آشنایی با شبکه جهانی وب

وب مانند بقیه خدمات اینترنت مبتنی بر خدماتی است که از طریق آن می توان به گستره وسیعی از منابع اینترنت دسترسی پیدا کرد برخلاف پیچیدگی اینترنت, ماهیت خود وب نسبتاً ساده است

وب مانند بقیه خدمات اینترنت مبتنی بر خدماتی است که از طریق آن می‌توان به گستره وسیعی از منابع اینترنت دسترسی پیدا کرد. برخلاف پیچیدگی اینترنت، ماهیت خود وب نسبتاً ساده است. از طرف دیگر وب جهانی بزرگترین و متنوع‌ترین مجموعه اطلاعاتی است که تا به حال گردآوری شده است و تلاشی است برای مرتبط ساختن انبای بشر با روش قدرتمند. این شبکه با امکانات گسترده خود یکی از پیشرفته‌ترین ابزار و خدمات اطلاع‌رسانی کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رسانی است. هدف اصلی از ایجاد آن اشتراک مسائل تحقیقاتی و همکاری میان فیزیکدانان در نقاط مختلف و همچنین محور قرار دادن خواننده به جای نویسنده و گذار از متن به فرامتن (Hypertext) است. رشد و گسترش کاربرد وب نسبت به دیگر ابزارها و خدمات اینترنت به دلیل دو خاصیت عمده آن یعنی قابل استفاده بودن در محیط چندرسانه‌ای و قابلیت فرامتنی است. این مقاله بر آن است که ضمن تعریف و ارائه تاریخچه شبکه جهانی وب به مباحث مختلفی از قبیل خدمات وب، جذابیت وب، زبان وب جهانی، مرورگر وب، عواملی که باعث شهرت این شبکه شده است بپردازد و در پایان نیز نحوه کار وب را ارائه می‌دهد.

● مقدمه

وب جهانی یا جهان تارگستر۱ هم اکنون پس از پست الکترونیکی پرطرفدارترین سرویس شبکه اینترنت است که به دلیل دو خاصیت عمدهء آن یعنی قابلیت فرامتنی۲ و همچنین چندرسانه‌ای۳ بودن محیط وب استفاده از آن به سرعت رو به رشد است. وب مانند بقیه خدمات اینترنت مبتنی بر نظام خدمت گیرنده و خدمت دهنده عظیمی است که از طریق آن می‌توان به گستره وسیعی از منابع اینترنت دسترسی پیدا کرد.

وب که با اتصال به اینترنت برای هر کاربری قابل دسترسی است حاوی مقادیر تقریباً نامحدودی متن، صدا، ویدئو و داده‌های دیگری است که در میلیونها کامپیوتر (یا خدمت‌رسان۴) در کل دنیا قرار دارد. فراپیوندها۵ که در صفحات وب به صورت متن زیر خطدار با تصویر دیده می‌شوند مثل یک چسب صفحات وب را به هم می‌چسبانند. این فراپیوندها به شما امکان می‌دهند که به فوریت به سند و موضوع وب مرتبط دسترسی پیدا کنید. این سند در پنجره‌ای از برنامه مرورگر (خدمات گیرنده۶) ظاهر می‌شود. پیش از اختراع وب، کاربران کامپیوتر مجبور بودند که نشانی فایل واقع در یک خدمات دهنده مشخص را تایپ کنند یا از فهرستهای طولانی منوها برای یافتن اطلاعات بهره بگیرند. زمانی که به اینترنت متصل می‌شوید و از برنامه مرورگر وب استفاده می‌کنید، می‌توانید اطلاعاتی را که به آن دستیابی دارید بدون توجه به اینکه در راینه محلی ذخیره شده یا در سوی دیگر جهان باشد بخوانید یا مشاهده کنید یا بشنوید. داستانی که در رایانه‌ای در سنگاپور ذخیره شده است ممکن است با اطلاعات بورس نیویورک، تصویری که در فرانکفورت ذخیره شده است و فایل صوتی که در توکیو ذخیره شده است ارتباط برقرار کند.

