ژانری بومی با مخاطب وطنی

سینمای دفاع مقدس

جواد شمقدری متولد ۱۳۳۸ در شهر مقدس مشهد است. وی فارغ التحصیل مرکز اسلامی آموزش فیلمسازی است.آغاز فعالیت های سینمایی اش با ساخت فیلم های کوتاه همراه بود.

تاکنون از این هنرمند سینمایی فیلم "فرشته باران" انتشار یافته که مضمونی سوررئالیستی (فراواقعگرا) با محور مسائل مذهبی و قدسی دارد و فیلمنامه آن را شمقدری و شهاب ملت خواه نوشته‌اند. "فرشته باران" به زندگی یک دختر دبستانی می پردازد که پدرش دانشمند جوانی است که در زمینه مسائل انرژی هسته ای به فعالیت می پردازد. یک روز که این کودک از مدرسه می آید برایش اتفاقی می افتد. این کودک از فرشته ای آسمانی کمک می گیرد و برقراری ارتباط میان فرشته و دختر و ورود او به داستان اتفاقات تازه ای را به وجود می آورد.

" توفان شن" و " بر بال فرشتگان" از دیگر آثار وی در حوزه ی سینمای مقاومت است. بر آن شدیم تا در باره ی سینمای دفاع مقدس و پایداری در سینما با او به گفتگو بنشینیم.

▪ با واژه ها شروع کنیم. "پایداری" را چگونه می بینید . چه چیزی در معنی این لغت وجود دارد که به آن ارزش می بخشند؟

ـ مقاومت و امید. شاید این جواب سئوال شما باشد. اصولا پایداری نیروی مقاوم و امید بخش در مقابل عوامل باز دارنده و موانع راه است.پایداری را باید در حرکت و تلاش و استمرار راه و نیل به مقصود معنا کرد. و الا پایداری در ظاهر چیزی جز استقامت و توقف و سکون نیست.و سکون مقدمه شکست است. ولی آنچه در روح واژه پایداری جریان دارد و آن را ارزشمند می سازد همان طور که گفتم امید و تلاش برای رسیدن مقصد است.

▪ می خواهم راجع به هدف بیشتر صحبت کنیم. آیا هدف غایت تلاش است؟ عنصر پایداری تا چه حد در رسیدن به این نقطه – هدف- ضرورت دارد؟

ـ در یک انقلاب داخلی یا نبرد خارجی هر دو گروه برای رسیدن به هدف و مقصود مشخصی مبارزه می کنند. این نوع "هدف" است که جهاد را ارزشمند می سازد. صرف داشتن هدف، تعالی بخش یک مبارزه و مقاومت نیست بلکه فضیلت و اخلاق و یا به تعبیری دیگر عدالت طلبی و آزادی بخشی و دیگر آرمانهای انسانی است که هدف را مقدس می کند.تلاش و خواست قلبی تک تک مجاهدین برای رسیدن به اهداف والا و متعالی است که به پایداری و مجاهدت ارزش می بخشد.

▪ شما تجربه های بسیاری در زمینه سینمای دفاع مقدس و سینمای پایداری دارید . بعنوان اولین نکته در این باب ، آیا می توان سینمای پایداری را از سینمای دفاع مقدس جدا دانست؟

ـ خیر. این طور نیست.سینمای پایداری بدون سینمای دفاع مقدس هیچ معنایی ندارد. فکر می کنم اگر کسی بخواهد چتر پایداری را بر حوزه ی دفاع مقدس بر افرازد مانند موری است که بخواهد با چتر خود بر درخت سرو تنومندی سایه بیندازد!

▪ در تمثیلی که شما استفاده کردید گستره ی عظیم سینمای دفاع مقدس به خوبی قابل تشخیص است. چه مولفه هایی را برای به تصویر کشیدن واژه؛پایداری؛ در ژانر سینمای دفاع مقدس لازم می دانید.این مولفه ها تا چه حدی می توانند قداست پیام رسانی این ژانر را بر دوش بکشند؟

ـ در یک نگاه اجمالی ،زبان گویا و زیبایی تصاویر و تسلط بر عناصر کار و یک قصه روان و جذاب با همه ویژگیهای خوب عناصر و داستان از بدیهیات تولید یک اثر سینمایی است. اما آنچه به ژانر سینمای پایداری و هنر مقاومت رنگ و معنا می دهد موضوع و پیام کار است.صحنه و مکان وقوع حوادث و نوع اتفاقات تعیین کننده نیست.به آثاری که در سینمای دفاع مقدس تا به امروز تولید شده نگاه کنید .سینمای دفاع مقدس هرگاه که روح و جان و بطن اهداف مقدس این جنگ را به تصویر کشیده در این راه موفق بوده،اما هر وقت پرداختن به ظواهر مانع از رسیدن به عمق یا غفلت از جان و روح کار شده، تنها یک پوسته ایی از این حرکت به نمایش در آمده است.و البته نتیجه ، آن می شود که مخاطب چنین سینمایی درک درست و احساس مطلوبی از آنچه در هشت سال دفاع مقدس به وقوع پیوست نمی یابد.

