چرا عدالت و توسعه

اندك زمانی بعد از اعلام نتایج اولیه انتخابات پارلمانی تركیه, صدای رجب طیب اردوغان, رهبر حزب عدالت و توسعه, در تمام ایستگاه های تاكسی استانبول به گوش می رسید راننده ها و مردم در جای جای شهر دور یكی از تاكسی هایی كه رادیویش با صدای بلند روشن بود گرد آمده بودند تا سخنان رهبر حزب پیروز این انتخابات را بشنوند

اندك زمانی بعد از اعلام نتایج اولیه‌انتخابات پارلمانی تركیه، صدای رجب طیب اردوغان، رهبر حزب عدالت و توسعه، در تمام ایستگاه‌های تاكسی استانبول به گوش می‌رسید. راننده‌ها و مردم در جای جای شهر دور یكی از تاكسی‌هایی كه رادیویش با صدای بلند روشن بود گرد آمده بودند تا سخنان رهبر حزب پیروز این انتخابات را بشنوند. اردوغان كه پس از رای دادن در استانبول راهی آنكارا، پایتخت تركیه، شده بود در جمع طرفدارانش در آن شهر با صدایی مملو از هیجان به خاطر آرای بالایی كه مردم به نفع حزب او به صندوق‌ها ریخته بودند تشكر می‌كرد و به مخالفانش هم پیغام می‌داد كه‌انها را نیز در آغوش خواهد گرفت.

در این میان بحث تحلیل نتایج آرا هم در ایستگاههای تاكسی شهر استانبول داغ بود و هر زمان صدای اردوغان به واسطه فریادها و تشویق‌های مردم آنكارا قطع می‌شد، همه درباره‌اینكه چگونه عدالت و توسعه توانست با اكثریت آرا فاتح انتخابات شود به گفتگو می‌پرداختند. البته نتایج چندان دور از انتظار نبود و نظرسنجی‌هایی كه پیش از انتخابات از سوی روزنامه رادیكال و زمان تركیه‌انجام شد نیز خبر از پیشتازی حزب نخست وزیر این كشور می‌داد. با وجود این بسیاری از مردم می‌گفتند با اینكه می‌دانستند عدالت و توسعه پیروز می‌شود، تصور نمی‌كردند بتواند حدود ۴۷ درصد آرا را بدست اورد. از این رو هر یك دلیلی را برای تحلیل این نتیجه مطرح می‌كردند‌.

● ‌ترس از ارتش‌

به اعتقاد برخی از مردم یكی از مهمترین دلایل پیروزی چشمگیر عدالت و توسعه وقایعی بود كه پیش از انتخابات بر سر گزینش رییس جمهور این كشور رخ داد. چند ماه قبل از این وقتی اردوغان، عبدالله گل، وزیر خارجه دولتش را به عنوان یگانه نامزد حزب برای این سمت مطرح كرد، ارتش به بهانه به خطر افتادن نظام لائیك اقدام به‌انتشار بیانیه‌ای اینترنتی كرده و تلاش كرد راه كاخ چانكایا را بر این حزب ببندد. اگر ارتش در روند انتخابات ریاست جمهوری مداخله نمی‌كرد شاید امروز عدالت و توسعه با این تفاوت فاحش نمی‌توانست از رقبایش سبقت بگیرد. این تحلیل در میان بسیاری از روشنفكران و روزنامه نگاران ترك هم مطرح است. حسن جمال نویسنده سرشناس روزنامه ملیت می‌گوید: مردم از لج ارتش به عدالت و توسعه رای دادند. چرا كه‌ آنها این مداخله را خلاف دموكراسی می‌دانند. اما به هر حال دسته‌ای از مردم هم نگرانی ارتش و حزب نزدیك به آن یعنی جمهوری خلق را بحق می‌دانند و بر این باورند كه تیم اردوغان دیر یا زود دین را به داخل دولت و نظام لائیك راه خواهد داد.

● ‌اسلام گرا یا عمل گرا؟‌

این نگاه از شناختی نشات می‌گیرد كه برخی از مردم نسبت به اعضای حزب عدالت و توسعه دارند. گردانندگان این حزب زمانی از شاگردان محبوب نجم الدین اربكان، رهبر احزاب اسلام گرای رفاه، فضیلت و سعادت بودند، و گرچه در سال ۲۰۰۱ با تأسیس حزب عدالت و توسعه راه خود را از استادشان جدا كردند، همچنان به اسلام‌گرایی معروفند. به همین دلیل هم حامیان افراطی لائیسیسم در این كشور بر این باورند كه اگر این حزب بتواند به كاخ ریاست جمهوری راه یابد احكام دینی را در جامعه پیاده خواهد كرد.

این در حالی است كه عدالت و توسعه در چهار و نیم سال اخیر از هر گونه تندروی در مسائل دینی پرهیز كرده است. با آن كه تصور می‌شد این حزب به محض قدرت گرفتن الكل را ممنوع اعلام كرده و اجازه شنا به زنان در استخرهای عمومی‌ندهد و یا حتی حجاب را اجباری كند، دولت اردوغان هیچ گامی‌در تحقق این مسایل برنداشته است. اما به رغم این، گروهی معتقدند كه‌این حزب فعلا دست به عصا راه می‌رود و حتما برنامه‌هایی در پشت پرده برای این موضوعات دارد. جالب این كه همین موضوع سبب شده كه بخشی از طبقه محافظه كار تركیه از این حزب چندان خشنود نباشند.