مجموعهء خدمتگرهای وب، اینترنت و مرورگر وب این اطلاعات را گردآوری و به صورت یک مجموعه متحد ارائه می‌کند. در واقع وب یک برنامهء خدمت گیرنده و خدمت دهنده است که از بسیاری جهات شبیه گوفر عمل می‌کند. وب مانند گوفر امکان دستیابی به اطلاعات را بدون دانستن محل نگهداری آنها در اینترنت فراهم می‌سازد و تنها برنامه‌ای در اینترنت است که به صورت فرامتن عمل می‌کند. برخی از منابع فرامتنی که در اینترنت وجود دارند فقط فایل‌های متنی ساده هستند. همچنین در وب ممکن است با فرامتن‌هایی مواجه شوید که شاهکارهای گرافیکی باشند و اینها هستند که باعث شهرت وب به عنوان یک رابط گرافیکی بسیار مطلوب شده‌اند. اگر رایانه شما به قابلیت‌های تصویری و صوتی مجهز باشد، می‌توانید تمام تصاویر و اصوات مرتبط به منابع وب را دریافت کنید و مورد استفاده قرار دهید. چنانچه این قابلیت‌ها در نظام تعبیه نشده باشد، وب منابعش را فقط به شکل ساده ارائه می‌دهد. ساخت فرامتن به عملیات بسیار زیادی نیاز دارد. هر کلمه متن ممکن است با منابع اطلاعاتی دیگر ارتباط و پیوند داشته باشد. این کار با استفاده از یک ویرایشگر فوق متن صورت می‌گیرد و متن را به زبانی ترجمه می‌کند که برقراری ارتباط با اسناد دیگر میسر باشد. عملاً وب اولین کوشش برای متصل ساختن بشر از طریق اینترنت نیست. وب چهارمین کوشش از چنین کوشش‌هاست. سه مورد دیگر فهرست‌های پستی، یوزنت، و گوفر هستند.

● تاریخچه شبکه جهانی وب

در اوایل دهه ۱۹۸۰ در موسسه سرن (مرکز تحقیقات هسته‌ای اروپا)، دانشمندی به نام تیم برنرزلی گسترش اتصال درونی رایانه‌های دنیا را مطرح کرد و پیش‌بینی کرد که در آینده بتوان به تمام اطلاعات و فایل‌های مرتب مربوط به فیزیک دسترسی یافت. در ۱۹۸۸ اولین برنامهء کاربردی فرامتن منتشر شد و در مارس ۱۹۸۹ برنرزلی به همراه روبرت کایلیائو برای شروع کار پروژه‌ای را ایجاد کرد که از طریق شبکهء رایانه‌ای دستیابی به فرامتن را فراهم می‌کرد. پروژه‌ای به نام «تار عنکبوتی وب» که شامل شبکه‌ای از پیوندها بود. در واقع هدف اصلی آن، اشتراک مسائل تحقیاتی و همکاری میان فیزیکدانان در نقاط مختلف بود. شبکهء وب در ماه مه ۱۹۹۱ پس از تحقیقات گسترده با نام وب در سرن منتشر شد و در سال ۱۹۹۳ به عموم معرفی گردید. شبکهء جهانی وب یکی از جدیدترین خدمات اطلاع‌رسانی در اینترنت است که نسبت به دیگر ابزارها و خدمات اینترنت به سرعت در حال رشد و گسترش است و بسیاری از صاحبنظران عقیده دارند که ظهور شبکهء جهانی وب با قابلیت ارائه تصاویر گرافیکی رنگی، فیلم، صوت و متن همراه با پیوندهای فرامتنی مهمترین دلیل رشد روزافزون استفاده از اینترنت است، به طوری که مشتاقان به کارگیری وب به سرعت در حال افزایش‌اند. طبق گزارش‌های آماری در ژوئن سال ۱۹۹۳ تنها ۱۳۰ سایت وب بر روی اینترنت قابل دسترسی بود در حالی که این میزان تا ماه ژوئن سال ۱۹۹۵ به بیش از ۲۳ هزار سایت وب رسید. همچنین طبق برآورد شرکت دیناکوئست تا پایان سال ۱۹۹۷ بیش از ۸۰ میلیون رایانه به اینترنت متصل شد که رشدی معادل ۷۱ درصد را نسبت به سال ۱۹۹۶ نشان می‌دهد. CERN در سال ۱۹۹۳ وب را برای استفاده به طور رایگان آزاد اعلام کرد. وب جذب کاربران در خارج از دنیای آموزشی را نیز آغاز کرده است. سازمان سرن، وب را در اختیار علاقه‌مندان به آن قرار داده است.

