رویکردهای مدیریتی در حفاظت دیجیتالی

ویژگی اشیای دیجیتال, ضرورت حفاظت از منابع دیجیتال, مراکز مسئول, مسائل حقوقی و مالی و راه کارهای فنی موجود همانند مهاجرت و شبیه سازی مورد بحث قرار گرفته است

در مقاله حاضر رویکردهای مدیریتی حفاظت دیجیتال مختصراً بیان شده است. ویژگی اشیای دیجیتال، ضرورت حفاظت از منابع دیجیتال، مراکز مسئول، مسائل حقوقی و مالی و راه‌کارهای فنی موجود همانند مهاجرت و شبیه‌سازی مورد بحث قرار گرفته است. ضرورت به‌کارگیری ابرداده‌های حفاظتی به عنوان بخشی از آرشیو دیجیتال به منظور پشتیبانی از راه‌کارهای فنی حفاظت دیجیتال، از دیگر موارد مورد تأکید است.

● مقدمه

رشد سریع ملزومات دیجیتال و استفاده گسترده از رسانه‌های دیجیتال، مراکز اطلاع‌‌رسانی و کتابخانه‌ها را به سوی مجموعه‌های دیجیتال کشانده است. محصولات دیجیتال در فرمت‌های متنوعی تولید می‌شود، این فرمت‌ها هر روز تغییراتی یافته، ویرایش‌های جدیدی از محصولات به بازار عرضه می‌شوند و ویژگی‌ها و عملکرد نرم‌افزارها و سخت‌افزارها تغییر می‌یابد. برخی از نرم‌افزارها و سخت‌افزارها از رده خارج می‌شوند و جای خود را به نرم‌افزارها و سخت‌افزارهای دیگر می‌سپارند. آنچه مدیران مراکز اطلاع‌‌رسانی را به چالش انداخته است ساختار متغیر و تغییرات سریع فناوری‌های اطلاعات است. تهدید حاضر، عمر کوتاه اطلاعات دیجیتال و از رده خارج شدن سخت‌افزارها و رسانه‌ها از سویی و نرم‌افزارها از سویی دیگر است.[۱]

دو واژه «حفاظت»[۲] و «دیجیتال» در مدیریت اطلاعات، محدوده وسیعی را تحت تاثیر دارند. «حفاظت» یکی از فعالیت‌های هسته در کتابخانه‌ها و مراکز آرشیوی بوده است. عامل دیجیتال، شکل ارائه، رسانه و استفاده از محتوا را تحت تاثیر قرار داده است. حفاظت منابع آنالوگ- در دید سنتی‌ـ‌ تنها بر طول عمر رسانه تأکید دارد، اما هنگامی‌که «حفاظت» در کنار «دیجیتال» قرار می‌گیرد، نه‌تنها به خاطر تفاوت و پیچیدگی فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطاتی، بلکه به واسطه ارتباط آن با مدیریت ابرداده و جنبه‌های بالاتر سازمانی و سیاستگذاری، از اهمیت حیاتی بیش‌تری برخوردار می‌شود (Cordiro, ۲۰۰۴)

کاربرد اصطلاحاتی چون بمب زمان[۳] (Hedstrom, ۱۹۹۷)، باستان‌شناسی دیجیتالی[۴] (Ross and Gow, ۱۹۹۹ نقل در (Cordiro, ۲۰۰۴باتلاق شنی فناوری[۵] (Rothenberg, ۱۹۹۷) نقل در Cordiro, ۲۰۰۴بحران و اضطرار لازم را نمایان می‌سازند. این اضطرار تنها مربوط به خطر نابودی داده‌ها نیست، بلکه مربوط به این واقعیت است که به واسطه ضعف راهبرد و فناوری‌های حفاظتی، در آینده هزینه‌های نجات و باستان‌شناسی فراوانی بر مدیران اطلاعاتی تحمیل خواهد شد (Cordiro, ۲۰۰۴).

امروز با کاهش قیمت ذخیره سازی و افزایش قدرت پردازش رایانه شاهد ظهور انواع نرم‌افزارها و سخت‌افزارها هستیم و این در حالی است که اگر نخواهیم طبق سیاستی مشخص به حفاظت از محتوای دیجیتالی ذخیره‌شده در این رسانه‌ها بپردازیم، بعد از چند سال، محتوای اطلاعاتی این منابع را از دست خواهیم داد.