به عقیده بسیاری، رای دهندگان به عدالت و توسعه تنها از قشر دیندار جامعه بوده‌اند كه معتقدند عدالت و توسعه آنها را به بهشت راهنمایی خواهد كرد. اما همه كسانی كه در ایستگاه تاكسی منطقه لوند استانبول ایستاده‌اند و طرز پوشش آنها از رفاه اقتصادی نسبی آنها حكایت دارد، با این نظر موافق نیستند. بوران، پسر جوانی كه دانشجوی هنر است، می‌گوید: اگر عدالت و توسعه توانست رای بالایی بیاورد به سر سلامتی ناتوانی بعضی رقبایش مانند حزب دموكرات از یك سو و اشتباهات برخی دیگر همچون حزب جمهوری خلق است. خدا برای هر سیاستمداری رقیبانی مانند رقبای اردوغان نصیب كند. حزب جمهوری خلق به رهبری دنیز بایكال با مطرح كردن لزوم كسب رای ۳۶۷نماینده مجلس برای انتخاب رییس جمهور، عملا بدعتی جدید در تاریخ پارلمان تركیه گذارد و عبدالله گل را از نشستن بر این مسند بازداشت. حزب بایكال در انتخابات تنها ۲۰ در صد آرا را به دست اورد كه نزد مردم تركیه به عنوان شكستی سخت و شاید جبران ناپذیر تعبیر شد‌‌.

● ‌اقتصاد؛ عامل اصلی

در این میان سعادت الدین، یكی از جوانانی كه با دقت به سخنرانی اردوغان گوش می‌كند، می‌گوید: شما كه یك خبرنگار خارجی هستی الان با حرفهایی كه شنیدی بر روی موضوع پیروزی اسلام گراها تمركز می‌كنی. اما واقعا این طورنیست. نه عدالت و توسعه اسلام گرا به معنی واقعی است و نه جدال اسلام و لائیسیسم در مسائل روزمره مردم جایی دارد. برای مردم مسائل اقتصادی در درجه اول اهمیت قرار دارد. نگاهی به جدول آرا هم این جملات را تصدیق می‌كند.

با آن كه پیش از انتخابات در برخی از شهرهای تركیه از جمله‌انكارا، ازمیر و استانبول به دعوت سازمان‌های غیردولتی حامی‌لائیسیسم چندین تظاهرات در حمایت از نظام سكولار و تا حد زیادی بر ضد دولت اردوغان برگزار شد، باز در تمام این شهرها هم عدالت و توسعه بیشتر آرا را بدست آورد‌‌.‌‌ به دنبال حرف‌های سعادت الدین، یكی از رانندگان تاكسی تأكید می‌كند قسمتی از آرای عدالت و توسعه متعلق به كسانی است كه خواهان ادامه ثبات اقتصادی بوده‌اند. سلامی‌هم كه در آق مركز، یكی ازبزرگترین مراكز خرید این منطقه، مغازه دارد این گفته را تأیید می‌كند: عدالت و توسعه در اقتصاد موفق بوده و توانسته در جذب سرمایه خارجی خوب عمل كند. اما دیگر احزاب در برنامه‌هایشان گفته بودند راه را بر خارجی‌ها خواهند بست. این برای تجار تركیه خوشایند نیست‌.‌‌ عدالت و توسعه در این سال‌ها توانست نرخ تورم را مهار كند و ارزش لیر ترك را با برداشتن صفرهای بیشمارش افزایش دهد.

در این دوران روابط تجاری تركیه با بسیاری از كشورهای منطقه از جمله‌ایران هم افزایش یافت و سرمایه گذاری شركتهای غربی در بانكهای این كشور هم رشد قابل ملاحظه‌ای كرد‌‌.‌‌ از طرفی به نظر می‌رسد وعده عدالت و توسعه درباره تغییر و اصلاح قانون اساسی نیز در جلب آرای گروهی از مردم و به ویژه افراد تحصیل كرده و روشنفكر جامعه بی تأثیر نبوده است. قانونی كه قسمت اعظمش در پی دو كودتای ۱۹۶۰ و ۱۹۸۰ در این كشور تصویب شده و حاوی مصوبه‌هایی همچون منع ورود دختران محجبه به اماكن رسمی، ممنوعیت فعالیت اقلیت‌های مذهبی و فرهنگی و موانع بسیاری درباره آزادی عقیده است. علی شعر دیلك، خبرنگار سی ان ان ترك در این باره می‌گوید: این قوانین باید تغییر كند.

تا كی می‌توان یك كشور را با قوانین نظامیان اداره كرد و منتظر رشد آن جامعه شد‌‌.‌‌ ولی برخی دیگر مانند خانم نازلی ارای، نویسنده وعضو سابق حزب جمهوری خلق، دغدغه‌های متفاوتی دارند. او نگرانی اش را درباره پیروزی اردوغان چنین به زبان می‌آورد: اگر باز هم بر سر انتخاب رئیس جمهور اختلافی میان دولت و ارتش رخ دهد، این بار احتمال كودتا واقعا هست و این یعنی از بین رفتن دموكراسی كج دار و مریز ما.

من نمی‌خواهم عدالت و توسعه به تنهایی دولت تشكیل دهد، چون در آن صورت باز همان درگیری‌ها پیش می‌آید و در این میان فقط مردم زیان می‌بینند‌.‌‌ به اعتقاد خانم ارای مداخله مجدد ارتش در دولت، پرونده تركیه را در اتحادیه اروپا برای همیشه خواهد بست. اردوغان چندی قبل به مخالفانش به طور تلویحی پیغام داده حاضر به رایزنی و نرمش درباره‌انتخاب رییس جمهور است، ولی هنوز نگفته‌ایا كاندیدای دیگری غیر از عبدالله گل رامعرفی خواهد كرد یا نه. البته امكان تكرار نامزدی وزیر خارجه كنونی برای كاخ چانكایا تا حدودی ضعیف می‌نماید.

نویسنده : نفیسه كوهنورد‌