● وب، نه اینترنت

امروزه کاربران کامپیوتر سراسر جهان به استفاده از وب و اطلاعات گرافیکی آن گرایش دارند. از این روی، اکثر رسانه‌ها، اکثر کاربران کامپیوتر، و حتی بسیاری از مشاغل وصل-خط از اصطلاح «وب جهان پهنا» و «اینترنت» به یک معنی استفاده می‌کنند. اما وب فقط بخشی از اینترنت بزرگ است. چون اینترنت شامل FTP, Telnet و حوزه‌های دیگر، و همچنین کابلها، کامپیوترها، و سیمهای خود شبکه نیز می‌شود. وب در بالای اینترنت قرار دارد و در واقع رابط اینترنت است. یک قرارداد مخصوص اینترنت قرارداد یا پروتوکل HTTP، است و این پروتوکل است که استفاده از وب را در اینترنت ممکن می‌ند. مهمترین هدف اینترنت آن است که کاربران بتوانند از اطلاعات ذخیره شده در کامپیوتر کاربر دیگر بهره بگیرند. وب یک روش جذاب برای بهره‌گیری از اطلاعات ذخیره شده در کامپیوترهای خدمات دهنده (Server) پراکنده شده در اینترنت است. خدمات دهنده‌های Telnet, FTP و سایر خدمات دهنده‌ها هستند. در واقع، بعضی از شرکتها از یک کامپیوتر برای چند پروتوکل مبادله داده‌های مختلف بهره می‌گیرند. تنها اختلاف بین خدمات‌دهندهء FTP و خدمات‌دهندهء وب در نرم‌افزار سازگار با HTTP است که می‌تواند اطلاعات را با برنامهء مرورگر مبادله کند. بسیاری از خدمات‌دهنده‌های وب رده پایین از انواع پی‌سی‌های مبتنی بر پردازنده‌های اینتل هستند، در حالی که خدمات‌دهنده‌های رده متوسط اغلب کامپیوترهای قدرتمند هستند. خدمات دهنده‌های وب رده بالا معمولاً کامپیوترهای یونیکس هستند و می‌توانند مقدار انبوهی از ترافیک مرتبط با وب را اداره کنند. خدمات‌دهنده‌های وب و مرورگرهای وب را استفاده از HTTP با یکدیگر ارتباط برقرار می‌کنند تا بتوانند داده‌های وب را که خود به زبان HTML نوشته شده‌اند مبادله کنند. برنامه مرورگر می‌تواند قطعات نوشته شده به این زبان را تفسیر کند و بعد صفحه مرتبط با آن را به نمایش درآورد. رمز وب، در فراپیوندهای موجود در دل کدهای HTML است. بنیان وب بر فلسفه فراپیوندها استوار است. هر کلمه یا تصویری در هر صفحهء وب می‌تواند یک رابط به یک سند دیگر باشد. دسترسی به اطلاعات در FTP یا Telnetیا هر دو پروتوکل مبادلهء اطلاعات دیگر اینترنت به این سادگی نیست.

● جذابیت وب

وب یک برنامهء در حال تغییر و تکامل است و از نقش اولیهء خود در ارتباطات دانشگاهی پا فراتر نهاده و برای نشر انواع اطلاعات به شکل جالب توجه برای مخاطبان اینترنت، در نظر گرفته شده است. برای کاربران جدید اینترنت، وب یک رابط چندمنظوره برنامه‌های کاربردی شبکه است که مرز میان آنها را پنهان ساخته است. رشد و گسترش کاربرد وب به دلیل قابل استفاده بودن در محیط چند رسانه‌ای همچنان ادامه دارد.

● زبان جهانی وب

HTML زبان جهانی وب است و نیز زبانی است برای تنظیم صفحاتی که می‌توانند انواع اطلاعات متنوع وب را نمایش دهند و همچنین برای ایجاد اسناد و رابطه میان آنها مورد استفاده قرار می‌گیرد. تصاویر رنگی که بر روی وب دیده می‌شود فرمهایی که پر می‌کنید و نوارهایی که در حال عبور بر روی صفحه‌ای دیده می‌شود محصولاتی از زبان وب جهانی یا HTML است. شرکتهای نرم‌افزاری مختلف برنامه‌های خواندن و نوشتن HTML خاص خود را دارند و به فروش می‌رسانند، اما هیچ یک مالکیت HTML را ندارند. HTML استاندارد بین‌المللی است که توسط فرآیند سیاسی پیچیده‌ای نگهداری و روزآمد می‌شود و تا به حال به شکل بسیار خوبی عمل کرده است.

