنی و سرمایه های فیزیكی و سرانجام منابع طبیعی در قالب مواد خام و انرژی، مورد آخر فراوان تر و در دسترس تر است. در واقع بیشتركشورهای درحال توسعه، با فروش منابع طبیعی خود از هر نوع می كوشند، منابع مالی لازم برای اجرای برنامه های توسعه را فراهم آورند. در صورتی كه بهره برداری بی رویه می تواند آسیب های جبران ناپذیری به محیط زیست وارد كند.محدودیت منابع انرژی های تجدیدناپذیر درجهان، این موضوع را از بحث مهم اقتصادی خارج كرده و از جنبه های امنیت ملی و جهانی مورد توجه دولتمردان قرار داده است. توسعه اقتصادی، فرآیندی است كه محور اصلی آن را رشد تولید ناخالص داخلی تشكیل می دهد. برنامه ریزی توسعه با این هدف صورت می گیرد كه امكانات و منابع ملی را درجهت رشد هرچه بیشتر تولید كالاها و خدمات موردنیاز تجهیز كند.اگر كشوری به دنبال توسعه پایدار است، باید از منابع طبیعی خود با توجه به مسائل آلودگی هوا، فرسایش خاك، نابودی جنگل ها، آلودگی آب ها، بروز پدیده اثرگلخانه ای، تخریب لایه ازون و ... بهره برداری كند و دید بلندمدت تری نسبت به رشد اقتصادی داشته باشد. در میان منابع طبیعی، مصرف انرژی و به ویژه حامل های فسیلی آن، در قرن حاضر، سهم به سزایی در برهم زدن توازن های زیست محیطی داشته اند.

رشد اقتصادی و نقش انرژی

انرژی و تحولات اقتصادی، ارتباطی اجتناب ناپذیر دارند. اقتصاد پویا، انرژی بیشتری می طلبد و تأمین انرژی بیشتر، نیازمند توانایی اقتصادی است. رشد به معنای افزایش سرانه مصرف و توسعه به معنای آبادانی در برگیرنده كمیت هایی است كه مصرف سرانه را تغییر می دهند.كلیه عوامل توسعه ای را می توان در توسعه اقتصادی خلاصه كرد.باید توجه داشت كه عوامل رشد و عوامل توسعه، اثرهای متقابل متعددی بر یكدیگر دارند. رشد اقتصادی از یك سو سبب افزایش مصرف انرژی می شود و از سوی دیگر، به علت تعمیم و توسعه سیستم های كارآمدتر، افزایش بهره وری انرژی، مصرف پایین می آید.در پنجاه سال گذشته، به علت رشد روزافزون جمعیت، رشد حمل ونقل، توسعه انقلاب صنعتی ورشد تصاعدی بازرگانی جهان، میزان رشد و مصرف انرژی بسیار بالا بوده است، اما دردهه های اخیر، از شتاب مصرف انرژی كاسته شده است و از مهم ترین دلایل آن می توان افزایش قیمت حامل های انرژی و مشكلات زیست محیطی ناشی از مصرف سوخت های فسیلی و هسته ای نام برد.

عوامل موثر در توسعه بخش انرژی و ارتباط آنها با محیط زیست

عوامل متعددی در رشد و توسعه بخش انرژی موثرند كه هر یك به نوعی ارتباط مستقیم یا غیرمستقیم با مبحث محیط زیست و توسعه پایدار دارند. این عوامل شامل فقر، نقش زنان، جمعیت، تغذیه، حمل و نقل، مصارف خانگی، بهداشت، مصرف سوخت های فسیلی و عوارض زیست محیط تولید انرژی هستند.سرمایه گذاری در بخش انرژی، از جمله عواملی است كه در رشد اقتصادی كشورها نقش مستقیم دارد. تنها درسال ۱۹۹۰ میلادی، ۴۰۰ میلیارد دلار یعنی حدود ۲ درصد از تولید ناخالص داخلی جهان به این بخش تخصیص یافته است. به طور متوسط در سطح جهان، ۵ تا۲۰ درصد سرمایه گذاری ها به بخش انرژی تعلق دارد.پیش بینی می شود در یك دوره ۳۰ ساله از ۱۹۹۰ تا ۲۰۲۰ میلادی ۳۰ تریلیون دلار در بخش انرژی سرمایه گذاری شود. سهم كشورهای درحال توسعه كه ۷۵ درصد جمعیت جهان و ۳۵ درصد تولید ناخالص داخلی را دربرمی گیرند، حدود نصف این مقدار سرمایه گذاری است. به منظور كاهش آلودگی های زیست محیطی، جانشینی انرژی های تجدیدپذیر به جای استفاده از سوخت های فسیلی، باید در برنامه ریزی توسعه اقتصادی، نقش مهمی داشته باشند. سرمایه گذاری در ساخت نیروگاه های آبی و استفاده از ظرفیت های بادی و خورشیدی، در رأس آنها قرار دارد. این موضوع تنها درصورتی عملی است كه استفاده از حامل های انرژی به طور كلی و سوخت های آلاینده محیط زیست، در پایین ترین سطح مصرف خود قرار بگیرند. یكی از راه حل های مهم، صرفه جویی و كاهش مصرف حامل های انرژی است و دستیابی به این مهم، در طول فرآیند تولید و عرضه كالاها و خدمات، با حداكثر بهره وری شدنی است. همچنین این باور وجود دارد كه هزینه های اقتصادی انتشار آلاینده ها در محیط زیست باید به طریقی به مصرف كنندگان حامل های انرژی منعكس شود.در واقع در دو قرن گذشته، تخریب محیط زیست بر اثر تحولات فنی و اقتصادی دركشورهای صنعتی، شدت زیادی یافته است. در این مدت، اگرچه ثمرهای رشد اقتصادی نصیب جوامع صنعتی شده است، اكنون پیامدهای ناشی از تخریب محیط زیست، پیشرفت اجتماعی كشورهای درحال توسعه را تهدید می كند؛ از این رو اعمال مالیات بر كربن و كنترل آلودگی ها در سطح بین المللی، به مفهوم آن خواهد بود كه كشورهای درحال توسعه باید بخش عمده ای از هزینه های تخریب محیط زیست را كه پیامد تحولات اقتصادی در كشورهای صنعتی است، بپردازند.كشورهای درحال توسعه باید بر مواضع اصولی خود دراین بخش، در مجامع بین المللی تكیه كنند و جامعه صنعتی را به انجام وظایف و تعهدهای خود در قبال جامعه جهانی وادار سازند.