آلن پو, پیشگام مکتب هنر برای هنر

به بهانه ی سالمرگ ادگار آلن پو

منتقدان ادبی، آلن پو را حلقه‌ی واسط در زنجیر ارتباط بین دوره‌ی رمانتیک و مدرن در غرب می‌دانند. گرچه او رمانتیک بود، ولی خردگرایی را نیز فراموش نمی‌کرد. آلن پو یک قرن قبل از همینگوی به مطرح کردن خشونت در ادبیات پرداخت.

اِدگار آلِن پو(۱۸۰۹-۱۸۴۹ میلادی) نویسنده سبک وحشت و فانتزی و شاعر آمریکایی بود. عمده شهرت پو به خاطر داستان‌های ترسناک با درون‌مایه گوتیک وی است. او از پیشروان این سبک ادبی در ادبیات مدرن است و بسیاری آثار او شهرت جهانی دارند.

آلن پو در ۱۹ ژانویه سال ۱۸۰۹ در شهر بوستون آمریکا و در خانواده ای پروتستان و اسکاتلندی زاده شد. پدر و مادرش هنرپیشه سیار بودند. پو، پس از آنکه پدر خانواده خود را ترک کرد و مادر بر اثر بیماری سل درگذشت، از طرف تاجر ثروتمند اسکاتلندی مقیم ریچموند به نام جان آلن به فرزندی پذیرفته شد.

جان آلن در ۱۸۱۵ برای انجام دادن امور تجاری با خانواده خود به زادگاهش، اسکاتلند سفر کرد و ادگار در آنجا به تحصیل پرداخت و پس از پایان تحصیلات دبیرستانی در ۱۸۲۶ به دانشگاه ویرجینا وارد شد و از آزادی بیشتری برخوردار گشت.

پو در ۱۸۲۶ تحصیلات دانشگاهی را ناتمام گذارد و به شعر و ادب که استعداد فراوان خود را در آن کشف کرده بود، روی آورد و از طرف پدر و مادرخوانده‌اش به سهل‌انگاری و تنبلی متهم گشت. آنان را ترک کرد و به امریکا گریخت.

در بوستون با درآمدی که از کار به دست آورد، اولین دیوان خود را به نام "تیمور لنگ و اشعار دیگر" انتشار داد. پو در قطعه تیمور لنگ که مهمترین شعر این دیوان است، اعترافات تیمور خونخوار را در شبی از زندگی شرح می‌دهد که در طی آن اسرار قلب خسته از غرور و خالی از فضائل انسانی خود را فاش می‌سازد و نقل می‌کند که چگونه میل به جهانگیری در او پدید آمد و چگونه عشق به دختری او را بر آن داشت که به فتح کشورها بپردازد تا بتواند سرانجام عشق و مقام و پیروزی را یکجا به بانوی خود تقدیم کند.

پو در ۱۸۲۷ به ارتش وارد شد و در بوستون ابتدا در زرادخانه به خدمت پرداخت، پس از آن با سمت تازه ای به جزیره سالیوان واقع در کارولینای جنوبی اعزام گشت. این جزیره را در قصه "سوسک طلایی" وصف کرده است. پو در ضمن خدمت در ارتش اوقات فراغت را به سرودن شعری طولانی با عنوان "الاعراف" صرف کرد. این منظومه از ستاره‌ای که به همین نام کشف شده و چندی در آسمان درخشیده و ناپدید گشته بود، مایه گرفته و در آن پدید آمدن ستاره زیبا و درخشان وصف شده است. این شعر دوره جوانی پو از جاذبه‌های فراوان و تغزلی زیبا و خیال‌انگیز برخوردار است.

پو در ۱۸۲۹ به دیدار مادرخوانده خود که بر بستر مرگ افتاده بود، شتافت و هنگامی رسید که مراسم تدفین انجام گرفته بود و بر اثر تجدید دیدار با جان آلن آشتی کرد و به آکادمی نظامی وست پوینت فرستاده شد که به سبب کثرت داوطلب او را نپذیرفتند.