● مرورگر وب

مرورگر وب برنامه‌ای است برای تبادل اطلاعات با خدمت‌دهنده‌های وب موجود در اینترنت. با برنامه مذکور می‌توان اسناد مورد نظر را نمایش داد. هر مرورگر باید حداقل قادر به درک HTML و نمایش متن باشد. اما توقع کاربران اینترنت در طی سالهای اخیر افزایش یافته است. یک مرورگر وب بسیار ایده‌آل، تجربه چند رسانه‌ای کاملی را با تصاویر، صدا، ویدیو، و حتی تصاویر سه بعدی در اختیار می‌گذارد. عموماً Netscape Navigator و Internet Explorer شرکت میکروسافت مشهورترین مرورگرها هستند. هر دوی آنها مرورگرهایی با بالاترین سطح هستند و رقابت تنگاتنگی در بین آنها وجود دارد. هر دوی آنها به طور مرتب روزآمد می‌شوند. بنابراین بهتر است همیشه نیم نگاهی به سایت وب Netscape و میکروسافت داشته باشید تا ببینید که نگارش‌های جدید موجودند یا خیر. هر دوی آنها به طور رایگان از طریق اینترنت قابل دسترسی‌اند. اولین مرورگر وب موزائیک نامیده می‌شد و هم اکنون نیز ویرایش‌های جدیدی از آن در دسترس است. در ژانویه ۱۹۹۲ از طریق FTP در اختیار عموم قرار گرفت.

● دروازه‌های وب به خدمات اینترنت

در سند مقدمه CERN یک ارتباط فوق متنی وجود دارد که شما را به منابع دسته‌بندی شده از روی نوع برنامه کاربردی (یعنی www,WAIS, FTP, gopher) هدایت می‌کند. با پرش به این سیاهه، برنامهء مرورگر سندی را به میان می‌آورد که دروازه‌ای به سوی برنامه‌های دیگر اینترنت است. از این صفحهء وب می‌توانید به برنامه‌ها یا منابع اطلاعاتی متعددی بروید برخی از این خدمات (Telnet, gopher, FTP, archie) هستند. علاوه بر این، نگارش فوق متنی سیاههء خدمات اینترنت را نیز خواهید یافت که ارتباط شما را به منابع متعددی هدایت می‌کند.

● خدمات وب

«خدمات وب» از نظر افراد مختلف معانی متفاوتی دارد. از نظر بعضی، این فناوری مهمترین دستاورد از زمان اختراع وب است و به عقیده برخی دیگر، تنها یک پیشرفت کوچک در یکپارچه‌سازی برنامه‌های شرکتی است. به هر حال آنچه مسلم است تاکنون هیچ یک از فناوری‌ها قبل از رواج کاربردشان، مانند خدمات وب جار و جنجال به راه نینداخته‌اند. ظاهراً این خدمات هم اکنون با عبور از مراحل تبلیغات گسترده و نیز رهایی از ابهام، به سومین مرحله از چرخه چهار مرحله‌ای زندگی خود رسیده و به واقعیت نزدیکتر شده‌اند.

خدمات وب، دیر یا زود برای حل مشکلات شرکتهای بزرگ، شرکتهای کوچک و کاربران نهایی، بهترین راه‌حل‌ها را ارائه خواهند داد، اگرچه هزینه این خدمات به احتمال زیاد بسیار زیاد خواهد بود. چه بسا این فناوری باعث دگرگونی ماهیت پردازش هم شود. در هر حال، بررسی دقیقتر این پدیده به شناخت و درک بهتر از این فناوری کمک می‌کند.

