خدامحوری در سایه امر به معروف

پیامهای تربیتی نهضت حسینی ع

نهضت پرافتخار حسینی، منبع لایزال معارف الهی و معنوی است که در پرتو مصباح هدایت وجود مقدس سید الشهداء علیه السلام و در سایة سفینة نجات حضرت، تشنگان حقیقت و پویندگان طریقت را به ساحل سعادت رهنمون است. نهضت امام حسین علیه السلام قضیه‌ای شخصی نیست و هیچ گاه در محدودة زمان و مکان خاصی محصور نمانده است، بلکه همانند سایر اولیای بزرگ الهی، جریانی تاریخی است که سنت الهی محسوب می‌شود، از این رو یقیناً دارای پیام است؛ زیرا سنت‌های الهی بر همگان و در همه عصر‌ها و نسل‌ها جاری است و محدود به زمان و مکان مخصوص و افرادی خاص، نیست. کلام خود آن حضرت به صراحت بیانگر "فراگیر بودن پیام نهضت عاشورا" است؛ آنجا که می‌فرماید: "مثلی لا یبایع مثله؛ کسی که مانند من فکر می‌کند با کسی که مانند یزید فکر می‌کند، بیعت نمی‌کند". این سخن حضرت نشان می‌دهد که نهضت عاشورا، یک سنت الهی بوده است نه جریان شخصی؛ چراکه آن حضرت سخن از "مثل خود" و "مثل یزید" دارد نه از "شخص خود" و "شخص یزید". بنابراین پیام نهضت حسینی فراگیر بوده، محدود به زمان خاصی نیست، بلکه نسبت به گذشته، حال و آینده جریان دارد.

با توجه به فراگیر بودن پیام نهضت حسینی، برآنیم تا در این نوشتار به برخی از آموزه‌ها و پیام‌های اخلاقی_ تربیتی نهضت امام حسین (ع) اشاره کرده، از این رهگذر طالبان حقیقت را بیش از پیش با مکتب حیات بخش و الهی آن حضرت، آشنا سازیم.

● دعوت به خدامحوری

جهان بینی الهی بر پایة خدامحوری بنا شده که بر اساس آن، جهان و هر آنچه در آن است، پرتویی از آن ذات بی‌همتاست و هیچ کس و هیچ چیز از دایرة قدرت مطلق الهی بیرون نبوده و نیست. هدف غایی تعلیم و تربیت الهی نیز ایمان و تقرب به خدا، جلب رضایت الهی و حرکت در راه نیل به آن سرچشمه کمالات و خوبیها و نزدیک شدن به آن مصدر فیض و در یک کلام "خداگونه" شدن است. بر همین مبنا، سرلوحة رسالت تمام پیامبران الهی فراخوانی مردم به توحید و پرستش خدای یگانه و دوری از طاغوت و مظاهر آن است، چراکه با پذیرش توحید واقعی و نفی شرک، راه دستیابی به کلیة فضایل و مکارم اخلاقی بر روی انسانها گشوده می‌شود. در مکتب انبیای الهی اوج کمال و سعادت انسان، رسیدن به مقام عبودیت و بندگی خداست. خداوند در قرآن کریم، در خصوص هدف زیربنایی و بنیادین بعثت انبیا، چنین بیان فرموده است: "و لَقَد بَعَثْنا فی کلِّ أمَةٍ رَسولاً أنْ إعبدُوا اللهَ و اجْتَنِبوا الطاغوتَ؛همانا ما در میان هر امتی پیامبری را برانگیختیم (تا مردم را پیام دهد) که فقط خدا را پرستش کنید و از طاغوت دوری گزینید"(نحل: ۳۶). امیرالمؤمنین (ع) نیز درباره بعثت پیامبر اکرم (ص) چنین می‌فرماید: "خدا پیامبر را برانگیخت تا بندگان او آنچه از خداشناسی نمی‌دانند فراگیرند و به پروردگاری او، پس از انکار و عناد، ایمان بیاورند".

دعوت به سوی الله و نفی هر گونه شرک که نخستین پیام رسولان الهی بوده است، در آیات گوناگون قرآنی تجلی پیدا کرده و قرآن کریم از نخستین پیام روشن همة انبیاء الهی چنین سخن به میان آورده است: "یا قوم اعبدُوا الله ما لَکم مِنْ‌ إلهٍ غیرُه؛ ای مردم خدا را پرستش کنید که جز او معبودی برای شما نیست "(اعراف: ۵۹). در حقیقت تاکید انبیا روی مسئله توحید و پرستش خدای یگانه، بدین خاطر بوده که اگر به راستی همة افراد جامعه جز "الله" را پرستش نکنند و در مقابل بتهای ساختگی اعم از بتهای برونی و درونی، خودخواهی‌ها، هوی و هوسها، شهوتها، پول و مقام و جاه و جلال سر تعظیم فرود نیاورند، هیچ گونه نابسامانی در جوامع انسانی به وجود نخواهد آمد.

