تدابیر امام عسکری ع برای تداوم نظام ولایت

به مناسبت ۸ ربیع الاول سالروز شهادت یازدهمین خورشید هدایت

آنچه درپی می آید بررسی اجمالی برخی از اقدامات امام حسن عسکری(ع) برای تداوم نظام امامت است که از سایت تبیان انتخاب شده و تقدیم خوانندگان عزیز می گردد.

مدت کوتاه حیات امام حسن عسکری(ع) به سه دوره تقسیم می گردد؛ تا چهار سال و چندماهگی و به قولی تا ۱۳ سالگی از عمر شریفش را در مدینه به سر برد. تا ۲۳ سالگی به اتفاق پدر بزرگوارش در سامرا می زیست و تا ۲۹ سالگی یعنی ۶ سال و اندی پس از شهادت امام دهم(ع) درسامرا ولایت بر امور و پیشوایی شیعیان را برعهده داشت.

حضرت امام حسن عسکری(ع) در یکی از پرتلاطم ترین ادوار تاریخ اسلام یعنی زمان حکومت خلفای عباسی دیده به جهان گشود و رهبری و هدایت جامعه اسلامی را برعهده گرفت. امام حسن عسکری(ع) درطی دوران عمر کوتاه خویش با سه نفر از خلفای عباسی معاصر بود که به ترتیب یک سال با خلافت معتز، یک سال با خلافت مهتدی و چهارسال با خلافت معتمد. این شش سال دقیقا مصادف بود با دوران امامت آن امام همام.

● شرایط بحرانی دوران امامت حضرت عسکری(ع)

در شرایط بحرانی و حساس آن دوران، حضرت امام هادی(ع) با درک ژرف و الهی خویش به صورت کتبی و شفاهی، شیعیان عصر خود را به پیروی و حمایت همه جانبه از فرزند گرامی خویش فرامی خواند، تا امت پس از شهادت قریب الوقوع ایشان دچار تفرقه، تشتت و گمراهی نشوند.

اهمیت این موضوع تا بدان پایه است که احادیث مربوط به جانشینی امام حسن عسکری(ع) بسیار متعدد و متواتر است.

هشتم ربیع الاول، شهادت آخرین نفر از سلسله پیشوایانی است که همگی پیش از امامت حضرت مهدی(عج) به شهادت رسیده اند و قطعا در این ۲۶۰ سال، فشارهای وارده بر ائمه اطهار(ع) روز به روز افزایش یافته و دوران امام حسن عسکری(ع) اوج این فشارها بوده است، چرا که پس از ایشان به اراده خداوند متعال آخرین نفر از سلسله هدایت بشری جهت محفوظ ماندن از تعدی ظالمانی که شهواتشان امیر سرزمین وجودشان بوده، از دیده ها پنهان شده و خورشید فروزان هدایت، پشت ابر رفته است. همین مسئله، دلالت بر اهمیت بررسی شرایط اجتماعی و سیاسی جامعه اسلامی، در زمان امام حسن عسکری(ع) دارد، چرا که در زمان ایشان، فشارهای واردشده بر جریان حق به سمتی پیش رفت که به غیبت حضرت مهدی(عج) منجر شد.

امام عسکری(ع) در سن ۲۲ سالگی و مانند دیگر ائمه پس از امام رضا(ع) که در سنین جوانی به امامت رسیدند، به امامت رسیده و از همان ابتدای دوران امامت، به دستور معتز عباسی- خلیفه وقت- در محله «عسکر» در شهر سامرا، به اجبار سکونت یافتند و تمام دوران امامتشان را تحت مراقبت شدید سیستم امنیتی و نظامی عباسیان بودند. به طوری که حضرت امام عسکری(ع) حتی نتوانستند جهت مشرف شدن به زیارت خانه کعبه، از محل اقامتشان خارج شوند، لذا ایشان تنها امام شیعیان هستند که در طول دوران حیات مبارکشان نتوانستند به حج مشرف شوند.

