عدالت و اهمیت آن از دیدگاه امام علی ع

بررسی و تحقیق درمورد عدالت ، بخصوص از نظر اسلام ، نیاز به اطلاعات وسیعی از قرآن ، روش پیامبر و نیز مشی امام علی(ع) در حکومتشان دارد که من بدلیل آشنا نبودن به زبان عربی و یا محدودیت اطلاعات تاریخی و حتی زمان کم ، نتوانستم در حد لازم ، حق مطلب را ادا کنم ، اما امیدوارم از مطلب نتیجه لازم را بگیرم .

همانطور که همگان میدانیم ، عدالت یکی از مهمترین دستوراتیست ، که خداوند به بشر داده ،

آنجا که می فرماید :

<< إِنَّ اللّهَ یَأْمُرُ بِالْعَدْلِ >> ۱

واجرای عدالت و پرهیز از ظلم را ، از راه های رسیدن به تقوای الهی میداند ،

آنجا که خداوند می فرماید :

<< اعْدِلُواْ هُوَ أَقْرَبُ لِلتَّقْوَی >> ۲

البته اجرای عدالت ، اختصاص به شخص خاصی ندارد ، ولی قطعا برای مسئولین بسیار مهم تر بوده ، چرا که اگر کوچکترین ظلمی به زیر دستان خود بکنند ، بشدت مورد مواخذه ی خداوند واقع خواهند شد .

برای این منظور ، لازم است که موارد ظلم و بی عدالتی را بشناسیم و مواظب باشیم که دچار آنها نشویم .

بهترین مرجع ما ، برای فهم بهتر روشهای عدالت ورزی ، مطالعه روش امام علی (ع) در حکومت ۵ ساله ی ایشان است و بهترین منبع موجود ، نهج البلاغه ی امام می باشد.

ایشان در یکی از خطبه های خود ، دو مورد از روشهای پایمال کردن حق زیر دستان را چنین مطرح می کنند:

۱- امتیازخواهی یا به قول امروزی ها رانت خواری بدلیل نسبت فامیلی با حاکم

امام ، موردی را که در حکومت خودشان اتفاق افتاده ، اینگونه ، بیان می کنند :

<<و َاللهِ لَقَدْ رَأَیْتُ عَقِیلاً وَقَدْ أمْلَقَ حَتَّی اسْتَمَاحَنِی مِنْ بُرِّکُمْ صَاعاً، وَرَأَیْتُ صِبْیَانَهُ شُعْثَ الشُّعُورِ، غُبْرَ الْأَلْوَانِ، مِنْ فَقْرِهِمْ، کَأَنَّمَا سُوِّدَتْ وُجُوهُهُمْ بِالْعِظْلِمِ، وَعَاوَدَنِی مُؤَکِّداً، وَکَرَّرَ عَلَیَّ الْقَوْلَ مُرَدِّداً>> ۳

عقیل برادر بزرگترم که نابینا و فقیر بود را دید م که آمده بود و درخواست سهم بیشتری از بیت المال می کرد و من برای اینکه به او بفهمانم عمل به این درخواست چگونه خشم خدا را بر می انگیزد ، تکه آهن داغی را به او نزدیک کردم و او نالید و اعتراض کرد . به او گفتم ای عقیل :

<< یَا عَقِیلُ! أَتَئِنُّ مِنْ حَدِیدَةٍ أَحْمَاهَا إِنْسَانُهَا لِلَعِبِهِ، وَتَجُرُّنِی إِلَی نَارٍ سَجَرَهَا جَبَّارُهَا لِغَضَبِهِ! أَتَئِنُّ مِنَ الْأَذَی وَلاَ أَئِنُّ مِنْ لَظیً ؟!>> ۴

تو ازگرمای چنین آهنی مینالی ، اما چگونه انتظار داری که من از آتش خشم الهی در آخرت نالان و نگران نباشم؟

و به هرحال امام تن به چنین ظلمی به دیگران نداد .