رشد سریع متون منتشرشده در زمینه حفاظت اطلاعات دیجیتال نیز گواه آن است که مشکلات مربوط به حفاظت این‌گونه منابع به شدت مورد توجه واقع شده است (Russell, ۱۹۹۹). «هدستورم» پژوهش در حوزه حفاظت دیجیتال را در چهار زمینه اصلی پژوهشی ـ رسانه‌های ذخیره‌سازی، مهاجرت، تبدیل، و ابزارهای مدیریتی ـ مورد تأکید قرار می‌دهد (Hedstrom, ۱۹۹۷). تحقیقات در زمینه حفاظت اطلاعات دیجیتال شامل راه‌حل‌هایی برای مدیریت و کنترل مهجوریت و کهنگی فناوری، تغییر روش‌های مدیریت داده‌ها برای ایجاد و اجرای استانداردهای غیرانحصاری[۶] و عملیات مشترک کاری است. تلاش و پولی که در این زمینه صرف می‌شود مهم است، اما منافع آن آنی نیست و در اغلب موارد در طول دوره سرمایه‌گذاری کنونی، بازگشتی ندارد (Coviser, ۲۰۰۳ نقل در (Cordiro, ۲۰۰۴ به علت کمبود این انگیزه طبیعی تجاری، در کنار طبیعت رقابتی فناوری اطلاعات و بازارهای اطلاعاتی، نمی‌توان به طور گسترده به تحقیق و تطبیق استانداردها و عملیات حفاظت بلندمدت دست زد (Cordiro, ۲۰۰۴).

● بیان مسئله

آرشیو سنتی بین دو مفهوم Preservation (که از مصنوعات منفرد مراقبت می‌کند) و Conservation (که محتوا را حتی در صورت نابودی یا خرابی مصنوع اصلی حفظ می‌کند) تمایز قائل می‌شود (آرمز، ۱۳۸۰، ص. ۲۰۵). این در حالی است که در آرشیو دیجیتال سعی بر حفظ محتوا است.

هنگامی‌که اطلاعات در قالب‌های دیجیتالی قرار می‌گیرند، ماهیت، ارزش، اهداف و ساختار متفاوتی را پذیرفته اند. ماهیت محیط کاملاً متفاوت دیجیتالی بر چالش‌های موجود در حفاظت منابع افزوده است (Hedstrom, ۱۹۹۷). حفاظت از منابع دیجیتال به واسطه طبیعت پویا و متغیری که دارند بسیار متفاوت از منابع آنالوگ است. و این تفاوت‌ها است که ضرورت مطالعه ماهیت متفاوت اطلاعات دیجیتال را نمایان می‌سازد. از طرفی دموکراسی سرمایه‌گذاری در دنیای فناوری اطلاعات، عامل دیگری است که ماهیت به سرعت رشدکننده انواع نرم‌افزارها و سخت‌افزارها را سبب گشته است. سرعت تغییرات به حدی است که اگر امروز به تبیین راهبردهای حفاظتی نپردازیم فردا بسیاری از اطلاعات دیجیتالی را از دست خواهیم داد.

● چرا باید از داده‌ها محافظت کرد؟

▪ ماهیت داده‌ها: داده‌ها در خطر هستند، چرا که در قالب مشخص پرونده‌ای بر روی رسانه‌ای موقت و گذرا ضبط شده‌اند و به یک الگوی رمزگذاری (زبان برنامه‌نویسی) نیز نیاز دارند. رمزگشایی منابع آنالوگ تنها به توانایی‌های بشری نیاز دارد، اما مدارک دیجیتال از آن جهت که ماهیتاً به «ابزارهای ذخیره‌ای» خود محدود نشده‌اند، با منابع آنالوگ متفاوت‌اند. همانطور که «روزمبرگ»[۷] اشاره کرده است، در منابع فیزیکی «حفاظت از حامل[۸]‌های فیزیکی، همه صفات قابل ذخیره منابع اصلی را حفظ خواهد کرد» (۲۰۰۰, P. ۱۶ نقل در دیگان، ۱۳۸۲). اما در داده‌های دیجیتالی، به ماشینی نیاز داریم که بین داده‌ها و مفسر انسانی که لایه پیچیده دیگری را به سامانه می‌افزاید، میانجی‌گری کند.

▪ ناپایداری داده‌ها: داده‌های دیجیتالی در خطرند، نه به این خاطر که ذاتاً آسیب‌پذیر یا ناقص هستند، بلکه به این دلیل که شتاب پیوسته آهنگ همانندسازی، انطباق و افزونگی سخت‌افزار، نرم‌افزار، و قالب‌بندی داده‌ها، و استانداردهای تسهیل‌شده که ممکن است به معنای ناخوانایی، تفسیرناپذیری یا بی‌استفاده‌بودن جریان بیتی در آینده باشد، در جریان است. داده‌ها به صورت «رمز» ذخیره می‌شوند، در نتیجه پیش از تشخیص و استفاده از آن‌ها در محیط رایانه‌ای‌ـ حتی اگر از استانداردهای آزادی نیز بهره گرفته باشندـ به عنصری رمزگشا نیاز دارند و این عناصر رمزگشا روز به روز تغییر می‌کنند.

