امکان سنجی حضور زنان در حرفه دریانوردی

تاکنون زنان ایرانی در صنعت دریانوردی فعالیت جدی نداشته‌اند. از سال ۱۹۷۸ سازمان جهانی دریانوردیIMO(‌) برای حضور زنان در حرفه دریانوردی برنامه‌ریزی می‌کند اما با این حال برای حضور پررنگ این افراد در فعالیت‌های دریانوردی و کار بر روی عرشه هنوز موانع جدی وجود دارد.

در سال ۱۹۷۸ سازمان جهانی دریانوردی برنامه‌ای با عنوان "پیشرفت زنان Women in Development " )WID( را برای دخالت زنان در جریان‌های اصلی فعالیت‌های دریانوردی و دسترسی آنان به آموزش‌ها و فناوری های دریانوردی آغاز کرد. این سازمان با ارائه چنین برنامه‌ای می‌خواست تا میزان حضور زنان در سطوح مدیریت‌های ارشد در بخش دریانوردی و خوداتکایی آنان ارتقا یابد. در سال ۱۹۸۸میلادی‌IMO برنامه راهبردی خود را برای حضور بانوان در بخش دریایی مشخص‌تر کرد و در سال ۱۹۸۹ به انجام برنامه ی پیشرفت زنان )WID(‌ باتوجه به دستیابی مساوی به آموزش در طول برنامه‌های جاری و طرح‌های برتری جنسیت به‌طور همزمان اقدام کرد.

از نظر فرهنگی با کار بانوان و اشتغال در خارج از خانه مخالفت شده است اما اکثر مخالفت‌های اصلی حول محور قابلیت‌های بانوان بر روی کشتی‌و قدرت بدنی آنان دور می‌زند. این طرز تفکر که دریانوردی کاری مردانه است باعث کاهش آموزش و فرصت‌های تجربه‌اندوزی کاری برای زنان و درنتیجه کاهش استخدام زنان آموزش دیده است.

برای ارتقای زنان در حرفه دریانوردی می‌توان از اشتغال آنان در بخش‌های اداری بنادر و لنگرگاه‌ها بهره جست. در حال حاضر تعداد ۹۰ موسسه آموزشی دریانوردی در بیش از ۶۰ کشور جهان وجود دارد که بیش‌تر این موسسه‌ها فقط مردان و تعداد بسیار کمی از زنان را می‌پذیرند. استادان زن بسیار محدودند و بیش‌تر کرسی‌هایی که در اختیار آنان است مربوط به کارکنان ساحلی، قوانین دریایی و به‌طور کلی موضوعاتی چون علوم رایانه ای، مطالعات تجاری و دریایی و مدیریت کشتی‌رانی است.

مطالعات نشان می‌دهد که به‌طور تقریبی بیش از ۱۷۰ دریانورد زن در سطح جهان در سال‌های بین ۲۰۰۵-۱۹۹۰ برای خدمت در ناوگان تجاری تحت پرچم کـشـورهای پیشرفته بیش‌تر جذب در بخش‌های تحقیقات و مهندسی دریایی شده‌اند اما لزوم حضور زنان در بخش قانون‌گزاری دریایی و بیمه کشتی‌رانی نیز احساس می‌شود.

زنان در همه طیف‌های استخدامی مربوط به دریا می‌توانند مشغول به کار شوند ولی هنوز تعداد آنان در سطوح بالای مدیریتی اندک است.

البته دیدگاه‌هایی نیز برای افزایش حضور زنان در زمـیـنه‌های خدمات بندری، الکترونیک و رادیوی دریایی،‌مهارآلودگی‌های دریایی و کنترل پیش گیرانه، مهندسی دریا و زیست‌شناسی دریا وجود دارد. زنان در ناوگان اتحادیه اروپا ۴ تا ۵ درصد کل نیروی کار دریانوردان را تشکیل می‌دهند. درحالی که در آسیای جنوب‌غربی این نسبت به کم‌تر از ۵/۰ درصد کاهش می‌یابد. موسسه قوانین دریانوردی بین‌المللی در مالتا ۵۰ درصد از پست‌های کارشناسی خود را به زنان اختصاص داده است.

● راهکارهای حضور بانوان ایرانی در صنعت دریانوردی

امروزه دلیل معقولی برای غیبت زنان در رده‌های بـالای صـنـعـت کـشـتـی‌رانـی وجود ندارد. صنعت کشتی‌رانی به‌طور سنتی کار انحصاری مردان محسوب می‌شود. این طرز تفکر که دریانوردی کاری مردانه است باعث کاهش آموزش و فرصت‌های تجربه اندوزی کاری زنان شده است. آمار نیروی کار ملوانان زن در جهان تنها ۱ تا ۲ درصد را نشان می‌دهد.