● مفهوم خدمات وب

برخلاف بسیاری از فناوریهای پیشرفته پردازش، مانند کامپیوتر شخصی یا اینترنت، ماهیت فناوری خدمات وب شفاف و روشن نیست، به همین دلیل، تعاریف گوناگونی از آن ارائه شده که تقریباً هیچ یک از آنها با دیگری یکسان نیست. خدمات وب، هم به داده‌ها و هم به برنامه‌ها می‌پردازد، اما نه به طور همزمان. بنابراین خدمات وب ممکن است به انتقال داده‌ها بین سیستم‌های کامپیوتری ناسازگار سهولت بخشد، یا ماجولهای برنامه‌نویسی نوشته شده به زبانهای مختلف و قابل اجرا و نصب در سیستم‌های ناسازگار را ارائه کنند و یا حتی با هم ترکیب شده و برنامه‌های کاربردی بزرگتری را به وجود آورند. طبق اصطلاح رایج در این صنعت، فناوری خدمات وب، یک پلت فرم مبتنی بر استانداردها برای یکپارچه‌سازی اینترنت است. برای دستیابی به درک مشترکی از خدمات وب، فرض کنید که مالک یک شرکت متوسط تولیدی هستید که با حدود ۲۰۰ عرضه کننده همکاری دارید. بیشتر این عرضه‌کنندگان ترجیح می‌دهند برای امور مربوط به انبارداری، فروش و سایر اطلاعات، با شرکت شما، از طریق اینترنت در ارتباط باشند. از طرفی هر یک از شرکتهای عرضه کننده سخت‌افزار، نرم‌افزار وسایل ارتباطی خاص خود را دارند و شرکت شما به منظور اشتراک اطلاعات با این عرضه‌کنندگان باید با سیستم‌های کامپیوتری هر یک از آنها آشنا شود. همچنین عرضه‌کنندگان باید دربارهء سیستم شما اطلاعات کافی داشته باشند. زیرا بدون این دانش متقابل، نه شرکت شمار توانایی طراحی و ایجاد ارتباط بین سیستم‌ها و اجرای طرح و حفظ و نگهداری آن را خواهد داشت و نه دیگر عرضه‌کنندگان. برخی از خدمات وب که ممکن است نقش مهمی را ایفا کنند، عبارتند از:

- انتقال داده بین سیستم‌های سازگار

- توزیع و به روزرسانی برنامه‌های کاربردی

- فروش بخشهایی از برنامه‌های کاربردی

- میزبانی برنامه‌های کاربردی

- ارائه خدمات اشتراک داده‌ها

- یکپارچه‌سازی برنامه‌های کاربردی موجود

- ایجاد قابلیت پردازش موازی (در بالاترین سطح ممکن)

● فرآیند تولید و استفاده از خدمات وب

یکی از عناصر مهم دیگر در خدمات یا سرویس‌های وب، فرایند تولید و استفاده از آن است. ارائه‌کنندگان خدمات وب درباره محتوای این خدمات، یعنی داده‌ها و برنامه‌نویسی و یا هر دو تصمیم می‌گیرند. خدمات وب ممکن است شامل داده‌ها یا برنامه مربوط به پیش‌بینی وضعیت هوای یک شهر باشد. به ویژه، اگر برای ارائه این سرویس وب برنامه‌نویسی هم انجام شده باشد، آنگاه ارائه‌کننده خدمات درباره عملکرد یا وظایف خدمات تصمیم می‌گیرد. به علاوه این خدمات ممکن است حاوی یک فرآیند محاسبه یا انجام مبادلات باشد. تأمین‌کنندگان خدمات همچنین می‌توانند درباره شرایط دسترسی مصرف‌کنندگان به این خدمات و حق اشتراک و تأیید هویت آنها نیز تصمیم بگیرند. به طور کلی، تأمین‌کنندگان خدمات وب یک بسته نرم‌افزاری تولید می‌کنند که حاوی خدمات مفیدی است. مصرف‌کنندگان می‌توانند با مراجعه به یک فهرست، حاوی تعداد بسیار زیادی از خدمات، موضوع مورد نیاز خود را جستجو کنند. محتوای خدمات وب ممکن است بسیار کوچک (در حد یک بیت) یا بسیار بزرگ (در حد یک برنامه کامل) باشد. اما به دلیل اهمیت عملکرد آن با حجم بیشتر خدمات وب متوسط است و دریافت آن از شبکه مستلزم صرف زمان زیادی نیست. بنابراین محتوا و کاربردهای خدمات وب، محلی که در دسترس قرار می‌گیرند و نحوه استفاده کاربران از آنها بسیار متنوع است. به عبارت دیگر توان بالقوه زیادی در این بازار وجود دارد.