▪ پیچیدگی داده‌ها: اگر تولیدکنندگان کنونی، داده‌های دیجیتالی را صریح و روشن ارائه ننمایند، خوانندگان و بهره‌گیران آینده با مشکل روبرو می‌شوند و پیچیدگی داده‌ها برای آن‌ها رمزگشایی نخواهد شد. یک دیسک نوری چندرسانه‌ای و ابتکاری، بسیاری از ارزش‌های خود را از ارتباطات بین اشیای دیجیتالی کسب می‌کند نه از محتوای اطلاعاتی خود اشیا. اجرای اشیای دیجیتالی پیچیده به برنامه‌ای پیچیده نیاز دارد، و این برنامه‌ها نیز با نگارش‌های جدیدی که کراراً از آن‌ها ارائه می‌شود، پیوسته در حال تغییرند (دیگان، ۱۳۸۲، ص. ۲۷۵).

سه دلیل بیان شد تا دریابیم که اطلاعات دیجیتال برای بقا نیازمند حفاظت هستند و این، موضوع کم‌اهمیتی نیست. چرخه زندگی داده‌های دیجیتال آنقدر طولانی نیست که منتظر ظهور رسانه‌ای بهتر بمانیم. ذخیره‌سازی داده‌ای تاکنون نتوانسته است همانند کاغذ یا ریزفیلم، دوام و پایداری خود را اثبات کند، اما تحولات فناورانه در سویه دیگر این فرایند قرار دارند. ذخیره‌سازی داده‌ها فقط ۵۰ سال پیش و با کارت‌پانچ شروع شد و به نوارهای کاغذی [۹]، نوارهای مغناطیسی، دیسک مغناطیسی، دیسک نوری و امروز به حافظه‌های سیار[۱۰] مثل کارت‌های حافظه برقی[۱۱] رسیده است. اگر بخواهیم از آرشیوهای منابع اصلی قدیمی استفاده کنیم، امروزه یافتن دستگاه خواننده کارت‌ها یا نوارها بسیار دشوار است (دیگان، ۱۳۸۲، ص. ۲۷۶).

● حفاظت از منابع دیجیتالی وظیفه کدام مراکز است؟

«کمیسیون حفاظت و نگهداری»[۱۲] پیشنهاد می‌کند که در خط مقدم دفاع در برابر ازبین‌رفتن اطلاعات دیجیتال باارزش، پدیدآورندگان، تولیدکنندگان و صاحبان اصلی این نوع اطلاعات باشند (کانی، ۱۳۷۸، ص. ۲۵۴).

سه رویکرد در این زمینه موجود است:

▪ رویکرد سازمانی،

▪ رویکرد ملی،

▪ رویکرد بین‌المللی.

در رویکرد سازمانی، آن‌گونه که «نیروی کار آرشیو اطلاعات دیجیتال آمریکا» در ۱۹۹۶ بیان می‌دارد، این‌مسئولیت بر عهده ناشران و مؤسسات دیگر است. دومین رویکرد، رویکرد ملی است و نمونة‌ آن پروژه‌هایی در دانمارک، استرالیا، کانادا و فنلاند است. سومین رویکرد، رویکرد بین‌المللی است و توسط آرشیو اینترنت ارائه شده است (منرهایم، ۱۳۸۱، ص. ۹۲). در عمل، تأکید بیش‌تر بر آن است که حفاظت از اطلاعات دیجیتالی به صورت ملی و توسط کتابخانه‌های ملی انجام پذیرد. این در حالی است که لازم است میان این مراکز آرشیوی، ارتباطی موجود باشد که به واسطه آن، پویایی منابع حفظ گردد.

● از چه منابعی باید محافظت نمود؟

یکی از مباحث اساسی در حفاظت دیجیتال، تعیین نوع منابع و سطح حفاظت و نگهداری است. در این زمینه دو رویکرد وجود دارد: برخی از مراکز آرشیوی و کتابخانه‌های دیجیتال به گردآوری و حفاظت از تمامی اطلاعات دیجیتالی می‌پردازند، و گروهی از این مراکز طبق خط‌مشی خاصی به گزینش و سپس حفاظت می‌پردازند. رویکرد گزینش، طرفداران بیش‌تری دارد، چرا که گزینشی عمل نمودن، از هدر رفتن منابع مالی جلوگیری خواهد کرد.

