جن ها

● مكان جنیان

از آنجایی كه نوع خلقت جنیان با انسانها و حیوانات متفاوت است، واضح است كه مكان زندگی آنها نیز متناسب با نوع خلقت آنها باشد، ولی آن مكانها كجاست. در بین عوام شایع است كه زیرزمینها، جاهای تاریك و مرطوب مانند حمامها، چاهها و عمق جنگلها جایگاه جنیان است. اما بررسی ها حاكی از آن است كه قطعا آنها در جایی زندگی می‌كنند كه از انسانها به دور باشند. در روایتی از امام صادق (ع) نقل شده كه: «در وادی شقره (بیابانی كه رنگ خاكش سرخ مایل به زرد است) نماز نخوان، زیرا در آن جا منازل جن است.» (وسائل الشیعه، ص ۴۵۲) قابل ذكر است یكی از معروفترین مساجد مكه با نام «مسجد الجن» در غرب شهر مكه محل نزول جنیان در مكه است و مستحب است حاجیان در آن مسجد رفته و دو ركعت نماز به جا آورند.

● تولید مثل جنیان

آنچه مسلم است این است كه بنابر ذات وجودی جنیان آنها نیز مانند انسان دارای غریزه جنسی بوده و توالد و تناسل دارند و لازمه ادامه و بقای نسلشان آمیزش جنس مونث و مذكر است، اما این سوال كه آیا آنها هم مانند انسانها و یا سایر جانداران با عمل لقاح و تشكیل نطفه تولد می‌یابند، چیزی نیست كه از كلام خداوند بتوان استنباط كرد ولی ابن عربی در فتوحات گفته است: «تناسل بشر به القای آب نطفه در رحم است و تناسل جن به القای هوا در رحم اثنی (جنس ماده) می‌باشد». (جن و شیطان ص ۵۷)

روایتی است از بخشی از وصیت حضرت رسول (ص) به امیرالمومنین (ع) كه فرمود: «ای علی، در شب اول، وسط و آخر ماه آمیزش مكن و... همانا جنیان در این سه شب به پیش زنان خویش (برای مقاربت) می‌روند». (وسائل الشیعه، ص ۹۱) و در آیه ای برای وصف حوریان بهشتی آمده است: «حوریان بهشتی را قبل از شوهرانشان، نه آدمی و نه جن دست زده است». (سوره الرحمن، آیه ۵۶ و ۷۴)

● خواب جنیان

«الله خدایی است كه هیچ خدایی جز او نیست. زنده و پاینده است. نه خواب سبك او را در برمی گیرد و نه خواب سنگین». (سوره بقره، آیه ۲۵۵) و از حضرت صادق (ع) روایت است كه می‌فرمایند: «به غیر از خداوند متعال همه خواب دارند، حتی فرشتگان». (میزان الحكمه، ص ۲۵) و حدیثی است از رسول خدا(ص) كه می‌فرمایند: «خواب به چهار گونه است، پیامبران به پشت می‌خوابند، مومنین به دست راست، كافرین و منافقین به دست چپ و شیاطین به رو می‌خوابند». (شیخ حر عاملی، ص ۱۰۶۷) آنچه از این مطالب می‌توان دریافت این است كه به غیر از ذات اقدس الهی همه موجودات دارای خواب هستند.

● مرگ جنیان

جنیان نیز مانند هر جانداری همان طور كه دارای حیات هستند مرگ هم شامل حالشان می‌شود. چنان كه در قرآن كریم آمده: «و بر آنها (خطا كاران) نیز همانند پیشینیانشان از جن و انس عذاب مقرر شد». (سوره فصلت، آیه ۲۵) «به میان امتهایی كه پیش از شما بوده اند، از جن و انس در آتش داخل شوید». (سوره اعراف، آیه ۳۸) از این آیات چنین برمی آید كه نه تنها آنها هم مانند انسان مرگ دارند، بلكه مانند انسان از عقوبت خدا بر حذر نیستند.

● تكالیف جنیان در مقابل ذات پروردگار

همان طور كه در مباحث قبل گفتیم، انسان فرشته و جن سه موجودی هستند كه بنابر مصلحت خداوندخلق شده اند و هدف از آفرینش آنها نیز عبادت پروردگار است. چنان كه در قرآن كریم آمده است: «جن و انس را جز برای پرستش خود نیافریده ام». (سوره ذاریات، آیه ۵۶) ناصر خسرو نیز این طور می‌سراید: داخل اندر دعوت او جن و انس تا قیامت امتش هر نوع و جنس جن نیز مانند انسان مختار است و حق انتخاب دارد و مانند ما در اجرای قوانین دینی مكلف است، چگونگی عبادت و اجرای احكام در میان آنها، مشخص نیست ولی آنچه مسلم است، این است كه پیامبرانی كه برای هدایت مخلوق برگزیده شده اند، جنیان را نیز هدایتگرند. چنان كه علامه طباطبایی (ره) فرمودند: «اتفاقا در این باره از خود جنیان هم سوال شده كه آیا پیغمبر شما از جنس خود شماست؟ در پاسخ گفته اند: «پیامبران ما انسانند و اینك ما به رسالت حضرت ختمی مرتب ایمان آورده ایم و او را آخرین پیامبر می‌دانیم». (جن و شیطان) از بسیاری از آیات، روایات و احادیث نیز این طوراستنباط می‌شود كه بعضی از جنیان كافر و بعضی مسلمانند و حتی قبل از ظهور اسلام برخی از آنها یهودی بوده اند كه بعد از اسلام به پیشگاه حضرت محمد(ص) آمده و مسلمان شده اند، و برای آنها عقوبتی همانند عقوبت انسانها در نظر گرفته می‌شود. در قرآن آمده است: «بعضی از ما مسلمانند و بعضی از حق دور و آنان كه اسلام آورده اند در جست

