اخلاق سیاسی و جامعه معاصر

نسبت اخلاق و سیاست یكی از مضامین اساسی علم اخلاق و همچنین علم سیاست است. قبل از پرداختن به رابطه اخلاق و سیاست در فلسفه و اندیشه فارابی، بزرگ‌ترین فیلسوف سیاسی جهان اسلام لازم …

نسبت اخلاق و سیاست یكی از مضامین اساسی علم اخلاق و همچنین علم سیاست است. قبل از پرداختن به رابطه اخلاق و سیاست در فلسفه و اندیشه فارابی، بزرگ‌ترین فیلسوف سیاسی جهان اسلام لازم است مختصرا به مفهوم اخلاق و سابقه آن در دیدگاه متفكران اشاره شود.

به‌طور كلی اخلاق با طرز رفتار انسان سروكار دارد و آنچه را كه مردم باید انجام دهند یا نباید انجام دهند، مشخص می‌كند. اخلاق قواعدی را كه باید بر رفتار انسان در زندگی اجتماعی تاثیر گذارد، تنظیم و تدوین می‌كند و كمال و مطلوب‌هایی را توضیح می‌دهد كه انسان باید در راه آنها بكوشد.

ارتباط تنگاتنگ علم، سیاست و اخلاق در رابطه قانون با اخلاق به‌خوبی نشان می‌دهد هر دوی این مفاهیم در زندگی گروهی اولیه به صورت عرف یا آداب و رسوم اجتماع متداول است. با پیشرفت تمدن و با تضاد بین منافع فردی و گروهی از یكسو شاهد پیدایش اخلاق فردی و از سویی دیگر پیدایش اخلاق عمومی یا قانونی بودیم. البته اخلاق و نیز قانون در تحلیل نهایی، ایستا نیستند و در ارتباط متقابل با جامعه رشد می‌یابند. از نظر سابقه تاریخی نیز متفكران سیاسی اروپای عهد باستان و سده‌های میانه، اخلاق را پیش‌درآمد جدایی‌ناپذیر مطالعات سیاسی دانستند. افلاطون سیاست را جزئی از اخلاقیات می‌دانست. از نظر ارسطو هدف سیاست عملی كردن زندگی خوب است.

در سراسر دوره‌های میانه در اروپا دین و الهیات بر مطالعه سیاست مسلط بود. پس از این دوره، همه متفكران مكتب ایده‌آلیستی نظریه سیاسی جدید، مانند روسو، كانت و هگل دولت را نهادی اخلاقی می‌دانستند كه از رشد اخلاقی انسان‌ها جدایی‌ناپذیر است. اغلب فیلسوفان جهان اسلام نیز بر پیوند اخلاق و سیاست تاكید داشته‌اند از جمله این متفكران: ابونصر فارابی، بزرگترین فیلسوف سیاسی جهان اسلام است. فارابی بین سال‌های ۲۵۷ تا ۳۳۹ ه. ق زیست؛ یعنی در عصر زرین تمدن اسلامی. همان‌طور كه می‌دانیم فارابی علاوه بر فرهنگ اسلامی تحت تاثیر فیلسوفان بزرگ یونان، افلاطون و ارسطو بوده است.پرداختن به تفكر ابونصر فارابی بدون توجه به فلسفه او ممكن نیست. در مورد رابطه اخلاق و سیاست نیز می‌توان گفت در اندیشه فارابی به‌هیچ‌وجه تصویری از جدایی این دو وجود ندارد به این معنا كه پرداختن به سیاست، اخلاق را نیز دربرمی‌گیرد پرداختن به اخلاق بدون توجه به سیاست ممكن نیست.