درست همانند منابع آنالوگ، اتخاذ سیاست‌های واضح و قابل دفاع برای گزینش و حفظ داده‌‌های دیجیتالی، راهبردی حیاتی است و باید براساس ارزش محتوایی منابع‌ـ و نه سهل‌ترین روش حفاظت‌ـ در این باره تصمیم‌گیری شود. تصمیم‌گیری در باب سیاست‌های صحیح گزینش و حفظ منابع، به گروه‌هایی مرکب از مبتکرین، کتابداران، آرشیوداران، مورخین، و دیگر افراد مرتبط با مواریث نیاز دارد. این مباحث راهبردی، از اهمیتی ملی و بین‌المللی برخوردارند. به هر تقدیر هر نوع خط‌مشی گزینشی که اعمال شود مقادیری از اطلاعات از بین خواهند رفت؛ از این رو لازم است با اتخاذ سیاست‌های مناسب با مجموعه و نوع کاربران، میزان اطلاعاتی را که احتمال دارد از میان ‌بروند، کاهش داد.

● چگونه باید از منابع دیجیتال محافظت کرد؟

«هدستروم» بر این باور است که در حال حاضر هیچ روش قابل قبولی برای حفاظت از اشیای دیجیتالی پیچیده‌ـ متن، داده، تصویر، صوت، فیلم و منابعی که به نرم‌افزارهای کاربردی خاص احتیاج دارند – وجود ندارد (Hedstrom, ۲۰۰۳). تلاش‌های زیادی در حال انجام است و پژوهشگران در حوزه‌های مختلف به تعییین اولویت‌های تحقیقاتی در این زمینه پرداخته‌اند. موضوع حفاظت از منابع دیجیتالی همانقدر که به حوزه فناوری وابسته است به حوزه‌های اجتماعی، اقتصادی و مؤسسات نیز مرتبط است.

▪ حفاظت از فناوری

نگهداری از زیربنای سخت‌افزاری و نرم‌افزاری (که از یک منبع دیجیتالی پشتیبانی می‌کند) را حفاظت از فناوری گویند. اگر حفاظت از فناوری به عنوان راهبردی حفاظتی برگزیده شود باید با چرخه منظم روزآمدسازی رسانه همراه باشد. با توجه به این‌که تعداد زیادی رایانه و برنامه وجود دارند که در یک دوره زمانی باید مدیریت شوند، حفاظت از فناوری، غیرعملی و از نظر مالی ناممکن به نظر می‌رسد: «هر مجموعه‌سازی که بخواهد مجموعه‌ای عظیم از منابع دیجیتال را صرفاً از طریق این راهبرد اداره کند، به زودی با موزه‌ای از سخت‌افزارهای رایانه‌ای قدیمی و ناهمخوان روبرو خواهد بود» (Fumbani, ۱۹۹۹, P. ۴۲ نقل از دیگان، ۱۳۸۲، ص. ۲۸۰). بهره‌گیری از این روش حفاظتی چندان منطقی به نظر نمی‌آید، چرا که در عمل از جهت هزینه‌های فراوانی که به مجموعه تحمیل می‌کند، مشکل‌آفرین خواهد شد.

▪ کپی‌برداری و روزآمدسازی

دو راهبرد «کپی‌برداری» و «روزآمدسازی» به منظور حفاظت از داده‌های دیجیتالی و در کنار دیگر راهبردهای حفاظتی مورد استفاده قرار می‌گیرند. در کپی‌برداری، جریان بیتی در حافظه جانبی دیگری ذخیره می‌شود تا در صورت بروز مشکل در نرم‌افزار یا سخت‌افزار حاضر، اطلاعات از میان نرود. در جریان کپی‌برداری، نوع حافظه جانبی تغییری نخواهد کرد؛ اما هنگامی‌که بحث از روزآمدی به میان می‌آید، به این مفهوم است که داده‌ها با همان الگوی بیتی، اما به رسانه یا حافظه جانبی دیگری از نوعی دیگر منتقل می‌شود (Tristram, ۲۰۰۲, p. ۴۲).

در روزآمدسازی، جریان بیتی درست به همان صورتی که هست کپی می‌شود و در داده‌های زیرساختاری هیچ تغییری ایجاد نمی‌کند. هر نوع سیاست حفاظتی که اتخاذ کرده باشیم، روزآمدسازی فرایندی است که باید اجرا شود. با پیشرفت فناوری، روزآمدسازی، فرایندی ساده است و اگر به طور مناسبی انجام گیرد و مستند شود، احتمال از دست دادن داده‌ها بسیار اندک خواهد بود (دیگان، ۱۳۸۲، ص. ۲۸۱).

کپی‌برداری و روزآمدسازی ساده‌ترین و ارزان‌ترین قسمت حفاظت است. اگر چه از این طریق حفاظت فیزیکی[۱۳] عملی می‌گردد، اما مهم‌تر از حفاظت فیزیکی، حفاظت منطقی[۱۴] اطلاعات دیجیتال است. این نوع حفاظت به محتوای اطلاعاتی می‌پردازد و درک و پردازش اطلاعات کدگذاری‌شده را توسط انسان و رایانه امکان‌پذیر می‌سازد. لازم است منبع دیجیتال به صورت کامل حفاظت شود و حفاظت کامل به معنای حفاظت فیزیکی صرف نیست.