سپس به بالتیمور نزد عمه‌اش خانم کلم رفت و همانجا ماند و دیوان تازه تیمور لنگ، الاعراف و اشعار دیگر را به چاپ رساند که منتقدان درباره آن مقاله‌های اغراق‌آمیزی نوشتند و به این وسیله پو را به مردم شناساند. پو در این هنگام رابطه خود را با پدرخوانده به کلی قطع کرد و از ارث او محروم شد. در تابستان این سال، یکی از روزنامه‌های فیلادلفیا یک مسابقه داستان‌نویسی ترتیب داد و پو که در بالتیمور و نزد عمه خود به سر می‌برد، نوشتن چندین داستان را آغاز کرد از آن جمله است: "دستخطی مکشوف در یک تنگ" "قصه های فولیوکلاب"، "از نفس افتاده"و مانند آن که از میان آنها داستان دستخط مکشوف در یک تنگ، برنده جایزه مسابقه روزنامه فیلادلفیا گشت و توجه کندی بنیانگذار انجمن ادبی را به خود جلب کرد و او را به مدیریت مجله ساترن لیترری مسنجر که در ریچموند منتشر می شد، معرفی کرد.

پو همکاری نزدیکی را با این مجله آغاز کرد و تنها در یک سال سی و هفت مقاله تحقیقی درباره کتاب‌های امریکایی یا خارجی و نه داستان و چهار منظومه و تعداد فراوانی نقد ادبی در آن انتشار داد. خود او درباره این نقدها گفته است: «من در نقد بی پروا و نیرومند هستم، چه مربوط به دوستانم باشد، چه دشمنانم.» بر اثر همکاری پو شمارگان این مجله به طور ناگهانی افزایش یافت. پو در ۱۸۳۶ با ویرجینا کلم دخترعمه سیزده ساله خود، ازدواج کرد و در همین دوره بود که راه میخانه‌های ریچموند را پیش گرفت و به حدی در الکل غرق شد که مدیر مجله، او را اخراج کرد. از آغاز ۱۸۳۸ پو با همسر و مادرهمسرش در نیویورک اقامت گزید و در آنجا داستان بزرگ "سرگذشت آرتور گاردن پیم اهل نانتاکت" را که در مجله مسنجر به صورت پاورقی منتشر می شد، به پایان رساند که داستانی است ماجراجویانه و پرحادثه با صحنه‌های وحشت انگیز و خیالی که تحت نفوذ رمان‌های "ژول ورن" قرار گرفته است.

پو در ۱۸۳۹ در فیلادلفیا با مجله جنتلمنز همکاری کرد. در همین سال مجموعه داستانهایش را با عنوان "قصه‌های عجیب و غریب و خیال انگیز" انتشار داد. این مجموعه که به وسیله بودلر شاعر فرانسوی ترجمه و کمی پس از مرگ پو منتشر شد، پو را به شهرت جهانی رساند. پو در مقدمه مجموعه داستانها از خود دفاع کرده و عقیده کسانی را که داستانهای او را تقلیدی از آثار هوفمان دانسته‌اند، رد کرده است.

از این تاریخ پو، چندین مجله ادبی را اداره کرد و در ۱۸۴۵ آخرین دیوانش، "کلاغ سیاه و اشعار دیگر" ا انتشار داد که از معروفترین آثار او به شمار می‌آید.

زندگی خانوادگی پو بر اثر ابتلای همسرش به بیماری سل دگرگون شد و او در مدت بیماری ویرجینیا، چند قصه از جانگذارترین قصه‌هایش را منتشر کرد، از آن جمله "نقاب مرگ سرخ"، "گربه سیاه" و "قلب قصه گو" و مانند آن که بر داستان‌نویسان فرانسه، روسیه و انگلیستان نفوذ فراوان بر جای گذاشت و در واقع مبنای داستان کوتاه جدید قرار گرفت. سرانجام ویرجینیا در ژانویه ۱۸۴۷ در بیست و پنج سالگی درگذشت.