● تدابیر خاص امام عسکری (ع)

اهمیت تلاش برای تداوم نظام امامت در بستر صحیح خود و به دوراز جریان های انحرافی و سپردن این مسئولیت به امام بعدی در مقطع زمانی امام حسن عسکری(ع) دو چندان شده بود و طبعا تدابیر خاص امام (ع) را می طلبید که در ذیل به چند مورد از چاره اندیشی های مدبرانه امام (ع) در این خصوص اشاره می کنیم.

● تدبیر اول-مخفی نگه داشتن راز تولد حضرت مهدی (عج)

عباسیان برای شناسایی جانشین امام عسکری(ع) حساسیت و توجه فوق العاده ای نشان می دادند. آنان بنا به روایات و اخبار متواتر شنیده بودند که مهدی موعود(ع) که حکومت های خودکامه را نابود می سازد، از نسل امام حسن عسکری (ع) است. عباسیان برای جلوگیری از ادامه نسل آن حضرت به اقدامات زیردست یازیدند تا مطمئن شوند، امام،فرزند و ذریه ای از خود به جا نگذاشته است:

۱) بازداشت یکی از کنیزان آن حضرت به مدت ۲ سال به دلیل احتمال داشتن حمل

۲) معتمد عباسی پس از شهادت امام حسن عسکری(ع)، برای آن که وانمود کند فرزندی از امام عسکری (ع) باقی نمانده است دستور داد میراث آن حضرت را میان مادر و برادرش جعفرتقسیم کردند.

سیاست اندیشمندانه امام عسکری (ع) دراین خصوص، مخفی نگه داشتن فرزند خود از دیگران -چه قبل از تولد و چه بعد از آن- بود. اهتمام امام عسکری (ع) به مخفی نگه داشتن این راز تا بدان جا بود که حتی حکیمه خاتون- عمه امام عسکری (ع) و کسی که درشب ولادت مهدی (عج) ازسوی امام عسکری (ع) به کمک نرجس خاتون فراخوانده شد- از همه قضایا مطلع نبود، لذا با دیده تعجب به گفته های امام می نگریست.

● تدبیر دوم -معرفی امام زمان (عج) به قلیلی از شیعیان خاص

امام حسن عسکری(ع) می دانست جایی که برای اثبات امامت خود با وجود تمهیدات امام هادی (ع) و نیز به رغم حضور فیزیکی خود، به این همه زحمت نیاز باشد، امام بعدی که غیبتی نیز درپیش روی دارد دراین خصوص با چه مشکلی مواجه خواهد شد. مجموعه این عوامل، معرفی و حتی نشان دادن فرزند خود به قلیلی از شیعیان خاص را امری اجتناب ناپذیر می ساخت. چنانکه «حسین بن ایوب بن نوح»-یکی از وکلای امام هادی(ع) می گوید: ما چهل نفر بودیم که به اتفاق عثمان بن سعید عمری- یکی از وکلای بعدی امام زمان (عج) برای پرسش از جانشین امام عسکری (ع) خدمت آن حضرت رسیدیم. «عثمان بن سعید» به پا خاست و گفت: می خواهم از موضوعی سوال کنم که تو نسبت به آن از من داناتری. امام (ع) او را امر به نشستن نمود. مدتی گذشت و پس از گفت وگویی مختصر، پسری نورانی که شبیه ترین مردم به امام عسکری (ع) بود، وارد شد، امام (ع) فرمود:«این امام شما بعد از من و جانشین من درمیان شماست، فرمان او را اطاعت کنید و پس از من اختلاف نکنید!...»

