چهارشنبه, ۱۲ اردیبهشت, ۱۴۰۳ / 1 May, 2024
داستان کشتار
با وجود گذشت ۴۵ سال از واقعه قیام ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ و بهرغم نگارش کتابها و مقالات چندی درباره این خیزش مردمی، همچنان ابعاد گوناگون این رخداد بهطور شایسته واکاوی نشده است.
در این نوشته برخلاف تحلیلهای مرسوم، از منظر یکی از عوامل سرکوب قیام به این رویداد نگریسته میشود.
حدود ۱۲ سال پیش انتشارات کتاب ایران بخشهایی از خاطرات سپهبد محسن مبصر را منتشر کرد. در این میان مطالعه و بررسی گزیدهای از یادماندههای مبصر که به اتفاقات و ماجرای ۱۵ خرداد اختصاص دارد، جالب است؛ بهویژه آنکه توجه داشته باشیم مبصر در آن هنگامه از سوی نصیری، رئیس شهربانی، عهدهدار سرکوب قیام شد. به عبارت دیگر مسوولیت حفظ نظم و پیشگیری از شورش در قم به او محول گردید. مبصر در آن ایام معاون انتظامی شهربانی بود.
سیزدهم خرداد ۱۳۴۲ مقارن با دهم محرم شد. روحانیان فرصت را مغتنم شمرده و به منظور تبلیغ گسترده رهسپار اقصی نقاط کشور شدند. براساس خبرهای نگرانکنندهای که به زمامداران حاکمیت پهلوی رسیده بود، عوامل رژیم در آمادهباش به سر میبردند.
مبصر در یادماندههایش میگوید: «بامداد روز ۱۲/۳/۴۲ تیمسار نصیری، رئیس شهربانی کل کشور مرا که معاونت انتظامی شهربانی را به عهده داشتم به دفترش خواند و گفت: امروز قرار است یکی از روحانیون به نام [آیتالله] روحالله خمینی در قم به منبر برود، از دولت و اصلاحاتی که در دست اجرا هستند انتقاد و به آنها اعتراض کند، چون آگاهی داریم که او در سخنرانی خود قصد تحریک مردم را دارد شما ماموریت دارید که هرچه زودتر خود را به قم برسانید و ترتیب کار را به گونهای بدهید که مردم پس از شنیدن سخنان تحریکآمیز وی دست به اغتشاش نزنند.» از این رو، به دستور نصیری، یگانی از لشکر گارد که در پادگان علیآباد مستقر بود برای حسن انجام مأموریت، در اختیار مبصر قرار گرفت. خواست نصیری از مبصر نیز روشن بود؛ جلوگیری از شورش مردم پس از سخنرانی امام.
روز عاشورا فرا رسید. سیل جمعیت از منزل آیتالله العظمی خمینی تا صحن و تا مدرسه فیضیه، خط سیر شکوهمندی پدید آورده بود و همه دیدهها به یک نفر دوخته شده بود. در چنین اوضاعی، مبصر به قم میرسد و به شهربانی میرود و تصمیم میگیرد تا شاید مانع ایراد سخنرانی آیت الله شود.
«با خود اندیشیدم که بلکه بتوانم [آیتالله] خمینی را از رفتن به منبر منصرف کنم. به آگاهی شهربانی قم دستور دادم که کوشش کند گفتوگوی تلفنی مستقیم مرا نخست با [آیتالله] خمینی و سپس با شخصی به نام آقا حسن طباطبایی قمی فراهم نماید. آقاحسن طباطبایی اهل قم و زمانی نماینده قم در مجلس شورای ملی بوده و در قم و بهویژه در میان روحانیان نفوذ داشته است. او از دوستان سپهبد تیمور بختیار بود و اغلب به دیدن او میآمد و با من هم که رئیس ستاد فرماندهی نظامی تهران بودم آشنایی و دوستی داشت... ابتدا با طباطبایی گفت وگوی تلفنی کوتاهی داشتم.... گفت: تیمسار، شما اینجا چه میکنید، مگر از جانتان سیر شدهاید؟ مطالب بسیار ناهنجار و توهینآمیزی نسبت به دولت و اعلیحضرت بیان نمود... بعد رئیس آگاهی با خوشحالی خبر داد که توانسته ارتباط تلفنی مرا با [آیتالله] خمینی برقرار کند... خود را معرفی کردم و گفتم که من یک سربازم و مأموریت دارم که امروز از هرگونه بینظمی در قم جلوگیری کنم. این مأموریت را هم به هر قیمتی که شده انجام خواهم داد چون میدانم و یقین دارم که شما راضی نخواهید بود که در عاشورا در قم خون ناحقی بر زمین بریزد و بیگناهی کشته شود. میخواستم از شما خواهش کنم که از رفتن به مسجد خودداری فرمایید. با لهجه ویژه خود چنین گفت: اینکه نمیشود، همان طور که شما مأموریت جلوگیری از بینظمی در قم را دارید، من هم ماموریت دارم به مسجد بروم و منبر بگیرم و با مردم که منتظر هستند گفتوگو کنم و مطالب لازم را برای آنها شرح دهم و آنها را راهنمایی کنم. این تکلیف شرعی من است.»
پاسخ قاطع و شفاف مرجع عالیقدر و زعیم نهضت، نشان دهنده عزم و اراده قوی ایشان در پیشبرد هدفهای مقدس جنبش و آشتیناپذیری در برابر حاکمیت پهلوی دوم و عوامل وی به شمار میآید. حوالی ظهر ۱۳ خرداد/ ۱۰ محرم، آیتالله العظمی خمینی به منبر رفت و طی سخنان شدیداللحنی از سیاستهای شاه انتقاد کرد.