و جوی راه راست بوده اند، اما آنان كه از حق دورند هیزم جهنم خواهند بود و اگر بر طریق راست پایداری كنند، از آبی فراوان سیرابشان كنیم». (سوره جن، آیه ۱۴، ۱۵ و ۱۶) از آیه این چنین برمی آید كه جنها همانند انسان به گونه های مختلفند، بعضی كافر و بعضی فاسق و ظالم البته برخی نیز نیكوكار و صالح بوده و دارای عقاید مختلف و ادیان مختلف هستند. در سوره احقاف آمده است كه: «حضرت رسول (ص) پس از آن كه از مكه به طایف رفت تا مردم را به سوی اسلام دعوت كند، كسی به دعوت او پاسخ مثبت نداد، در بازگشت به محلی رسید كه آن را «وادی جن» می‌گفتند، شب را در آنجا ماند و به تلاوت آیات الهی مشغول شد، در آن هنگام گروهی از جنیان صدای صوت آن حضرت را شنیدند، پس از آن كه رسول اكرم (ص) از تلاوت فراغت یافت، جنیان به سوی قوم برگشتند و این طور مشاهدات خود را بازگو كردند: «ای قوم، كتابی را شنیدیم كه بعد از موسی نازل شده و تصدیق كننده مطالب آن است و به حق و راستی هدایت می‌كند». (سوره احقاف، آیه ۲۹ و ۳۰) و روایت است كه حتی برخی از جنیان از گروه شیعیان می‌باشند از آن جمله روایتی است كه از ابوحمزه ثمالی نقل شده: «روزی جهت شرفیابی به حضور امام باقر (ع) اجازه خواستم، گفتند كه عده ای خدمت آن حضرت هستند، لذا اندكی صبر كردم تا آنها خارج شوند. پس كسانی خارج شدند كه آنها را نمی شناختم و غریب به نظرم آمدند. چون اجازه شرفیابی گرفتم، داخل شدم و به حضرت عرض كردم، فدایت شوم، الان زمان حكومت بنی امیه است و شمشیرهای آنها خونریز می‌باشد. امام فرمود: ای اباحمزه! اینان گروهی از شیعیان، از طایفه «جن» بودند و آمده بودند تا از مسائل دینی خود سئوال كنند». (جن و شیطان، ص ۶۵)

● آیا فرشتگان و شیاطین از تبار جنیانند؟

همان طور كه گفته شد بنا بر قرآن كریم سه موجود انسان، فرشته و جن دارای عقل و شعورند و بنا بر مصلحت خداوند در صحنه گیتی ظاهر شدند و نامی از شیطان به طور مستقل به میان آورده نشده است. بنابراین شیطان یا باید از جنس فرشته باشد و یا ازجنس جن. بهتر است باز از قرآن كریم مدد بگیریم: «آن گاه كه به فرشتگان گفتیم تا آدم را سجده كنید، همه جز ابلیس كه از جن بود و از فرمان پرودگارش سر برتافت سجده كردند». (سوره كهف، آیه ۵۰) همچنین خداوند در قرآن كریم فرشتگان را معصوم و مبرا از خطا و گناه دانسته: «فرشتگان هرگز نافرمانی خدا را نمی كنند و همان كاری را می‌كنند كه به آن مامور شده اند». (سوره تحریم، آیه ۶) و بنا به روایتی از رسول خدا(ص): «فرشتگان از نور آفریده شده اند». بنابراین ابلیس كه بزرگترین خطا را در درگاه

خداوند مرتكب شده هرگز نمی تواند از جنس فرشته باشد. (اگر چه با همه این مستندات هنوز در بین علمای اسلامی در نوع خلقت ذاتی شیطان اختلاف نظر وجود دارد.)

● ارواح شریر كدامند و چه تفاوتی با جن دارند؟

مطالعات بر روی آثار بشر بدوی از قبیل نقاشی ها و كنده كاریهای غارها نشان می‌دهد كه انسان از ابتدای آفرینش وجود موجوداتی غیر از خود را در محیط پیرامونش حس كرده است. موجوداتی كه ترس، وحشت و حتی نوعی پرستش و كرنش را در

آنها ایجاد می‌كرده است. پس از اختراع زبان و خط، هر قوم و قبیله ای نامی برآنان گذاردند و برای ارتباط یا دفع آنان آدابی را برای خود قائل شدند و این آداب نسل به نسل تداوم یافت چنان كه امروز هنوز در افریقا رسومی با همان روش سنتی برای ارتباط با این موجودات و یا دفع آنان صورت می‌گیرد. به عنوان مثال در آیین مسیحیت، جن گیری یك سابقه دیرینه دارد كه اغلب كشیش ها اقدام به آن می‌كنند و در واقع معتقدند كه شیطان در قالب جسم فردی رسوخ می‌كند.