نقدی بر کتاب امپریالیسم سایبر

کتاب امپریالیسم سایبر نوشته بوسا ابو با برگردان فارسی دکتر پرویز علوی از سوی انتشارات ثانیه به بازار کتاب عرضه شده است در این کتاب که در ۸ فصل و ۴۷۰ صفحه انتشار یافته است, روابط جهانی در عصر جدید الکترونیک مورد بحث و بررسی قرار گرفته است

کتاب امپریالیسم سایبر نوشته بوسا ابو با برگردان فارسی دکتر پرویز علوی از سوی انتشارات ثانیه به بازار کتاب عرضه شده است. در این کتاب که در ۸ فصل و ۴۷۰ صفحه انتشار یافته است، روابط جهانی در عصر جدید الکترونیک مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. نویسنده در این کتاب می کوشد برخی از پرسش های انتقادی در مورد اینترنت را مطرح کند و بگوید که با وجود اینترنت چه مفاهیم و برداشت های جدیدی درباره هویت ملی پدید خواهد آمد؟ آیا این فناوری با فراهم کردن فرصت مشارکت در طیف وسیعی از فعالیت های منطقه ای و جهانی برای مردم سراسر جهان یک جهان گرایی واقعی ایجاد خواهد کرد؟ آیا تمامی ملت ها در ایجاد ابر بزرگراه اطلاعاتی فعالانه شرکت خواهند داشت یا اینترنت تنها به تکثیر و تشدید نابرابری های مزمن فناوری جهانی خواهد پرداخت؟ آیا همکاری های جهانی سایبر شیوه های بهتری برای اداره و شریک شدن در منابع درون ملت ها و میان ملت ها ارائه خواهد داد؟ مترجم کتاب دارای درجه دکترای علوم سیاسی است و پیش از این کتاب های ارتباطات سیاسی (۱۳۷۶) مقدمه ای بر روش تحقیق (۱۳۷۴)، تاریخ و اصول روابط بین الملل (۱۳۷۵) و ... را تالیف کرده بود. وقتی در فرهنگ لغات به دنبال معنای سایبر یا سایبرنتیک می گردید شاید با گزینه هایی نظیر فرمانش یا کنش یا کنترل ارتباطی و الفاظی از این دست بر بخورید. به واقع هیچ کدام از الفاظی که ذکر شد نمی توانند معنای واقعی این کلمه را در زبان فارسی به ما بفهمانند یا القا کنند. پس در ابتدای امر می توانیم این نتیجه را بگیریم که برای این کلمه واژهایی معادل نمی توانیم در زبان فارسی بیابیم و برای معنای چنین واژهایی باید در ساحت مفاهیم به جست و جو مشغول باشیم. مانند بسیاری از الفاظ مدرن که در فرهنگ لغات فارسی معادلی تک کلمه ای ندارند. از سوی دیگر هنگامی که به صورت پراتیک به دنبال معنای این لفظ می افتیم با آنچنان گسترهایی از مفاهیم روبه رو می شویم که با حیرت مواجه می شویم.

در نهایت هم شاید بسیاری از معانی در ذهنمان متبادر می شوند که از معنای مورد نظرمان فاصله می گیریم و در عین حال مفاهیم بسیار جدیدی در ذهنمان از این مفهوم نقش می بندد. سایبر یا سایبرنتیک هم از این دست الفاظ است. کتابی که با عنوان امپریالیسم سایبر از سوی نشر ثانیه با ترجمه دکتر پرویز علوی روانه بازار کتاب شده است از این منظر و از ابعادی دیگر کتابی بسیار درخور تامل و تعمق است. روایت سایبر در جهان مدرن تا جایی پیش رفته که امروزه سخن از اقتصاد سایبر، فرهنگ سایبرنتیک، فلسفه سایبرنتیک و حتی امپریالیسم سایبرنتیک به میان می آید در حالی که هنوز نحوه مواجهه جهان سوم با لفظ و کارکرد مفهوم سایبر به چند درس در دانشگاه برای رشته ای ارتباطی و احیاناً نحوه الگوی رفتاری مصرف کاربران برای رایانه ها یا دوربین های سایبرشات است. غافل از اینکه برخلاف همین مدعا یا مدعای غالب در فضای فکری جامعه آکادمیک ما نظر به این مقوله و تحدید این علم در سطحی این چنین نزول یافته سرآغاز ورود به بیراهه ای است که ارزش علمی مقوله ای این چنین مهم را تا سطح استفاده از وسایل الکترونیک مدرن کاهش می دهد. غافل از اینکه جهان امروز جهان روابط از این نوع و در این سطح است که متاسفانه باید بگویم با اتفاقات مهمی هم که در این زمینه افتاده هنوز در ابتدای راه هستیم و تا ورود به این جریان جهانی فاصله بسیار زیادی داریم چرا که ما به معنای ساده از اینترنت استفاده می کنیم ولی هیچ از تاریخ آن نمی دانیم.

اینترنت را می شناسیم ولی غیر از ارسالی میل یا دیدن چند سایت و در نهایت به روز کردن سایت ها و وبلاگ هایمان و احیاناً پرداخت قبوض آب و برق و تلفن هایمان کار دیگری را به یاد نداریم. وقتی هم که از تاثیر این پدیده در سیاست، فرهنگ و حتی مناسبات قومی و هویت ملی مان سخن به میان می آید طوری مواجهه خودمان را بروز می دهیم که انگار که نه، واقعاً از فرآیند پیشرفت جهانی کیلومترها فاصله داریم. از این رو کتاب می تواند سرفصل مباحث جدی و کاربردی در این زمینه باشد چرا که اکنون ضرورت های حضور مفاهیم پایه در زمینه دانش سایبرنتیک در فضای فکری جامعه ما احساس می شود زیرا استقرار مفاهیمی نظیر استفاده های فراگیر از رایانه ها یا پدیدار شدن دولت الکترونیک ما را به سمت و سوی مواجه شدن جدی با این مقولات می کشاند چرا که قطعاً عدم پرداخت صحیح به این مفاهیم نه تنها می تواند حوزه های کارکردگرایانه را با بحران مواجه کند بلکه می تواند آسیب های جبران ناپذیری را هم بر پیکره جامعه وارد کند.