حفاظت منطقی به معنای حفاظت از برنامه‌های کاربردی، سیستم‌های عامل و محیط[۱۵] سخت‌افزاری است که اجرای برنامه را تضمین می‌کند (Cordiro, ۲۰۰۴). در نتیجه تنها روزآمدسازی نمی‌تواند تکنیک مناسبی در این شرایط باشد و به همین منظور از راهبردهای دیگری نیز باید در کنار آن بهره جست[۱۶]. دو راهبرد قالب در این زمینه، راهبرد «مهاجرت»[۱۷] و «شبیه‌سازی»[۱۸] هستند. در ادامه علاوه بر این دو، به چند راهبرد دیگر و در نهایت به استفاده از ابرداده‌های حفاظتی نیز پرداخته خواهد شد.

▪ مهاجرت

راهبرد «مهاجرت» شامل انتقال دوره‌ای مواد دیجیتال از نسلی از فناوری ـ سخت‌افزار و نرم‌افزار- به نسلی دیگر است (Cordiro, ۲۰۰۴).

فایل‌ها شامل دو عنصر پایه هستند: عنصر محتوا و عنصر ساختار. میان دو عنصر ساختار و محتوا ارتباطی وجود دارد که تجلی آن در پایگاه‌های اطلاعاتی مشهود است. در مهاجرت، عنصر محتوا ثابت است و مهاجرت تنها به انتقال و بازآرایی ترتیب ساختار فایل‌ها در فرمت مقصد می‌انجامد.

انتقال مستلزم تغییر پیکربندی داده‌های زیربنایی است، بدون آن‌که در محتوای فکری آن تغییری ایجاد شود. وقتی سخت‌افزار و نرم‌افزار تغییر می‌نماید، انتقال داده‌ها نیز ضرورت می‌یابد. تغییر سخت‌افزار و نرم‌افزار به این معنا است که دیگر نمی‌توان به داده‌ها دسترسی داشت، مگر آن‌که آن‌ها را به ماشین‌ها و برنامه‌های جدیدتر انتقال داد. در این انتقال هر چه ساختار داده‌ای ساده‌تر باشد احتمال حفاظت از محتوا بیش‌تر است (۱۳۸۲، ص. ۲۸۱).

رویکرد نظام‌مند طولانی‌مدت در این زمینه آن است که مهاجرت بر مبنای کاهش تنوع فرمت‌ها انجام پذیرد. رسیدن به مجموعه‌ای از استانداردها که توسط عده کثیری از تولیدکنندگان و توزیع‌کنندگان مورد قبول باشد و مجموعه‌ها هماهنگ با آن، تحت پوشش باشند، تعداد دفعات مهاجرت را کاهش خواهد داد. نمونه‌ای از این فرمت‌ها، «اس‌جی‌ام‌ال»[۱۹]و «ایکس‌ام‌ال»[۲۰] برای داده‌ها و ابرداده‌ها و فرمت «تیف»[۲۱] برای تصاویر هستند (Cordiro, ۲۰۰۴). «ایکس‌ام‌ال» زبان نشانه‌گذاری مشتق‌شده از «اس‌جی‌ام‌ال» می‌باشد که امکان تفکیک ساختار از محتوا را به گونه‌ای مناسب فراهم می‌آورد. کاربرد این زبان روز به روز در حال افزایش است و از سوی کنسرسیوم وب جهانی نیز پشتیبانی می‌شود.

«زمان» در انتقال، امری حیاتی است و باید به محض تعریف قالب‌های جدید و پیش از مهجور شدن قالب‌های کنونی، انتقال صورت گیرد. اگر نسلی از بین برود ممکن است تبدیل داده‌ها دشوار گردد و اگر نسل‌های بیش‌تری از بین بروند، ممکن است داده‌ها کاملا از دست بروند. چرخه‌های انتقال باید نسبتاً پی در پی انجام شوند (دیگان، ۱۳۸۲، ص. ۲۸۳). در غیر این صورت ممکن است اشکالات غیر قابل پیش‌بینی نیز پیش آید: ممکن است ساختار فرمت منبع و مقصد با هم هماهنگی نداشته باشند یا داده‌ها به خوبی برگردانده نشوندـ. مثل زمانی‌که فرمت منبع، تا ۱۶ رقم اعشار را پشتیبانی می‌کند در حالی‌که فرمت مقصد تنها ۸ رقم اعشار را در نظر می‌گیرد؛ یا زمانی‌که داده‌ها حفظ می‌شوند، اما روابط خارجی یا متنی که اطلاعات در آن قالب معنا می‌یابد منتقل نمی‌شوند؛ کدهای اَسکی می‌توانند مقادیر جاری سلول‌ها را در یک فایل صفحه گسترده حفظ کنند، اما نمی‌توانند فرمول‌های مربوط به سلول‌ها را که منجر به آن مقادیر شده‌اند حفظ نمایند.

