جهانی سازی جامعهٔ اطلاعاتی

از اوایل دههٔ ۱۹۸۰, مرحلهٔ تازه ای از سیاست های مبتنی بر لیبرالیسم اقتصادی در ایالات متحده آمریکا اجرا شد که به مقررات زدایی ارتباطی در این کشور و فروپاشی انحصار عمل کمپانی معروف «تلگراف و تلفن آمریکا» در سال ۱۹۸۲ منجر گردیده کشورهای «اتحادیهٔ اروپایی» نیز در این میان, مانند بسیاری از کشورهای دیگر از اواسط دههٔ ۱۹۹۰ به این مسیر کشیده شدند و از طریق تجدیدنظر در قوانین موجود, بخش ارتباطات دور را خصوصی سازی کردند

از اوایل دههٔ ۱۹۸۰، مرحلهٔ تازه‌ای از سیاست‌های مبتنی بر لیبرالیسم اقتصادی در ایالات متحده آمریکا اجرا شد که به مقررات زدایی ارتباطی در این کشور و فروپاشی انحصار عمل کمپانی معروف «تلگراف و تلفن آمریکا» در سال ۱۹۸۲ منجر گردیده کشورهای «اتحادیهٔ اروپایی» نیز در این میان، مانند بسیاری از کشورهای دیگر از اواسط دههٔ ۱۹۹۰ به این مسیر کشیده شدند و از طریق تجدیدنظر در قوانین موجود، بخش ارتباطات دور را خصوصی سازی کردند.

دولت ایالات متحده آمریکا که سردمدار لیبرالیسم اقتصادی جدید بود، از اوایل دههٔ ۱۹۸۰ توانست ابتدا از طریق توصیه بانک جهانی برای تشکیل یک کمیسیون ویژه از سوی «اتحادیه بین‌المللی ارتباطات دور» به منظور مطالعه نقش تلفن در توسعهٔ کشورهای جهان سوم و حمایت از ضرورت پیشرفت و گسترش شبکه‌های تلفنی در کشورهای در حال توسعه، توجه این کشورها را به خود جلب کند و به دنبال آن، در اوایل دههٔ ۱۹۹۰ همزمان با پیروز کشورهای اروپایی و ژاپن و کشورهای جنوب شرقی آسیا از سیاست‌ها و برنامه‌های جدید آمریکا در مورد بزرگراهها و زیرساخت‌های اطلاعاتی و ایجاد جامعهٔ اطلاعاتی در سطح ملی و جهانی، توانست مدیران و گردانندگان اتحادیه بین‌المللی ارتباطات دور را هم به تبعیت از سیاست‌های جهانی خود در زمینهٔ مقررات زدایی و خصوصی‌سازی و آزادسازی شبکه‌ها و فعالیت‌ها و خدمات ارتباطی بکشاند.

در جهانی سازی جامعه اطلاعاتی و پیروی از سیاست‌های اقتصادی نئولیبرال، تکنولوژی‌های اطلاعات نقشی کلیدی ایفا کردند. این تکنولوژی‌ها گردش سریع سرمایه‌ها و کالاها در صحنهٔ جهانی را تسهیل و تسریع نمودند و مراکز صنعتی جدید کشورهای جنوب به بازارهای ارتباطات دور، به عنوان عامل کمک به سرمایه‌گذاری وسیع و تحقیق و توسعه در زمینهٔ تکنولوژی‌های اطلاعاتی و ایجاد زیرساخت‌های فنی ضروری برای تولید و مبادله کالاهای اطلاعاتی جدید، معرفی گردید. کشورهای اروپایی نیز از اواسط دههٔ ۱۹۹۰ کاربرد واژه جامعه اطلاعاتی را همزمان با خصوصی سازی ارتباطات دور مورد توجه دادند تا نشان دهند جامعهٔ نوینی که به سوی آن گام بر می‌دارند، از اهمیت اجتماعی بسیار زیادی برخوردار است.

جهانی سازی جامعه اطلاعاتی با تأکید بر بزرگراههای اطلاعاتی و ضرورت مقررات زدایی از ارتباطات دور دنبال شد. به طوری که آلبرت گور معاون وقت ریاست جمهوری ایالات متحده آمریکا، طی یک سخنرانی در کنفرانس عمومی نمایندگان عالی مقام و تام الاختیار کشورهای عضو «اتحادیه بین‌المللی ارتباطات دور» با عنوان «نخستین اجلاس جهانی ارتباطات و توسعه» در بوئنوس آیرس مرکز آرژانتین برگزار شد. در مورد بزرگراههای اطلاعاتی در تمام کشورهای جهان سخن گفت. وی هدف اصلی بزرگراههای اطلاعاتی را تأمین یک سرویس اطلاعاتی عمومی و جهانی دانست که برای تمامی اعضای جوامع قابل دسترس باشد که به افزایش عملکرد دموکراسی و گسترش مشارکت شهروندان در تصمیم‌گیری‌ها کمک خواهد کرد.