▪ به آثاری که در این ژانرتولید شده اند اشاره کردید. از دید شخصی با کدامیک از فیلم های سینمای پایداری ارتباط برقرار کرده اید ؟ آیا این آثار توانسته اند منعکس کننده روح مقاومت ملت ایران باشند؟

ـ بسیاری از فیلم های دفاع مقدس و انقلاب را میتوان در این حوزه شایسته تقدیر دانست.روح مقاومت ملت ایران را تنها دشمنان این ملت و انقلاب اسلامی خوب درک کرده اند.

به نکته خوبی اشاره کردید و آن اهمیت تاثیر گذاری سینمای پایداری بر مخاطبان آن سوی مرز هاست. با توجه به موقعیت سیاسی و فرهنگی ایران در جهان حاضر و از آنجایی که هنر هفتم از با نفوذ ترین ابزار در جهت رساندن پیام و اهداف یک ملت و قوم به شمار می رود ؛ سینمای پایداری ایران تا چه اندازه توانسته در عرصه های بین المللی نماینده تفکر ایستادگی ملت ایران در برابر زورگویی ها و تهاجمات بیگانگان باشد.

متاسفانه هیچ!آنچه دشمنان این مرز و بوم از روحیه مقاومت و دلیری شیرمردان این سرزمین درک کرده اند به صنعت سینما هیچ ارتباطی ندارد و تنها با حضور مجاهدین جان بر کف در عرصه های اجتماعی - سیاسی است که این روحیه پایداری و عشق به وطن بر همگان آشکار شده است. اینکه هنر هفتم ما هنوز در این راه کاری نکرده به خاطر آن است که دغدغه مسئولان و برنامه ریزان دو دهه قبل نسبت به ارج نهادن و سرمایه گذاری بر روی سینمای دفاع مقدس صرفا یک فعالیت نمایشی و از باب رفع تکلیف بوده است. البته به خاطر نیاز جدی مخاطبان و جوشش و تلاش فیلمسازان دفاع مقدس،این ژانر پا گرفت و بعضا به موفقیتهای خوبی هم دست یافت به طوریکه این سینما آبروی سینمای ایران را خرید و در بعضی مقاطع آن را ارتقا بخشید. اما حمایت از سینمای دفاع مقدس که بعضا از روی اجبار هم بود تا پایان مرحله تولید ادامه می یافت و در مرحله نمایش و تبلیغ و اکران داخلی و خارجی،همچون طفل سر راهی از هر ارث و سهمی بی بهره می ماند.فیلم دفاع مقدس نه به جشنواره ها ارسال شد و نه در بازار های بین المللی برای فروش و تبلیغ عرضه گردید.

در نتیجه سینمای دفاع مقدس ژانری بومی و با مخاطب وطنی به حیات خود در تنهایی ادامه داد و این در حالی است که بسیاری از معانی و مفاهیم و پیام های ارزشمند انقلاب از درون این فیلم ها می جوشید و می توانست مخاطب خود را فارغ از هر نگاه و جهان بینی تحت تاثیر خود قرار دهد. من به شخصه با تجربه های اندکی که دارم ، واکنش چنین مخاطبانی را دیده ام که چگونه از فیلم های دفاع مقدس ما متاثر و منقلب شده اند. به خاطر دارم فیلمسازی با دیدن یکی از این فیلم ها گفته بود :« حالا میتوان باور کرد بهشتی وجود دارد.»

▪ جمله ی زیبا و قابل تاملی است. چه چیزی در نمایش روح پایداری و ایستادگی وجود دارد که مخاطب و معنای آن را فرا مرزی می کند؟

ـ ندای بازگشت به فطرت.مخاطب این گونه فیلم ها فارغ از نوع مذهب،اعتقاد و جامعه ای که در آن به سر می برد، تحت تاثیر قرار میگیرد چرا که هدف غایی فیلم های دفاع مقدس دعوت از انسان ها برای بازگشت به فطرت پاک بشر است.فطرت آدمیان بر فطرت خدا بنا شده است و شیطان رابه آن راهی نیست.