خوشبختانه کتاب از منظر انتقادی با مسائل طرح شده در فضای سایبر روبه رو شده است که این خود می تواند به عنوان یک اصل کاربردی و عملی برای خوانندگان و محیط های دانشگاهی مد نظر قرار بگیرد. کتاب سعی دارد با چند رویکرد کلی به بحث خود دامن بزند و از زوایا و منظرهای گوناگون و در عین حال جهان شمولی به وضعیت نظر داشته باشد. مسائل نظری جهانی شدن سایبر، اینترنت و مساله مشروعیت، سیاست در دهکده جهانی الکترونیک، مسائل اقتصادی جهانی در فضای سایبر، هویت های ملی و جنبش های توده مردم در فضای سایبر پیامدهای انقلاب اطلاعات برای آفریقا و چانه زنی بر سر هویت ملی و جنبش اجتماعی در فضای سایبر فصول اصلی کتاب را شکل داده اند که در واقع جان مایه مباحث سایبر در جهان امروز را تشکیل می دهند. از سویی اینترنت هم به مثابه یک فرآیند انتقادی و هم یک مقوله موثر در پیشرفت ها و کنش های سیاسی کشورها معرفی شده و مورد بحث قرار گرفته است.

مترجم در مقدمه این کتاب با پرسش هایی اساسی به این مهم نیز نظر دارد. بی هیچ تردیدی زندگی ما در جهان و در آینده صرفاً در فضای سایبر معنا می یابد؛ زندگی شبکه ای که حاصلش زندگی در جهان جدید است و پایه اش نحوه مواجهه و آموزش نسل ها برای قرار گرفتن در شرایط ایجادشده از سوی کلیت سایبر است. اگر بتوانیم در این فضا تنفس کنیم و با آن از نظر بیگانگی و عناد وارد نشویم قطعاً می توانیم مدعای حیات اجتماعی و سیاسی و حتی مدعای تعلق به قومیت و ملیت خاص داشته باشیم. از این رو است که کتاب امپریالیسم سایبر می کوشد برخی از پرسش های انتقادی در مورد اینترنت را مطرح کند. به دلیل وجود اینترنت چه مفاهیم و برداشت های جدیدی درباره هویت ملی پدید خواهد آمد؟ آیا این فناوری با فراهم کردن فرصت مشارکت در طیف وسیعی از فعالیت های منطقه ای و جهانی برای مردم سراسر جهان یک جهان گرایی واقعی ایجاد خواهد کرد؟ آیا تمامی ملت ها در ایجاد ابر بزرگراه اطلاعاتی فعالانه شرکت خواهند داشت یا اینترنت تنها به تکثیر و تشدید نابرابری های مزمن فناوری جهانی خواهد پرداخت؟ آیا همکاری های جهانی سایبر شیوه های بهتری برای اداره و شریک شدن در منابع درون ملت ها و میان ملت ها ارائه خواهند داد؟ آیا اینترنت شکاف فناوری و فاصله دانش میان کشورهای غنی و فقیر از لحاظ فناوری را کاهش خواهد داد؟ همان طور که ملاحظه می شود رویکرد و قصد پاسخ کتاب به این سوال ها می تواند زمینه های خیلی اساسی و جدی را در بحث سایبر به همراه داشته باشد. کتاب اگرچه قصد آن را نداشته که پاسخی وافی و کافی به سوالات مطروحه بدهد اما بی غرض هم عمل نکرده و در تبیین راه برای پاسخ به این موارد راهکارهایی جدی و اساسی را عنوان کرده است.

ترجمه روان کتاب اگرچه توانسته مفاهیم موجود و در عین حال تازه کتاب را برای مخاطب قابل فهم کند ولی واقعیت این است که جامعه فکری و دانشگاهی ما هنوز با بسیاری از مفاهیم زنده کتاب آشنا نیست و به تعبیری جا برای ترجمه و چاپ کتاب هایی از این دست و قدری آموزشی تر از کتاب امپریالیسم سایبر وجود دارد تا این کتاب بتواند به مثابه یک کتاب مکمل در این زمینه مطرح شود. از سوی دیگر سوای قشر کتاب خوان حرفه ای آن هم در خصوص این مباحث و نیز علاقه مندان به مباحث فلسفه فناوری و مفاهیم مدرن علوم اجتماعی این کتاب، کتاب ارزشمندی برای متخصصان علوم ارتباطات است تا از شر ترجمه های نا موزون، غلط و در عین حال بی پایه در این حوزه که طی سال های گذشته روانه بازار کتاب شده است رهایی یابند و دست کم از ترجمه های صحیح و خلاقانه مترجم برای برخی از اصطلاحات تخصصی این حوزه بهره ببرند.

کتاب امپریالیسم سایبر نویدی است برای ورود مباحث تخصصی سایبر در تفکر رسانه ای و مبانی نظری جهانی شدن به زبان فارسی و از سوی دیگر زنگ خطری برای مترجمان غیر حرفه ای در این حوزه.

نویسنده: پارسا بزرگمهر