● تدبیر سوم-گسترش شبکه وکالت و نمایندگی

آماده سازی شیعیان برای رویارویی با دوران غیبت امام معصوم (عج) در حقیقت از مهمترین اقدامات اساسی و حساس امام حسن عسکری (ع) شمرده می شود. باید اذعان کرد مردمی که ۲۵۰سال بدون واسطه می توانستند با حجت الهی تماس بگیرند و مسائل و مشکلات خود را در هر زمینه با او در میان بگذارند، آماده نبودند تا یکباره و بدون مقدمه به دوران غیبت امام معصوم گام نهند. به علاوه مشکلات اعتقادی و شبهه هایی که دراین زمینه در جریان بود به این عدم آمادگی دامن می زد، هرچند آنها با مطلبی به عنوان «غیبت امام معصوم» بیگانه نبودند ، ولی عوارض این مسئله را درمرحله عمل نمی شد نادیده گرفت. اساسی ترین تدبیر امام عسکری(ع) دراین زمینه گسترش شبکه وکالت و نمایندگی -که عمدتاً از زمان امام جواد (ع) شروع شده بود- و نیز تقویت و راه اندازی پیک و رابط با شهرهای دیگر بود.

● اقدامات موثر امام حسن عسکری (ع) برای حفظ اسلام

با وجود فشارها و کنترل های شدید و بی وقفه عباسیان، امام حسن عسکری(ع) یک سلسله اقدامات موثر درجهت حفظ اسلام انجام دادند که می توان مهم ترین آنها را به شرح زیر مورد اشاره قرار داد:

۱) تشکیل حوزه علمیه و کوشش های علمی که به انقلابی فرهنگی در بسیاری از مناطق اسلامی منجر شد.

۲) تربیت شاگردان متعدد برای تقویت فکری و معنوی شبکه ارتباطی وکالت

۳) رعایت تقیه درفعالیت هایشان

۴) ارتباط با پیروان خود در مناطق مختلف به طور سری و پنهانی

۵) ارسال نامه ها و پیام ها به شیعیان از طریق پیک های مورد وثوق.

۶) پشتیبانی مالی از شیعیان و محبان

۷) آماده سازی شرایط برای دوران غیبت

۸) مبارزه با انحرافات فکری و عقیدتی. دراین باره به عنوان مثال، امام حسن عسکری(ع)، اسحاق کندی فیلسوف نامدار مسلمان را نسبت به اشتباهاتش در زمینه تالیف کتابی به نام «تناقضات القرآن» آن چنان مورد رهنمود قرارداد که کندی با آگاهی از اشتباهات خویش دستور داد تا آتش بیفروزند و آن کتاب را تماما بسوزانند.

● شهادت امام حسن عسکری (ع)

آنچه ذکر شد و بسیاری دیگر از ظرایفی که امام درامر هدایت شیعیان رعایت می فرمودند، سبب شد تا معتمد عباسی ،تمام توان خود را به کار گیرد تا با تحمیل اذیت و آزار فراوان روحی و جسمی و زندانی کردن، امام حسن عسکری(ع) را دربخش بیشتر عمرش و همچنین مسموم کردن مخفیانه امام، آن حضرت را به شهادت رساند. البته پس از این که معتمد خود را به این ننگ ابدی آلوده ساخت و امام را در هشتم ربیع الاول سال ۲۶۰هـ. ق به شهادت رساند، تمام توان خود رابه کار گرفت تا افکار عمومی را به گونه ای منحرف کند تا شهادت امام را مرگ طبیعی جلوه دهد که خود این ماجرا، بحث مفصلی را می طلبد.

● کلام آخر

از هشتم ربیع الاول سال ۲۶۰ هجری قمری که امام حسن عسکری (ع) به شهادت رسیدند، همه ذرات عالم درحسرت پنهان شدن خورشید عالمین در پس ابرهای نفاق اموی و عباسی و اخلافشان بوده اند و هر موجودی به زبان خود، تعجیل ظهور منجی عالم، فرزند امام حسن عسکری(ع)را از خداوند متعال می خواهد.

از دیگر سو باید اعتراف کرد، پیام این همه تلاش آن است که نظام مبتنی بر ولایت امام معصوم (ع) ارزان به دست ما نرسیده است که آن را به آسانی وانهیم. به یاد امام معصوم بودن و معرفت آن حضرت، پاسخی مثبت به این همه تلاش است، به راستی چه قدر دراین زمینه ها می کوشیم؟