▪ می خواهم در باره ی سینمای دفاع مقدس در شکل عام صحبت کنیم. درباره ی نمایش تقدس دفاع . آنچه در همین لحظه نیز در آن سوی کره خاکی در حال انجام است :« نبرد سنگ با اسلحه». آیا انعکاس این پایداری ژرف؛ عشق به وطن و خاک و آرمان فلسطینیان و مردم لبنان؛ در سینمای پایداری آنچنان که شایسته این موضوع است صورت گرفته؟

ـ اول بر یک نکته توافق کنیم:تصویر مقاومت و پایداری که امروز در فلسطین و لبنان شاهد هستیم تحت تاثیر مستقیم پیام و حرکت انقلاب اسلامی و هشت سال دفاع مقدس و پایداری جانانه مردم ایران در طول ۲۹ سال قبل و بعد از پیروزی انقلاب اسلامی است.شاخص ها و عناصر و پایداری در مبارزه مردم لبان و فلسطین بر گرفته از نهضت امام خمینی (ره) است. سنگ درمقابل اسلحه متاثراز پیام امام مبنی بر پیروزی خون بر شمشیراست.مقاومت جانانه و نابرابر حزب اله لبنان متاثر از کلام امام مبنی بر اینکه ما مکلف به وظیفه هستیم نه نتیجه و دیگر اینکه عزت، استقلال ما در گرو مقاومت ماست و اینکه شهادت پایان یک زندگی و مرگ نیست بلکه تولدی جدید و آغاز یک حیات کامل تر ومتعالی تر است.پس خاک و وطن و قومیت و غیرت وطنی و عربی در مرحله نازلتر این پایداری جا دارد.از یاد نباید ببریم که رسانه ها و خبرگزاریها در دست دشمنان این پایداری است و جالب است علیرغم انعکاس غلط و جانبدارنه این مقاومت توسط دشمنان ، حقیقت و نور این مبارزه پنهان نمانده است.سینمای پایداری نسبت به این صحنه بسیار کوتاهی کرده. اندک آثاری خلق شد اما چیزی که اهمیت دارد آن است که استمرار و بقای این حرکت بسیار مهمتر از آغاز آن است.

▪ به موضوع رسانه ها اشاره کردید. تفاوت پرداختن به موضوع ایستادگی و مقاومت را در رسانه های داخلی و صنعت سینمای اروپا و آمریکا در چه می بینید؟

ـ غربی ها توانسته اند با سینما هر آنچه را کم داشته اند یا فاقد آن بوده اند را در سینمای خود به آن موجودیت و هویت بخشند و از طریق سینما برای خود فرهنگ و تاریخ و عزت! بیافرینند؛ و ما بر عکس از این ظرفیت و پتانسیل و آفرینش هایی که در مقاومت و پایداری مردم ما تجلی کرد غفلت کرده ایم.برخی فیلمسازان به آن پشت کرده اند و تلاش می کنند آن را نبینند و شاید هم هیچ وقت ندیده اند. البته از حقیقت خورشید و نور چیزی کاسته نمی شود.اگر هم هزاران نابینا بگویند آن را درک نکرده و نمی کنند.

▪ نکته ایی که شما به آن پرداختید ارتباط تنگاتنگی با نوع اندیشه و تفکر کارگردان دارد. فکر میکنید چه نوع جهان بینی لازم است تا یک کار گردان در مقام یک هنر مند به درج هایی برسد که انعکاس این روحیه پایداری را وظیفه خود به شمار آورد؟

ـ ببینید.اندیشه مستقل و تفکر خاصی لازم نیست.آبشخور هر تفکری یا از دین و منبع الهی نشات می گیرد و یا از زاویه محدود دید یک بشر که نتوانسته نسبتی بین خود و خالق هستی بیابد.آنچه مهم است درک و هضم تفکر و مبانی آن است.البته هنرمند و فیلمساز علاوه بر دریافت این مبانی باید بتواند مصادیق و زیبایی شناسی آن را هم فراهم سازد.

▪ و سخن آخر؛چه اسباب و لوازمی را جهت فرهنگ سازی روحیه پایداری در جامعه لازم می دانید.

ـ استمرار و توسعه این آثار می تواند مخاطب را بیش از پیش با این ارزش آشنا سازد. البته افزایش کیفیت و ایجاد تنوع و برخورداری از توان و دانش بیشتر و از همه مهمتر خلاقیت و یافتن زبان متناسب از اولویت های این ژانر است.اموری همچون سرمایه گذاری و امکانات و حمایت و پشتیبانی در مراحل مختلف کار از بدیهیات است که شاید اشاره به آن اضافه گویی باشد.

چیزی که اهمیت دارد این است که نباید در الفاظ توقف کرد. بخصوص الفاظی که یک شبه خلق می شوند.لفظ دفاع مقدس در هشت سال تاریخ و بلکه در ۲۷ سال مقاومت و مبارزه سخت و جانانه ملت ایران ریشه دارد. اما لفظ پایداری علیرغم آنکه می تواند ترجمان فارسی کلمه مقاومت باشد اما به هر حال زائیده فکری است که در انداختن طرحی نو به آن رسیده است.خوب است شان و قدر الفاظ را رعایت کنیم. این حداقل ادب و اخلاق است