پو پس از مرگ همسرش در اثر بیماری سل در سال ۱۸۴۷ بیش از پیش به نابسامانی‌های بدنی و روانی دچار شد. اگرچه باز هم دراین دوره نوشته‌هایی از خود به جا گذاشت. وی در این سال‌ها منظومه‌های بسیار زیبایی سرود، از آن جمله "اولالوم"، "ناقوس"، "الدورادو"، "آنا بل لی" و مانند آن. همچنین مقاله‌ای مهم باعنوان "یورکا" که از برجستگی و اعتباری خاص برخوردار شد، منتشر کرد. این اثر که نام دیگرش مقاله‌ای درباره عالم مادی و معنوی است در ۱۸۴۸ منتشر شد که شاعر در آن از عالم مادی و ماوراءالطبیعه و اصل خلقت و سرنوشت سخن گفته است.

در ۳ اکتبر ۱۸۴۹ پو را بیهوش در جوی خیابانی در بالتیمور پیدا کردند و به بیمارستان بردند. چهار روز درحال مرگ و زندگی به سر برد و هذیان گفت. از چیزهایی وهمی و شبحی بر دیوار حرف می‌زد، اما نتوانست بگوید که چه بر سر او آمده و سرانجام در ۷ اکتبر ۱۸۴۹ در بیمارستان، دیده از جهان فرو بست.

در آغاز قرن ۱۹ جامعه‌ای که آلن پو در آن به دنیا آمد؛ ازنظر اجتمایی، فقر و بحران، و از نظر فرهنگی، مکتب رمانتیک درآن بیداد می‌کرد. در آن زمان جو ادبی و محیط فرهنگی هم غرق شبه روشنفکران اشرافزاده و بورژوازی درحال رشد بود که با تکیه بر اخلاق مزورانه مسیحیت پیوریتان هرگونه نوگرایی، برخورد انتقادی با ادب و فرهنگ را با تهمت، بایکوت، اخراج، فشار مالی و پرونده سازی جعلی پاسخ می دادند.

موضوع تمام آثار آلن پو، ریشه در مبارزه ‌ی دائم او با فقر مالی دارد. او اولین نویسنده‌ی آمریکایی است که سعی نمود از طریق نویسندگی امرار معاش کند، ولی فقدان قانون تالیف تصویب شده درآن زمان سبب شد که ناشرین و مطبوعات، مطالب خارجی را مجانی ترجمه، تا نویسندگان داخلی نتوانند با آنها رقابت کنند.

آلن پو، رویای ترقی و رفاه آمریکایی را کابوس دروغینی می‌دانست و با نقدهای ادبی- فرهنگی‌اش به مبارزه با تولیدات رسمی بی‌خطر فرهنگی و مبلغین چاپلوس آن پرداخت. او به دلیل مخالفت با اطاعت کورکورانه، نه تنها از ارتش، بلکه از مطبوعات نیز اخراج شد. در آغاز او ازجمله رمانتیک‌هایی بود که قیمت گزافی برای موفقیت خود پرداخت. تیراژ اولین کتاب شعرش فقط ۴۰ عدد بود.

تمام قهرمانان زن او، چهره و رفتاری کودکانه و نابالغ دارند. در سال ۱۸۷۵ موقع نصب سنگ قبری روی آرامگاهش، وایتمن تنها شاعری بود که در مراسم او شرکت کرد.

پو از چهره‌های مهم تاریخ ادبیات مدرن جهان است که نماینده‌ی ادبیات آوانگارد زمان خود نیز هست. آلن پو نه تنها شاعری برجسته و داستان نویسی توانا بود، بلکه از مهمترین نظریه پردازان آمریکا در زمینه ادبیات به شمار می‌رود. او به کار روزنامه نگاری و نقد نیز می‌پرداخت .

آلن پو پایه گذار داستانهای علمی- تخیلی است. داستانهای پلیسی او اساس داستان‌های جنایی در غرب شد. او خالق داستان‌های شبه علمی هم بود. داستان‌های مخوف و وحشتناک او خبر از غم و رنج و نیاز و ترس‌های روزانه‌اش می‌دهند، یعنی روزهای تیره و تاری که بار واقعیات اجتماعی اطراف بر او آوار می‌شد. آثارش معرف سفرهای خیالی او نیز هست، نمایش عکس‌العمل انسان در شرایط فوق العاده سخت و توانفرسا. او درباره‌ی کشورهای خاورمیانه نیز سفرنامه‌های رمانتیکی نوشت.