مبصر نوشته: «من آنقدر قرص مسکن خورده بودم که در حال نزدیک به بیهوشی بودم.» به گفته مبصر، وی روزهای چهاردهم و پانزدهم خرداد را در بستر بیماری گذراند و روز واقعه (۱۵ خرداد) به صدای زنگ تلفن از خواب برخاست. نصیری از آن سوی خط، وی را به سرعت احضار میکند و به او اطلاع میدهد که شب گذشته آیتالله العظمی خمینی دستگیر شده و مردم قم و اطراف تا بامداد اجتماع کرده و به تظاهرا ت پرداختهاند و شهربانی را محاصره نمودهاند و ژنرال در خواب بوده است. به دستور شخص شاه بار دیگر مبصر عازم قم میشود. سرتیپ پرویز خسروانی، سروان کاویانی و سرهنگ پرتو، همکاران اصلی او در این مأموریت بودند.
به گفته مبصر حدود ۱۰۰ هزار نفر اطراف مقر ژاندارمری قم در انتهای جاده تهران ـ قم، نزدیک پمپ بنزین اجتماع کرده بودند. خیابانهای اصلی شهر منتهی به حرم حضرت معصومه (س) نیز مملو از جمعیت بود. رگبار گلوله به سوی جمعیت شلیک میشود. مبصر در خاطراتش خود را مبرا از صدور دستور تیراندازی به مردم و به خاک و خون کشیدن آنها، قلمداد میکند و شلیک به جمع کثیری از مردم بیگناه را یک اقدام شتابزده و واکنشی متأثر از اوضاع برهم ریخته میداند، در عین حال که سروان کاویانی را به خاطر این آتشبازی ستایش میکند. به نوشته مبصر این درگیری خونین با به جا نهادن ۲۷ کشته، حدود چهل دقیقه ادامه یافت و پس از پراکنده شدن جمعیت، وی به کار سروسامان دادن اوضاع مغشوش و از هم پاشیده شهر قم پرداخت.
به نوشته مبصر:
«۱) پیش از هر کار درباره جمعآوری اجساد و فرستادن زخمیها به بیمارستان و زدودن آثار زدوخورد به فرماندار و شهردار قم آموزشهای لازم داده شد.
۲) دستور دادم درهای زیارتگاه را ببندند و کسی را جز چند خدام شناخته شده به داخل راه ندهند.
۳) نقشه شهر قم را از شهردار خواستم تا ترتیب کار حفاظت اماکن و چهارراههای حساس شهر داده شود و...»
با اقدام سبعانه مبصر و تیم همراهش، اوضاع قم با برجای نهادن شهدا و مجروحان فراوان به حالت عادی بازگشت و روز بعد وی به اتفاق نیروهای تحت فرماندهیاش، فاتحانه از شهر بازدید میکند و شبانگاه به تهران بازمیگردد. در تهران پاکروان تحسینگر اقدامات او است. در ملاقات با علم، نخستوزیر او را با «قربان وجودت گردم» مورد خطاب قرار میدهد. مبصر ۲۳ سال بعد، هنگام تدوین خاطراتش، از واقعه ۱۵ خرداد ۴۲ به مثابه زمینهساز انقلاب ۲۲ بهمن ۵۷ یاد میکند و در برابر سازشناپذیری امام سر تعظیم فرود میآورد.
در پی این رخداد، نصیری به ریاست سازمان اطلاعات و امنیت کشور و مبصر به مدت ۶ سال به ریاست شهربانی منصوب میشود و در واقع ارتقای مقام مییابند. سپهبد مبصر در سال ۱۳۷۵ در سن ۷۹ سالگی هنگامی که از مهمانی شبانه در خانه ارتشبد فریدون جم به خانه بازمیگشت بر اثر سکته قلبی در خیابانی در لندن مرد.
منبع: IICHS.org (موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران)
نمایندگی زیمنس ایران فروش PLC S71200/300/400/1500 | درایو …
دریافت خدمات پرستاری در منزل
pameranian.com
پیچ و مهره پارس سهند
خرید بلیط هواپیما
ایران احمد وحیدی وزیر کشور مجلس شورای اسلامی مجلس چین خلیج فارس دولت دولت سیزدهم شورای نگهبان حجاب مجلس یازدهم
روز معلم تهران سیل قوه قضاییه آموزش و پرورش شهرداری تهران فضای مجازی سلامت پلیس دستگیری شورای شهر تهران شورای شهر
بانک مرکزی ارز بابک زنجانی خودرو قیمت دلار قیمت خودرو ایران خودرو دلار سایپا مالیات بازار خودرو قیمت طلا
تلویزیون سریال فیلمبردار سینمای ایران سینما نون خ موسیقی تئاتر دفاع مقدس فیلم کتاب رسانه ملی
اسرائیل رژیم صهیونیستی غزه فلسطین آمریکا جنگ غزه حماس نوار غزه یمن نتانیاهو ترکیه افغانستان
فوتبال پرسپولیس استقلال رئال مادرید سپاهان تراکتور بایرن مونیخ باشگاه استقلال لیگ برتر فوتسال تیم ملی فوتسال ایران بازی
هوش مصنوعی تبلیغات ناسا اینستاگرام اپل فناوری همراه اول آیفون گوگل
داروخانه خواب دیابت مسمومیت کاهش وزن چاقی سلامت روان بارداری آلزایمر