تعیین‌کنندگان ماهیت خدمات وب

خدمات وب به دو گروه اصلی «جاوا» و «مایکروسافت» تقسیم می‌شوند. اما دربارهء اینکه کدام یک از این دو گروه بهترین روش ممکن را عرضه می‌کنند، اختلاف نظر وجود دارد. مایکروسافت از یک استراتژی دو مرحله‌ای با یک ساختار متحد کننده، یعنی معماری NET بهره می‌برد. برنامه‌های “visual studio.net” و “NET SERVER” ابزارهای توسعه خدمات وب را به برنامه‌نویسان و شرکتهای نرم‌افزاری ارائه می‌هند و برنامه “Net my services” که مایکروسافت با آن به خدمات وب خود شامل NET ALERTS (خبر و اطلاعات). NET WALLET (تأیید خرید) و NET INBOX (پست) را به فروش می‌ساند.

اما در گروه جاوا و به ویژه برای خدمات وب تحت (Java ۲ Enterprise Edition) J۲ EE چند شرکت بزرگ از جمله سان مایکرو و سیتمز، آی.بی.ام، هیولت پاکارد و اوراکل قرار می‌گیرند. اعضای این گروه در واقع فقط به لحاظ انگیزه رقابت با مایکروسافت، اتفاق‌نظر دارند. مایکروسافت ظاهراً از نظر خدمات وب پیشرفت بیشتری از جاوا کرده است. اما جاوا در مجموع از مایکروسافت جلوتر است. تعدادی از تولیدکنندگان این دو گروه نیز سازمان (Web Services Interoperabilites) WS-I را به وجود آورند. مایکروسافت و آی.بی.ام از زمرهء بنیانگذاران این سازمان بودند.

● استانداردهای خدمات وب

کسانی که در زمینهء پردازش تجربه کافی دارند، از مدتها پیش با فکر توزیع داده‌ها و برنامه‌های کاربردی از طریق شبکه آشنا بوده‌اند. در واقع، منشاء این طرح به چندین دههء گذشته، حتی در زمان ظهور کامپیوتر، برمی‌گردد. با هدف تولید فناوری برای پردازش توزیعی، تلاشهای زیادی صورت گرفته است. برای مثال، CORBA, IIOP, DCOM, OSI نمونه‌هایی هستند که فوراً به ذهن خطور می‌کنند. بیشتر این تلاشها، کم و بیش موفق بوده‌اند اما به دلیل پیچیدگی و دشواری برنامه‌ریزی، هیچ یک از آنها به طور گسترده مورد قبول واقع نشده‌اند. در این محتوا، خدمات وب به سه دلیل مورد توجه قرار گرفته‌اند:

الف) پیاده‌سازی آنها نیاز به هوش و مهارت استثنایی ندارد. به عبارت دیگر، برنامه‌نویسان عادی هم می‌توانند این خدمات را راه‌اندازی کنند.

ب) اینترنت یک شبکه عمومی بسیار موفق ارائه می‌کند که از نظر تعداد کاربر با هیچ شبکه دیگری قابل مقایسه نیست.

ج) استانداردهایی که خدمات وب از آنها پیروی می‌کنند تاکنون بیش از استانداردهای قبلی مورد قبول واقع شده‌اند. مهمترین این استانداردها، (Extenensible markup language) XML است. این استاندارد که کنسرسیوم وب جهانی (W۳C) در اصل آن را برای تقویت HTML و ارائه قابلیتهای مورد نیاز طراحی کرد، اساس بسیاری از استانداردهای دیگر از جمله استانداردهای خدمات وب را تشکیل می‌دهد. استاندارد XML مسئول توصیف داده‌هایی است که بخش عمده آنها با پیروی از استاندارد (Hypertext Transfer Protocol) HTTP منتقل می‌شوند. فهرست راهنما یا محل یافتن خدمات وب، توسط (Universal Description Discover and Integration) UDDI استاندارد شده است. پروتکل (Simple Object Access Protocul) SOAP برای توصیف روشهای نرم‌افزاری ارتباطی، استاندارد بسته‌بندی ارتباطات میانی برای تبادل داده‌ها بین سایر برنامه‌های کاربردی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

پروتکل (Web Services Description Language) WSDL، تعاریف XML را برای قابلیتهای سطح بالا و جزئیات فنی خدمات وب ارائه می‌کند. مجموعه این پروتکل‌ها، اطلاعات و روالهایی را برای خدمات بسیار پیشرفته وب ارائه می‌کند. در عین حال، این پروتکل‌ها به دلیل عدم پیچیدگی، قابل ایجاد و مدیریت به وسیله برنامه‌های کامپیوتری هستند و نیز برنامه‌نویسان و کاربران ناگزیر به پذیرش مسئولیت ایجاد و استفاده از خدمات وب نیستند.