آلبرت گور، ضمن تأکید بر نقش مهم شبکه‌ای جدید اطلاعاتی به عنوان ابزارهای توسعه و هبستگی جهانی و ضرورت ادارهٔ این شبکه‌ها از طریق مؤسسات خصوصی در تمام کشورها، ابراز امیدواری کرد که شبکه‌های مذکور بتوانند مسایل مربوط و عدم تعادل‌های بزرگ اجتماعی و اقتصادی کنونی دنیا را که مانع پیشرفت کشورهاست، حل کنند.

در کنفرانس بروکسل دربارهٔ جامعهٔ اطلاعاتی که در ۲۵ و ۲۶ فوریه ۱۹۹۵ با کوشش کشورهای بزرگ صنعتی جهان در حمایت از سیاست‌های مراجع به گسترش بزرگراههای اطلاعاتی و ایجاد زیرساخت‌های جامعه اطلاعاتی برگزار شد، آلبرت گور این بار نیز سخنرانی مهمی دربارهٔ «همکاری در زمینهٔ زیرساخت اطلاعاتی جهانی» ایراد نمود و ضمن آن، بر ضرورت سرعت گرفتن مقررات زدایی ارتباطات دور و از میان برداشتن انحصارهای دولتی مربوط به آنها، به منظور ایجاد شرایط مناسب برای توسعهٔ بزرگراههای اطلاعاتی، تأکید گذاشت.

در کنفرانس سران کشورهای بزرگ صنعتی جهان در ژوییه سال ۲۰۰۰ در شهر اوکنیاوا دربارهٔ جامعهٔ اطلاعاتی- که به منظور اوکیناوا شهرت دارد- بار دیگر بر سیاست‌های ازادسازی ارتباطات دور و خصوصی سازی و اطلاعاتی سازی فعالیتهای اقصتادی و تجاری تأکید گذاشته شد. در بند ۲ این منشور اعلام کردند که اساس دگرگونی اقتصادی و اجتماعی مبتنی بر تکنولوژی‌های اطلاعات، بر قدرت آن برای کمک به افراد و جوامع در جهت استفاده از معرفت ها استوار است. جامعهٔ اطلاعاتی باید در خدمت هدفهای مورد حمایت همگان، همچون ایجاد رشد اقتصادی پایدار، گسترش رفاه عمومی، تحکیم همبستگی و وفاق اجتماعی و کوشش در راه استفاده از توانایی بالقوه آنها برای تقویت دموکراسی، افزایش شفافیت و پاسخگویی، پیشبرد حقوق بشر و گسترش گوناگونی فرهنگی و تحکیم صلح و امنیت بین‌المللی به کار می‌رود.

در بند ۳ نیز آنان تعهد خود را به این اصل همگان شمول که هر کس در هر جا باید توانایی مشارکت در جامعه اطلاعاتی را داشته باشد و هیچ کس نباید از مزایای آن محروم شود، تجدید کردند و در قند ۴ نیز بر همکاری کشورها در جهت بهود شبکه‌های جهانی، کاهش شکاف دیجیتال و گسترش دسترسی به اطلاعات در سراسر جهان تأکید گذاشتند.

به این ترتیب می‌توان گفت که جهانی سازی جامعهٔ اطلاعاتی با تلاشها و اقدام‌های دول غربی و بویژه آمریکا با تأکید بر نقاط مثبت آن در زمینه خدمت به جامعه انسانی و دسترسی به اطلاعات به عنوان برنامهٔ اصلی بسیاری از کشورهای جهان تعیین می‌شود.

اما پژوهشگران ارتباطی انتقادنگر، نتیجه می‌گیرند که جامعهٔ اطلاعاتی یک اختراع ناشی از نیازهای جهانی سرمایه‌داری و دولت‌های پشتیبان آن به شمار می‌رود و اگر هم تحت تأثیر آن، در بسیاری از کشورهای جنوب در زمینهٔ دسترسی به اطلاعات و ارتباطات، رشد عمده‌آی پدید آمده است، بیشتر به مناطق شهری و بازارهای سودبخش‌تر، اختصاص داشته است واکثر مردم این کشورها خود را در جهت عکس آن در برابر رشد شکاف دیجیتال یافته‌اند؛ شکاف خاصی که جنبه‌ای چندگانه دارد.