۲- رشوه دادن در قالب هدیه

امام ، مورد دیگری را که برای ایشان اتفاق افتاده ، اینگونه بیان می کنند :

روزی شخصی که ظاهرا اشعث بن قیس بوده ، بسته ای را به عنوان هدیه برای امام می آورد که امام متوجه نیت پلید او می شوند ؛ چرا که قصد اشعث ، رشوه دادن بوده ولی امام نه تنها نمی پذیرند بلکه او را به شدت از خودش می راند و فریاد می کنند که:

<< َقُلْتُ: أَصِلَةٌ، أَمْ زَکَاةٌ، أَمْ صَدَقَةٌ؟ فَذلِکَ مُحَرَّمٌ عَلَیْنَا أَهْلَ الْبَیْتِ! فَقَالَ: لاَ ذَا وَلاَ ذَاکَ، وَلکِنَّهَا هَدِیَّةٌ. فَقُلْتُ: هَبِلَتْکَ الْهَبُولُ ! أَعَنْ دِینِ اللهِ أَتَیْتَنِی لِتَخْدَعَنِی؟ أَمُخْتَبِطٌ أَنْتَ أَمْ ذُوجِنَّة، أَمْ تَهْجُرُ ؟>> ۵

آیا از راه دین وارد شدی که مرا بفریبی؟

ایشان در ادامه ی این خطبه ، دلیلی که باعث می شود ، بشر خواهان ظلم بشود و یا حاکم ظالمانه رفتار کند را ، دنیا دوستی و نفس پرستی معرفی می کنند و سپس هشدار می دهند که:

آیا فکر می کنید که این دنیا و جسم شما ابدیست و با به بدست آوردن ثروت و مقام از راه ظلم به دیگران ، می توانید برای همیشه از آنها بهره ببرید؟

بخدا که چنین نیست چرا که :

<< الدنیا دار ممر لا دار مقر >> ۶

سپس ، ایشان به بیان حسا سیت خود در اجرای عدالت می پردازند و می فرمایند :

<< وَاللهِ لَوْ أُعْطِیتُ الْأَقَالِیمَ السَّبْعَةَ بِمَا تَحْتَ أَفْلاَکِهَا، عَلَی أَنْ أَعْصِیَ اللهَ فِی نَمْلَةٍ أَسْلُبُهَا جِلْبَ شَعِیرَةٍ مَا فَعَلْتُهُ، وَإِنَّ دُنْیَاکُمْ عِنْدِی لَأَهْوَنُ مِنْ وَرَقَةٍ فِی فَمِ جَرَادَةٍ تَقْضَمُهَا >> ۷

این دنیای شما و حکومت در آن ، برای من از برگ جویده شده ای در دهان ملخ بی ارزش تر بوده ، به طوری که اگر شبها مجبور شوم بر روی خار های بیابان به سر ببرم و یا با غل و زنجیر به این سو و آن سو کشیده شوم ، هرگز حاضر نخواهم شدپوست جویی را از دهان مورچه ای بگیرم ، چه رسد به آنکه بخواهم بر بنده ای از بندگان خداوند ظلم کنم و خشم خدا را بخرم .

و همینشدت عدالت طلبی امام بود که جورج جرداق مسیحی درکتاب<<علی صدای عدالت انسانی >> خود نوشت :

علی بخاطر حساسیت شدیدی که در اجرای عدالت داشت کشته شد .

نتیجه :

نتیجه ای که ما از این خطبه ی زیبای امام علی(ع) میگیریم را می توان به دو بخش تقسیم کرد :

۱- با مطالعه و آشنایی به دستورات خداوند و روشهای امام علی (ع) یاد می گیریم که در هر مرحله از زندگیمان و در برخورد با دیگران ، از جاده ی حق و عدالت خارج نشده و این وظیفه ی الهی ماست که نه به کسی ظلم کنیم و نه زیر بار ظلم کسی برویم .

۲- عدالت دوستی قطعا باعث خشنودی خداوند خواهد شد ، هرچند ممکن است مجبور شویم از یکسری امکاناتی دست بکشیم که می توانیم آنها را با ظلم به دست آوریم اما در عوض خداوند وعده ی بهشت ابدی را به ما داده که خود می فرماید:

<< وَالْآخِرَةُ خَیْرٌ وَأَبْقَی>> ۸

آخرت بهتر و پایدارتر است .

محمد صالحی

زیرنویسها :

۱- سوره ی نحل آیه ی ۹۰

۲- سوره ی مائده آیه ی ۸

۳- خطبه ی ۲۲۴ ( نهج البلاغه دشتی )

۴- همان

۵- همان

۶- نهج البلاغه ، حکمت ۱۳۳

۷- خطبه ی ۲۲۴ ( نهج البلاغه دشتی )

۸- سوره ی اعلی آیه ی ۱۷