انتقال، فرایندی نامطمئن است که بروندادی نامطمئن دارد. یک روش کاهش این ناامنی، استفاده از مدیریت خطرپذیری است که مراحل انتقال را به پله‌هایی مشخص و قابل تعریف و تعیین، تقسیم می‌نماید و با محاسبه میزان ریسک یا خطر و تحلیل مراحل، به کاهش میزان خطر کمک می‌کند.[۲۲]

▪ شبیه‌سازی

در هنگام انتقال اشیای دیجیتال به قالب‌های جدید و ایجاد نرم‌افزار و سخت‌افزار، هر چه شیء دیجیتال پیچیده‌تر باشد میزان خسارت نیز بیش‌تر خواهد بود. این مسئله باعث شده که بعضی از محققین چنین نظر بدهند که برای چنین منابعی، شبیه‌سازی بهترین روش است. شبیه‌سازی، به فرایند بازسازی محیط نرم‌افزاری و سخت‌افزاری مورد نیاز برای دسترسی به یک منبع گفته می‌شود. از لحاظ نظری می‌توان هم نرم‌افزار و هم سخت‌افزار را شبیه‌سازی کرد (دیگان، ۱۳۸۲، ص. ۲۸۵). شبیه‌سازها برنامه‌هایی هستند که طراحی شده‌اند تا رفتار مشابهی را در محیط‌های متفاوت با محیط اولیه خویش، نشان دهند. این برنامه‌ها امکان استقلال از سخت‌افزار و سیستم عامل را فراهم می‌آورند. در این روش نیازی به انتقال اشیای دیجیتال نیست، بلکه به جای آن، فایل‌های اصلی و نرم‌افزار کاربردی نگهداری می‌شوند. تحقیقات وسیعی از سوی متخصصان در این زمینه انجام گرفته، اما شبیه‌سازی هنوز در مرحله آزمایش است (Cordiro, ۲۰۰۴). نمونه شناخته‌شده‌ای از این شبیه‌سازها محصولی از شرکت «اپل مک‌اینتاش» است که امکان استفاده از برنامه‌هایی را که بر روی پردازشگر‌های قدیمی اپل (که در حال حاضر مورد استفاده نیست) قابل اجرا بودند، فراهم می‌آورد (Tristram, ۲۰۰۲, p. ۴۲).

اگر از راهبرد شبیه‌سازی استفاده شود، سرمایه‌گذاری‌ها باید در مراحل بعدی و در هنگام اجرای شبیه‌سازی اعمال شوند.

▪ باستان‌شناسی داده‌ها

جوامع انسانی، دوره‌هایی از مشقت، از جمله بحران‌ها، جنگ‌ها و تحولات سیاسی را تجربه می‌کنند که طی این دوران، مهاجرت مواد آرشیوی از درجه پایینی از اهمیت برخوردار است. مصنوعات مادی را می‌توان در طی قرن‌ها در اتاق‌های زیر شیروانی و انبارها به دست فراموشی سپرد و باز احیا کرد، اما اطلاعات دیجیتال چنین نیستند (آرمز، ۱۳۸۰، ص. ۲۱۰).

اگر مواد دیجیتالی در شرایطی مشابه قرار گیرند، اطلاعات ارزشمند در قالب‌های مهجور گرفتار خواهند شد. در این شرایط برای دستیابی به محتوای ارزشمند این دست از منابع لازم است باستان‌شناسی داده‌ها انجام پذیرد. باستان‌شناسی داده‌ها شامل روش‌ها و رویه‌هایی است که به نجات محتوا از سخت‌افزار و نرم‌افزار مهجور یا آسیب‌دیده و ناقص می‌پردازد. در این الگو، تنها روزآمدسازی انجام می‌شود، اما هیچ‌گونه مهاجرتی انجام نمی‌پذیرد. به علاوه، به حفظ اطلاعات مربوط به محیط سخت‌افزاری و نرم‌افزاری (مانند آنچه در شبیه‌سازی اتفاق می‌افتد) نیز نیازی نیست. تنها چیزی که در باستان‌شناسی داده‌ها اهمیت دارد وجود جریان بیتی خوانا است.

در این راهبرد برای دسترسی دوباره به اطلاعات، با صرف تفکر زیاد، ساختارهای داده‌ای و ارتباطی ایجاد می‌شود. این شیوه، طاقت‌فرسا‌ترین روش نجات در هنگام نیاز است که از مزیت کم‌هزینه‌بودن برخوردار است، اما احتمال خطر در آن بسیار زیاد ‌می‌باشد. استدلال آن است که در آینده، احتمالاً روش‌های بهتری برای بازیافت داده‌ها به وجود خواهد آمد و اگر احساس شود که منابعی از ارزش کافی برخوردارند، از آن روش‌ها برای بازیافت اطلاعات استفاده خواهد شد (دیگان، ۱۳۸۲، ص. ۲۸۶). اگر چه این روش از مزیت کم‌هزینه‌بودن برخوردار است، اما روش چندان قابل اعتمادی نیست.