نهضت امام حسین (ع) نیز در راستای اهداف انبیاء الهی و به منظور احیای دین خدا بوده است، همان گونه که خود آن حضرت در وصیت‌نامة رسمی‌اش به محمد بن حنفیه، پس از آنکه انگیزه‌هایی چون هوی و هوس و کسب مقام را از قیام خود دور دانست، راز نهضت خود را ادامة راه رسول اکرم (ص)و امیرالمؤمنین علی (ع)

بیان داشتند: "من تنها به انگیزة اصلاح در امت جدّم بپا خاستم، می‌خواهم امر به معروف و نهی از منکر کنم و به روش جدّم و پدرم علی بن ابی‌طالب رفتار نمایم".

● در سخنان امام حسین (ع)

به طور مکرر از اصلاح امت و دو فریضة مهم امر به معروف و نهی از منکر به عنوان مهمترین انگیزه و هدف این نهضت بزرگ یاد شده است. دو فریضه‌ای که قرآن، هلاکت و انقراض اقوام پیشین را به سبب فراموش کردن آن معرفی کرده است(هود: ۱۱۶). همچنین دربارة آن گروه از بنی اسرائیل که مورد لعن پیامبرانی چون حضرت داوود و عیسی (ع) قرار گرفتند، می‌فرماید: "کانوا لا یَتَناهَوْنَ عنْ منکَرٍ فَعَلوه لَبِئْسَ ما کانوا یَفْعَلون؛ آنان از اعمال زشتی که انجام می‌دادند یکدیگر را نهی نمی‌کردند، چه بد کاری انجام می‌دادند"(مائده: ۷۹).

در آیه‌ای دیگر خداوند اجرای این اصل را به صورت گسترده از ویژگی‌های امت اسلامی به عنوان "امت برتر" دانسته، می‌فرماید: "کنتُم خَیرَ أمَةٍ اُخْرِجَت للنّاس تأمُرونَ بالمَعروفِ و تَنْهَوْنَ عنِ المُنْکَر و تُؤمِنونَ بالله؛ شما بهترین امتی بودید که برای مردم پدید آمدید. (چه اینکه) امر به معروف می‌کنید و نهی از منکر و به خدا ایمان دارید"(آل‌عمران: ۱۱۰). نکته جالب توجه در این آیه این است که "امر به معروف و نهی از منکر" را بر "ایمان به خدا" مقدم می‌دارد تا بیانگر این معنا باشد که بدون این دو فریضه، ریشه‌های ایمان به خدا نیز در دلها سست می‌شود و پایه‌های آن فرو می‌ریزد و به تعبیر دیگر ایمان به خدا بر آن دو فریضه استوار می‌گردد. همان گونه که به فرموده امام باقر (ع) اصلاح همه امور جامعه بر آن دو استوار است: "امر به معروف و نهی از منکر راه انبیاست، دو فریضة بزرگ الهی است که بقیة فرایض با آنها بر پا می‌شوند...و در پرتو آن همه امور اصلاح می‌گردد".

مطابق آیة شریفة فوق، دعوت به خدا محوری، پرستش خدا و اطاعت از او که در سرلوحة برنامة انبیای الهی بوده، در سایة امر به معروف و نهی از منکر حاصل می‌شود. از این روست که امام حسین (ع) نیز که همانند پیامبران الهی هدفی جز دعوت مردم به پرستش خدا و احیای سنت رسول اکرم نداشت، امر به معروف و نهی از منکر را مهمترین انگیزة قیام خود جهت احیای دین خدا بیان می‌فرماید. حضرت در نامه‌ای به جمعی از بزرگان بصره، با اشاره به بدعتهای موجود در جامعه، هدف خویش را از قیام بر ضد حکومت یزید، احیای سنت ومبارزه با بدعت‌ها معرفی می‌کند: "من شما را به کتاب خدا و سنت پیامبرش فرا می‌خوانم، چرا که (این گروه) سنت پیامبر را از بین برده و بدعت (در دین) را احیا کردند. اگر سخنانم را بشنوید و فرمانم را اطاعت کنید، شما را به راه راست هدایت می‌کنم".

آن گاه که در مسیر کربلا با فرزدق ملاقات می‌کند، به روشنی از بدعتها و خلاف‌کاری‌های حاکمان شام و قیام برای نصرت دین خدا سخن می‌گوید: "ای فرزدق! اینان گروهی‌اند که پیروی شیطان را پذیرفتند و اطاعت خدای رحمان را رها کردند و در زمین فساد را آشکار ساختند و حدود الهی را از بین بردند، باده‌ها نوشیدند و دارایی‌های فقیران و بیچارگان را ویژة خود ساختند و من از هر کس به یاری دین خدا و سربلندی آیینش و جهاد در راهش سزاوارترم، تا آیین خدا پیروز و برتر باشد". تعبیراتی با این مضمون، در کلمات و خطابه‌های امام حسین (ع) بسیار دیده می‌شود.

با توجه به مطالب فوق روشن می‌شود که خدامحوری، امر به معروف و نهی از منکر و تلاش جهت احیای دین خدا و مبارزه با بدعت‌ها، از مهمترین پیامهای تربیتی نهضت حسینی به شمار می‌رود.

علی خانی