حبیب سماعی , سنتور را از انزوا خارج كرد

سنتوراز جمله سازهای اصیل ایرانی است كه در برخی از كشورهای مشرق زمین با شكل و نام های متفاوتی استفاده می شود و آوازه این ساز همراه با هنرمندان برجسته ای همچون حبیب سماعی هم آوا شده است

این سازداری صدایی خوش، پرطنین و گیرا است و در صورت كوك بودن نواختن مضراب، صدای خوشی از آن برمی‌خیزد. سازی اغواكننده اما درعین حال خیلی‌ها آن راسازی ساده می‌پندارند در حالی كه طریقه صحیح مضراب زدن و بویژه كوك‌های مختلف با دارا بودن ‪ ۷۲‬سیم كاری بسیار مشكل است به طوری كه برخی بعد از ‪ ۱۰‬سال نواختن این ساز هنوز قادر به كوك كردن آن نیستند. سازهای زهی داری یك خرك بوده كه ثابت است و سیم‌ها روی آن قرار می‌گیرند و برای كوك تنهااز شل و سفت كردن (بالا و پایین) بردن سیم‌ها این كار انجام می‌شود درحالی كه سنتور به طور استاندارد دارای ‪ ۱۸‬خرك است كه هركدام زیر چهار سیم قرار گرفته و كوك كردن آن نه تنها با بالا و پایین بردن سیم‌ها بلكه با جابحایی خرك‌ها نیز صورت می‌گیرد. این‌ساز از حساسیت زیادی برخورداراست بطوری كه تغییرآب و هوا و حتی درجه حرارت روی آن اثر گذاشته و "فالش" می‌كند. از نوازندگان صاحب‌نام این ساز می‌توان از "محمدصادق خان رییس"، "محمد حسن خان (سنتورخان)، "علی اكبرشاهی"، "حسن سنتوری"، "سماع حضور"، "حبیب سماعی"،"نورعلی برومند"، "منصور یاحقی"، "منصور صارمی"، "ابوالحسن صبا"، "حسین صبا"،"رضا ورزنده"، "فرامرز پایور"، "منوچهرجهانبگلو"، "فضل‌الله توكل"، "مجید نجاهی"، "حسین ملك"، "رضا شفیعیان"، "پروی زمشكاتیان"، "عبدالمجید كیانی"، "محمد حیدری"،"اسماعیل تهرانی"،"ارفع اطرایی"، "میلاد كیایی" و "پشنگ كامكار" نام برد. بیستم تیر مصادف با پنجاه و نهمین سالگرد خاموشی استاد حبیب سماعی نوازنده برجسته و صاحب‌نام سنتور است. سماعی سال ‪ ۱۲۸۰‬در خانواده‌ای هنرمند متولد شد،پدرش‌سماع حضور از استادان و نوازندگان چیره‌دست و پرآوازه زمان ناصری و ازشاگردان محمد صادق‌خان رییس (سرورالملك) بود كه گذشته از موسیقی در كشتی نیز سرآمد زمان خود بود. سماع حضور مردی مومن و با تقوا بود و موسیقی را وسیله‌ای برای تقرب به خداوند می‌دانست، حتی در خلوت خود ابتدا وضو می‌گرفت، سپس به نواختن ساز مبادرت می‌كرد. وی حبیب را از خردسالی به وسیله نواختن ضرب با موسیقی آشنا كرد به طوری كه در چهار سالگی همراه ساز پدر ضرب می‌گرفت و به دلیل جثه كوچكش مجبور بود ضرب را روی بالش گذاشته و بنوازد. حبیب پس از این‌كه به وسیله این ساز به ضرب‌های موسیقی آشنایی پیدا كرد در شش سالگی نواختن سنتور را نزد پدر فرا گرفت. پشت‌كار و نبوغ حبیب در یادگیری سنتور به حدی بود كه در ده سالگی سازش شنیدنی و مورد تایید بزرگان موسیقی آن زمان چون "میرزا حسینقلی"، "میرزا عبدالله" و "نایب اسدالله نی زن" بود. حبیب پس از چندی به مدرسه موزیك راه یافت و به مقدمات نت آشنایی پیدا كرد ولی دانستن خط موسیقی در نوازندگی و ثبت آثارش تاثیری نگذاشت و به روش سینه به سینه هنرش را ادامه داد. سماع حضور در اواخر عمر به اتفاق خانواده به مشهد رفت و در جوار مرقد مطهر حضرت امام رضا(ع) معتكف شد. حبیب نیز همچنان به نواختن سنتور می‌پرداخت به طوری كه پس از چندی آوازه سازش در این شهر پیچید. وی به دلیل علاقه‌اش به لباس نظام به خدمت ارتش درآمد و