▪ چاپ بر رسانه‌های آنالوگ

برخی معتقدند که می‌توان از طریق تهیه جانشین‌های آنالوگ برای منابع دیجیتال، از محتوای آن‌ها حفاظت کرد. جانشین آنالوگ ممکن است ریزفیلم، کاغذ، یا هر رسانه دیگری باشد. «دیسک رزتا»[۲۳] نمونه‌ای از این رسانه‌ها است.[۲۴]

در بررسی استفاده از برونداد آنالوگ به عنوان سازوکار حفاظت از پرونده‌های دیجیتالی، «خروجی از رایانه به ریزفیلم» (کام)[۲۵] تنها گزینه و حق انتخاب خواهد بود. فرایند خروجی از رایانه به ریزفیلم مستلزم چاپ مستقیم پرونده داده‌های دیجیتال بر روی ریزفیلم است، به طوری‌که هر صفحه از داده‌ها در قالب فیلمی ‌مستقل ضبط شود. بنابراین برای متن‌های الفبایی‌ـ دیجیتالی با حجم زیاد یا تصاویر بیتی، روش خروجی از رایانه به ریزفیلم بسیار موفقیت‌آمیز است. از آنجا که در استفاده از این روش برای اهداف حفاظتی، اطلاعات زیادی از دست می‌رود، استفاده از آن در تصاویر رنگی مناسب نیست ( دیگان، ۱۳۸۲، ص. ۲۸۸).

اما این سوال مطرح است که آیا می‌توان منابعی چون صفحات وب را که به واسطه پیوندهای فرامتنی به وجود آمده‌اند به این روش حفاظت کرد؟ در این صورت تنها چهره بیجانی از واقعیتی که قبلاً وجود داشته است باقی خواهد ماند و این خروجی نمی‌تواند منعکس‌کننده واقعیت و برطرف‌کننده نیاز اطلاعاتی مراجعان آینده باشد.

نوشته شده توسط : K.Z@hedi/کورش زاهدی

http://it-group.mihanblog.com/

منابع

۱. آرمز، ویلیام وای. (۱۳۸۰). کتابخانه‌های دیجیتال (زهیر حیاتی و‌ هاجر ستوده، مترجم). تهران: نشر کتابدار.

۲. دیگان، ماریلین، و تاز، سیمون. (۱۳۸۲). آینده دیجیتالی کتابخانه‌ها: راهبردهایی برای عصر اطلاعات (عباس گیلوری، مترجم). تهران: دبیزش.

۳. کانی، تری. (۱۳۷۸). عصر تاریک دیجیتال چالش حفاظت از اطلاعات الکترونیکی (کیوان کوشا، مترجم). در خسروی، فریبرز، و تاج‌الملوک ارجمند. گزیده مقالات ایفلا ۹۷ (دانمارک: ۳۱ اوت- ۵ سپتامبر ۱۹۹۷) (ص. ۲۶۷- ۲۵۰). تهران: کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران.

۴. منرهایم، یوهان. (۱۳۸۱). وب و میراث رقمی ما: وظایف جدید جامعه کتابداری در نگهداری منابع رقمی (علیرضا بهمن‌آبادی، مترجم). در حری، عباس، و تاج الملوک ارجمند. گزیده مقالات ایفلا ۲۰۰۰ (بیت المقدس: ۱۳-۱۸ اوت ۲۰۰۰) (ص. ۹۸-۸۷). تهران: کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران.

۵. Calanag, M. L., Tabata, K., & Sugimoto, S. (۲۰۰۴). Linking Preservation metadata and collection management policies [Electronic version]. Collection Building, ۲۳(۲), ۵۶-۶۳.

۶. Cohen, D. I., & Rosenzwieg, R. (۲۰۰۶). Preserving Digital History: What We Can Do Today to Help Tomorrow’s Historians? Retrieved April ۲۶, ۲۰۰۶, from http://chnm.gmu.edu/digitalhistory/preserving/۷.php

۷. Cordiro, M. I. (۲۰۰۴). From rescue to long-term maintenance: Preservation as a core function in the management of digital assets [Electronic version]. VINE, ۳۴(۱), ۶-۱۶.

