ایران به دنبال نشاط دوباره در عدم تعهد

جنبش غیرمتعهدها برای اولین بار سال ۱۹۵۵ براساس اندیشه جواهر لعل نهرو, نخست وزیر هند به وجود آمد نهرو این اندیشه را مطرح کرد که کشورها می توانند مسیر مستقلی را از قدرت های آن زمان یعنی شوروی و آمریکا پیش بگیرند و اساس این تفکر بر عدم وابستگی تکیه داشت

جنبش غیرمتعهدها برای اولین بار سال ۱۹۵۵ براساس اندیشه جواهر لعل نهرو، نخست‌وزیر هند به وجود آمد. نهرو این اندیشه را مطرح کرد که کشورها می‌توانند مسیر مستقلی را از قدرت‌های آن زمان یعنی شوروی و آمریکا پیش بگیرند و اساس این تفکر بر عدم وابستگی تکیه داشت. بعدها در اجلاس باندونگ که در اندونزی برگزار شد احمد سوکارنو، رئیس‌جمهور وقت اندونزی و جمال عبدالناصر، رئیس‌جمهور مصر از این اندیشه حمایت کردند و توانستند پس از شش سال مذاکره و تلاش‌های متعدد در سال ۱۹۶۱ اولین اجلاس سران جنبش عدم تعهد را در شهر بلگراد پایتخت یوگسلاوی سابق برگزار کنند.

اما بعداز فروپاشی شوروی سابق و پایان جنگ سرد در سال ۱۹۹۲ عملاً گفته شد جنبش عدم تعهد به دلیل از بین رفتن نظام دوقطبی میان بلوک شرق و غرب، موضوعیت خود را از دست داده است. این در حالی بود که تفکر استقلال کشورها در برابر قدرت‌های زورگو و نظام سلطه بین‌المللی همچنان ادامه داشت و اصل عدم وابستگی یک موضوع بسیار حائز اهمیت بود که هنوز هم ایده‌ای زنده در دنیا به‌شمار می‌رود.

از این رو بعد از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران، براساس سیاست اصلی حاکم بر انقلاب که همان اصل نه غربی و نه شرقی و نفی هرگونه سلطه‌گری و سلطه‌جویی بود، ایران در همان سال نخست انقلاب یعنی سال ۱۳۵۷ به این جنبش پیوست و سیاست این جنبش را سیاست مناسبی دانست که لازم است دنبال شود.

امروزه جنبش عدم تعهد اهمیت ویژه‌ای یافته است. کشورهای عضو این جنبش به ۱۲۰ کشور رسیده و شامل ۵۳ کشور آفریقایی، ۴۰ کشور آسیایی، ۲۶ کشور آمریکای لاتین و حوزه کارائیب و روسیه سفید به عنوان یک کشور اروپایی است. این به آن معناست که چهار قاره جهان در این جنبش عضو هستند و اگر ۱۸ عضو ناظر را بر این کشورها اضافه کنیم چیزی نزدیک به دوسوم کشورهای عضو سازمان ملل از اعضای جنبش عدم تعهد محسوب می‌شوند. از این نظر می‌توان گفت این جنبش به‌صورت بالقوه امکانات بسیار خوبی برای تاثیرگذاری در نظام بین‌الملل دارد.

در بسیاری از مسائلی که اینک در جهان مطرح است، جنبش عدم تعهد موضعگیری کرده و آن را مورد بررسی قرار داده است،‌ از جمله می‌توان به بحث تغییر ساختار سازمان ملل و درخواست اختصاص یک کرسی دائمی در شورای امنیت به جنبش عدم تعهد، همچنین بحث مقابله با آلودگی محیط‌زیست از سوی کشورهای قدرتمند مثل آمریکا و موضع قدرتمند این جنبش در اجلاس ریودوژانیرو اشاره کرد.

با این حال جنبش با دو مشکل اساسی نیز روبه‌رو است، یکی از آنها نداشتن دبیرخانه و دیگری ساختار آن است که به شکل سازمان در نیامده است.

این موضوع موجب شده است تصمیماتی که از سوی این جنبش اتخاذ می‌شود ضمانت اجرایی نداشته باشد و صرفا به شکل توصیه هایی مطرح شود که متاسفانه خیلی‌هاشان اجرا نمی‌شود.

از این رو می‌توان امیدوار بود ایران در سه سال آینده که رهبری این جنبش را بر عهده دارد با مجموعه اقداماتی از جمله تشکیل دبیرخانه دائم و سازماندهی جدید آن بتواند شور و نشاط جدیدی را به این سازمان تزریق کند تا موجب شود این جنبش در برابر نظام سلطه قد علم کرده و تاثیر‌گذاری خود را افزایش دهد.

همچنین رهبری این جنبش برای ایران نیز فضای مناسبی فراهم آورده است و حضور اعضای آن در کشورمان نشان می‌دهد تبلیغات کشورهای غربی درخصوص انزوای ایران صحت ندارد و طبیعی است کشوری که رهبری ۱۲۰ کشور جهان را به عهده گرفته است و قدرت برگزاری اجلاسی در سطح سران دارد در جهان منزوی نیست.

در عین حال حمایت جنبش عدم تعهد از مواضع ایران در بحث دستیابی به انرژی صلح‌آمیز هسته‌ای نه‌تنها برای ایران امتیاز بزرگی است، بلکه رویه حقوقی را فراهم می‌آورد تا کشورهای غربی نتوانند آن رفتاری را که امروز با ایران در پیش گرفته‌اند در برابر سایر کشورهای عضو عدم تعهد که خواهان دستیابی به انرژی هسته‌ای هستند، اعمال کنند.

حسن بهشتی‌پور

کارشناس مسائل بین‌الملل