تا پایان عمرخدمت نظام را رها نكرد. او پس از فوت پدر به تهران بازگشت و مورد استقبال هنرمندان آن زمان به ویژه استاد"ابوالحسن صبا" قرار گرفت و به پیشنهاد او كلاس آموزش سنتور را افتتاح كرد. از آن‌جا كه سنتور در آن زمان ساز مهجوری بود استقبال شایان توجه‌ای از كلاس وی نشد و كسانی هم كه برای فراگیری به مراجعه می‌كردند پس از مدتی از ادامه آن سرباز می‌زدند. تنها "نورعلی برومند"، مهندس "قباد ظفر"و"مرتضی عبدالرسولی"از شاگردانی بودند كه تا پایان عمر حبیب، وی را رها نكرده و از او استفاده می‌كردند. سماعی از نخستین نوازندگانی بود كه پس از آغاز به كار مركز فرستنده تهران در رادیو به نوازندگی پرداخت واز شهرت خاصی برخوردار شد و هنرمندان و صاحب‌نظران ساز او را مجموعه‌ای از استعداد، لطف، مهارت، تبحر و زیبایی تعبیر كردند. وی به درخواست مسوولان فرهنگی، به‌اداره فرهنگ منتقل شد و به تعلیم سنتور پرداخت اما پس از چندی به خدمت نظام بازگشت. "هانری ماسه" از شرق شناسان برجسته كه در مراسم هزاره حكیم ابوالقاسم فردوسی ساز جبیب را شنید، ضمن تشویق و تحسین، وی را یكی از افتخارات هنر ایران زمین برشمرد و گفت: موسیقی ایرانی با داشتن هنرمندی چون حبیب سماعی می‌تواند در دنیا حضور چشمگیری داشته باشد و این نغمات روح‌انگیز را به گوش جهانیان برساند. زنده یاد نورعلی برومند از شاگردان حبیب سماعی، تنوع در نوازندگی را از خصوصیات وی دانسته بود و گفت : قطعات تكراری هیچگاه در نوازندگی حبیب شنیده نمی‌شد. ه گفته وی، سماعی هربار حداقل سه ربع ساعت ساز می‌زد و در هربار تازگی، نوآوری و خلاقیت جدیدی در سازش شنیده می‌شد. برومند درخاطراتش می‌نویسد:"محمد علی فروغی" نخست وزیر وقت به علت بیماری و عارضه فشارخون در منزل بستری شده بود،طوری كه رییس دفترش كارهای مربوطه را به خانه وی می‌آورد. فروغی به ساز سماعی علاقه‌مند بود، پس از چندی كه درخانه بستری بود، هوس شنیدن ساز او را كرده و چندین بار وی را دعوت می‌كند ولی سماعی كه از این كار اكراه داشت به بهانه‌های مختلف امتناع كرد. زمانی كه سماعی به اتفاق برومند وارد منزل فروغی شد،پزشك در حال معاینه وی بود و از فشار خون بالایش اظهار نگرانی می‌كرد، حبیب برای یك ساعت قطعات مختلفی را در دستگاه همایون نواخت پس از پایان فروغی احساس بهبودی كرده و پزشك نیز پس از معاینه مجدد، ملاحظه كرد كه فشارخون وی طبیعی شده است. فروغی زبان به‌تمجید و ستایش موسیقی ایرانی و ساز سماعی گشودواظهار داشت این نوع موسیقی آن‌هم با مضراب‌های روح نواز جبیب سماعی در روحیه و بهبود بیماری تاثیر فراوانی دارد. برومند از فرصت استفاده كرد و خطاب به فروغی گفت : ولی موسیقی ایرانی چند روزی است كه از برنامه‌های هنرستان عالی موسیقی حذف شده، نخست وزیر از این ماجرا ناراحت شده و پس از رفتن آنها حكم عزل رییس و معاون هنرستان و انتصاب "علینقی وزیری" و "روح‌الله خالقی" را به عنوان رییس و معاون هنرستان عالی موسیقی صادر كرد. سماعی از روح لطیف و حساسی برخوردار بود و تحمل نابسامانی، مطرب پروری و اشغال وطن توسط بیگانگان برایش دشوار و غیرممكن بود، بنابراین‌گوشه نشینی اختیار كرد. این هنرمند در بهمن ماه ‪ ۱۳۲۴‬دراثر سرما خوردگی مبتلا به ذات‌الریه شد و برغم كوشش پزشكان بهبود نیافت و سرانجام در بیست تیرماه ‪ ۱۳۲۵‬درسن ‪۴۵‬ سالگی درگذشت.