۱- World Wide Web (W.W.W)

۲- Hypertext: اصطلاح Hypertext در دهه ۱۹۶۰ توسط Ted Nelson مؤسس پروژه Xanadu برای شرح متونی ابداع گردید که روشهای مختلفی را برای خواندنهای ترتیبی ارائه می‌کنند. امروزه به اسناد و متون الکترونیکی که با اسناد و تصاویر و اصوات دیگر ارتباط و پیوند دارد، فرامتن اطلاق می‌گردد. و ساده‌ترین تعریف فرامتن: مجموعه مفاهیمی که از طریق پیوندها به یکدیگر متصل شده‌اند که منظور از پیوندها، ارتباط میان مفاهیم مختلف است.

۳- Multi Media

۴- Server

۵- Hyperlink

۶- Client

منابع

۱. فالک، بنت (۱۳۷۸). Internet به زبان ساده. ترجمه مجید سماوی. تهران: چرتکه.

۲. فرسایی، داریوش (۱۳۸۱). راهنمای آسان ساخت صفحات و سایت وب [Macromedia Dream Veaver۴] ماکرومدیا دریم ویور۴. تهران: آیندهء دیگر.

۳. اسنل، مد (۱۳۷۹). اصول و راهنمای ساخت صفحات وب. ترجمهء نسترن بیشه‌بان. تهران: نشر علوم روز.

۴. کورپر، استفانو (۱۳۸۰). تجارت الکترونیکی. مترجم خسرو مهدی‌پور عطایی. تهران: مؤسسه فرهنگی هنری دیباگران.

۵. کاسترو، الیزابت (۱۳۸۰). راهنمای ویژوال سریع JAVASCRIPT و HTML۴+CSS ]اچ.تی.اس.اس.جاواسکریپت[. تهران: ناقوس.

۶. زرگر، محمود (۱۳۸۰). مدلهای راهبردی و راهکارهای تجارت در اینترنت. تهران: بهینه.

۷. براتی، بهداد (۱۳۸۱). ۳۰۰۱ ]سه هزار و یک[ آدرس در وب. تهران: ارس رایانه.

۸. گرینبرگ، جف (۱۳۸۰). طراحی و ساخت حرفه‌ای سایت‌های وب. ترجمهء مسعود پاک‌نظر. تهران: ارس رایانه.

۹. پاک‌نظر، ثریا (۱۳۸۱). خدمات وب، ماهیت پردازش را دگرگون می‌کند؛ ماهنامه آموزشی، پژوهشی و اطلاع‌رسانی وب، (آبان).

۱۰. حسینی تهرانی، مهدی (۱۳۸۱). آموزش گام به گام HTML؛ ماهنامهء آموزشی، پژوهشی و اطلاع‌رسانی وب (شهریور).

۱۱. تیموری، هما (۱۳۸۱). نقش تارگاه در سازمانها؛ ماهنامهء آموزشی، پژوهشی و اطلاع‌رسانی وب (مهر).

۱۲. لواین، جان؛ یانگ، مارگارت‌لواین (۱۳۷۸). راهنمای جامع Windows۹۸. ترجمهء فرهاد قلی‌زاده‌خوری. تهران: سیمای دانش.

۱۳. کرانیاک، جو؛ هابراکن، جو (۱۳۷۸). World Wide Web. ترجمهء محمدرضا آیت‌الله‌شیرازی. تهران: کانون نشر علوم.

۱۴. کدن‌هد، راجرز (۱۳۷۹). کتاب آموزشی Frontpage ]فرانت‌پیچ ۲۰۰۰[ . ترجمهء محمد نوروزی. تهران: ناقوس.

۱۵. شایگانی، شاپور (۱۳۷۷). آشنایی با وب و آموزش HTML. تهران: مؤسسه علمی و فرهنگی نص.

۱۶. کوشا، کیوان (۱۳۷۷). موزه‌های مجازی و شبکه جهانی وب با رهیافتی نوین برای دسترسی به مجموعه‌های رقمی. فصلنامه کتاب (پاییز و زمستان).

۱۷. هان، هارلی (۱۳۷۸). راهنمای جامع اینترنت (Internet). ترجمهء محمدرضا آیت‌الله‌شیرازی. تهران: ناقوس.

---