وجود دریانوردان زن هم در پیشرفت آنان موثر است و هم در رسیدن به اهدافی چون بهبود کیفیت زندگی و توسعه پایدار تاثیر دارد. از این‌رو در فرآیند توسعه و تحولات اجتماعی زنان اگر بیش از پیش درپی حضور زنده و فعال زنان در صنعت دریانوردی باشیم لازم است ابتدا در احقاق حقوق آنها و ایجاد فرصت‌های برابر از هیچ کوششی فروگذار نکنیم.

‌ امروزه موقعیت زن ایرانی در جامعه، خانواده و محل کار، تغییر بزرگی را پشت‌سر می‌گذارد. تلاش برای تدوین و اجرای راهبرد نوین توسعه و تاسیس سـازمـان‌هـای مـتـعـدد دولـتـی و غـیـردولتی‌زنان،‌از ویژگی‌های این دوران گذار است. گرایش‌های فرهنگی و جهت‌گیری‌های جنسیتی که برخی محدودیت‌ها را برای اشتغال زنان دامن می‌زند، عدم دسترسی زنان به مهارت‌های حرفه‌ای نسبت به مردان و عرضه و تقاضا برای کار زنان و ... تاثیر خود را بر الگوهای اشتغال زنان ایرانی برجای گذاشته است. ‌

نتیجه پژوهش‌های انجام شده نشان می‌دهد ساختار اشتغال برحسب جنسیت در ایران موجب شده است تا بیش‌ترین مشارکت زنان در بخش خدمات و حوزه فعالیت‌های آموزشی و بهداشتی تمرکز یابد که میزان آن تا ۲۳ درصد می‌رسد اما کم‌ترین سهم اشتغال زنـان ۱۴ درصـد مربوط به بخش‌های ارتباطات، انبارداری، ساختمان و حمل‌ونقل است که به‌نوعی مـشاغل مردانه محسوب می‌شوند. در این میان کارآفرینی و ابتکار عمل برای حضور زنان در حرفه دریانوردی قابل بررسی است.

عــدم آگــاهــی کــافــی از حــرفـه دریـانـوردی، محدودیت‌های فرهنگی و یا نگرانی از عدم استخدام و ... موجب شده است تا زنان کم‌تر به اشتغال در دریا بیاندیشند. ایجاد فرصت اشتغال و پذیرش زنان در صنعت دریانوردی به برداشت جامعه از زن و توانایی‌ها، امکانات و استعدادهای او بستگی دارد. عوامل فرهنگی و اقتصادی می‌تواند دست به دست هم داده و به زنان جامعه امکان ورود به صنعت دریانوردی و پیشرفت و ترقی در این حرفه را دهند. تقسیم کار برابر، هماهنگ و متوازن در صنعت دریانوردی نه تنها در پیشرفت زنان موثر است بلکه در رسیدن به اهدافی چون بهبود وضعیت انسان‌ها، کیفیت زندگی و توسعه پایدار موثر است. ‌

مقایسه ترکیب شغلی زنان و مردان نشان می‌دهد که به طور کلی در بیش‌تر کشورهای جهان، حوزه فعالیت زنان و مردان قدری با یکدیگر تفاوت دارد. برای مثال،‌اکثر زنان شاغل در بخش عمومی، در بخش خدمات،‌آموزش و بهداشت به کار اشتغال دارند. در شوروی در دوره صنعتی شدن سریع، همه چیز باید فدای رشد اقتصادی می‌شد و سیاست‌های مربوط به زنان نیز بخشی از این راهبرد کلی بود. از این رو حتی زنان متخصص با داشتن فرزند کوچک مجبور به کار شدند و تخطی از این سیاست‌به مجازات کیفری می‌انجامید. همچنین در نظام غرب در بسیاری موارد، اشتغال زن عاملی بوده است برای به حداکثر رساندن سود شرکت‌های سرمایه‌داری که در باور این نظام شرط اصلی رشد اقتصادی است. بنابراین برای جلب تقاضای مصرف‌کننده، زن به هر طریق مورد سوء استفاده قرار می‌گیرد. در نظام اقتصادی ما چنین اشتغالی موردنظر نیست. بلکه با ارائه الگویی مطلوب در مورد اشتغال زنان در صنعت دریانوردی و بررسی برخی تجارب در زمینه اشتغال زنان در صنعت دریانوردی جوامع دیگر می‌توان به این امر پرداخت. ‌‌ ‌

زهرا سندالی