آلن پو از آخرین رمانتیک‌ها و از پیشگامان مکتب « هنر برای هنر» است. جهانبینی زیباشناسی او به شعار «هنر در خدمت هنر» بسیار نزدیک است. بعدها نظریه‌های زیباشناسی او بودلر و سمبولیست‌های فرانسوی را تحت تاثیر قرار داد و از طریق سمبولیست‌های فرانسه روی ادبیات سایر کشورهای اروپایی اثرگذاشت. بودلر اشعار آلن پو را به فرانسه ترجمه کرد و مالارمه داستان‌های کوتاه او را به خوانندگان غیرآمریکایی معرفی نمود.

آلن پو می‌گوید که شعر خلاقیتی آهنگین اززیبایی است، والاترین شکل هنری شعر باید نزدیک شدن به موسیقی باشد، یعنی موسیقی نزدیکترین آیده آل شعر است. در شعر، بازی واژه ها باید بازی آهنگ و ملودی شعر باشد. صاحبنظران روی جنبه موسیقی زبان شعری او غالبا همنظر هستند. آلن پو تحت تاثیر اشعار لرد بایرون به عشق و گذر زمان جفاکار پرداخت و از نابودی زیبایی بر اثر رشد بی رویه‌ی علم و صنعت شکایت کرد.

او در مورد داستان کوتاه معتقد بود که باید بتوان آن را در یک نشست خواند. به نظر او کوتاهی، کیفیت و صرفه جویی در واژه‌ها از صفات مهم داستان خوب هستند. آلن پو در داستان‌هایش از خیالپردازی و واقعیت، یعنی از هر دو امکان استفاده می‌کند. او در داستان‌های خیالی‌اش به طرح موضوعات علمی و فلسفی هم می‌پردازد، و در داستان‌های وحشتناک تخیلی‌اش، خردگرایی منطقی را نیز گاهی عمده می‌کند. در داستان‌های جنایی، او به هراس‌های باستانی بشر، مانند زنده بگوری و بازگشت مردگان و امثال آنها می‌پردازد. درعین حال، داستان‌های او خالی از طنز نیز نیستند.

منتقدین ادبی، او را حلقه‌ی واسط در زنجیر ارتباط بین دوره‌ی رمانتیک و مدرن در غرب می‌دانند. گرچه او رمانتیک بود، ولی خردگرایی را نیز فراموش نمی‌کرد. او همچون بالزاک در فرانسه و گوته در آلمان، جایگاهی در سرآغاز ادبیات مدرن آمریکا اختیار می‌کند. ضمن اینکه باید توجه داشت که رمانتیک بودن سال‌های نوجوانی او زیر تاثیر رمانتیک‌های انگلیس مخصوصا لرد بایرون است.

به نظر او باید به استقلال هنر یعنی تشکیل قطبی دربرابر جامعه با سازماندهی زیباشناسی و قوانین خاص خود، توجه شود. آلن پو یک قرن قبل از همینگوی به مطرح کردن خشونت در ادبیات پرداخت. او به دلیل شرایط تاریخی ازنظر سیاسی سنت‌گرا، و نسبت به پیشرفت و ترقی علم و صنعت بدبین بود.

از مهمترین رمان‌ها و داستان های پو می‌توان به این آثار اشاره کرد: در گردباد، قتل دو نفره در گودال و آونگ، یک سفر خیالی، سوسک طلایی، گربه سیاه، داستان‌های شگفت‌انگیز، - قلب رازگو، زنده به گور، برنیس، صندوق آمونتیلادو، قورباغه، لیژیا، مرد توده، نقاب مرگ سرخ، قتل در خیابان مورگ، مغاک و آونگ، شب هزار و دوم شهرزاد، تنها در بهشت، بشکه، ماسک چهره مرده سرخ، قلب خائن، حشره طلایی، مردی میان جمع، فرود و سقوط خانه اوشر،.

پو همچنین اشعار قابل توجهی دارد که برخی از مهمترین آن‌ها عبارتنداز: آنابل لی، زنگ‌ها، شهری در دریا، الدورادو، قصر جن زده، لنور، کلاغ، اولالوم، ستاره و ناقوسها.