۸. Cornell University Library. (۲۰۰۳). Digital Preservation Strategies. Retrieved April ۲۶, ۲۰۰۶, from http://www.library.cornell.edu/iris/tutorial/dpm/terminology/strategies.html

۹. e-Books and e-Documents Glossary. (۲۰۰۶). Retrieved April ۲۶, ۲۰۰۶, from http://www.amazon.com/exec/obidos/tg/browse/-/۱۱۰۷۴۹۵۱/۱۰۴-۹۶۸۲۴۹۹-۴۰۷۱۱۱۹

۱۰. Hedstrom, M. (۱۹۹۷). Digital preservation: a time bomb for digital libraries [Electronic version]. Computers and Humanities, ۳۱(۳), ۱۸۹-۲۰۲.

۱۱. Hedstrom, M. (۲۰۰۳). It’s about time: research challenges in digital archiving and long-term preservation. Retrieved April ۲۶, ۲۰۰۶, from http://www.sis.pitt.edu/~dlwkshop/paper_hedstrom.doc

۱۲. Lawrence, G. W., Kehoe, W. R., Rieger, O. Y., Walters, W. H., & Kenney, A. R. (۲۰۰۰, June). Risk management of digital information: a file format investigation. Retrieved January ۲, ۲۰۰۵, from http://www.clir.org/pubs/reports/pub۹۳/risk.html

۱۳. PREMIS Working Group. (۲۰۰۴, Sep). Implementing preservation repositories for digital materials: current practice and emerging trends in the cultural heritage community. Retrieved Janury ۲, ۲۰۰۵, from http://www.oclc.org/research/projects/pmwg/surveyreport.pdf

۱۴. Russell, K. (۱۹۹۹). Digital preservation: ensuring access to digital materials into the future. Retrieved April ۲۶, ۲۰۰۶, from http://www.leeds.ac.uk/cedars/Chapter.htm

۱۵. The OCLC/RLG Working Group on Preservation Metadata. (۲۰۰۲, June). Preservation metadata and the OAIS information model: a metadata framework to support the preservation of digital objects. Retrieved January ۲, ۲۰۰۵, from http://www.oclc.org/research/projects/pmwg/pm_framework.pdf

۱۶. Tristram, C. (۲۰۰۲). Data Extinction. MIT Technology Review, Retrieved April ۲۶, ۲۰۰۶, from http://www.library.cornell.edu/iris/tutorial/dpm/terminology/strategies.html

پی‌نوشت‌ها

[۱]. http://www.clir.org/pubs/reports/pub۹۳/risk.html

[۲]. Preservation

[۳]. Time bomb

[۴]. Digital Archeology

[۵]. Technological quicksand

[۶]. Non-Proprietary

[۷]. Rosenburg

[۸]. Career

[۹]. Paper taps

[۱۰]. Portable Memories

[۱۱]. Flash memory cards

[۱۲]. The Commission on preservation and Access

[۱۳]. Physical preservation

[۱۴]. Logical preservation

۱۵.Platform تکنولوژی پایه یک سیستم کامپیوتری (فرهنگ تشریحی کاربران کامپیوتر، ذیل واژه)

[۱۶]. Cornell University Library

[۱۷]. Migration

[۱۸]. Emulation

[۱۹]. SGML

[۲۰]. XML

[۲۱]. TIFF

[۲۲]. http://www.clir.org/pubs/reports/pub۹۳/risk.html

۲۳. HD-Rosetta نوعی دیسک ساخته‌شده از نیکل خالص که اطلاعات بر روی آن به گونه‌ای غیر دیجیتالی حک می‌شود و ماندگاری هزار ساله دارد. ایده این دیسک از سنگ رزتا گرفته شده است.

[۲۴]. http://chnm.gmu.edu/digitalhistory/preserving/۷.php

[۲۵]. Computer output to Microfilm (COM)

[۲۶]. EAD

[۲۷]. Descriptive metadata

[۲۸]. Structural metadata

[۲۹]. Administrative metadata

[۳۰]. navigate

[۳۱]. Day

[۳۲]. Viability

[۳۳]. Readability

[۳۴]. Understandability

[۳۵]. OAIS

[۳۶]. Consultative committee on space data systems

[۳۷]. preservation description information (PDI)

[۳۸]. reference

[۳۹]. context

[۴۰]. provenance

[۴۱]. fixity

[۴۲]. Preservation Metadata: Implementation Strategies (PREMIS)

[۴۳]. Encapsulation

[۴۴]. University of California Digital Library

[۴۵]. Licensing

[۴۶]. Digital Rights Management (DRM)

[۴۷]. http://www.ashyaneeh.com

[۴۸]. Reader Software

[۴۹]. www.amazon.com/exec/obidos/tg/browse/-/۱۱۰۷۴۹۵۱

[۵۰]. Multiple objects

[۵۱]. http://www.clir.org/pubs/reports/pub۹۳/risk.html

[۵۲]. The Research Libraries Group Preservation Working Group on Digital Archiving

http://www.irandoc.ac.ir/etela-art/۲۱/sharif.htm

---