اختلال کمبود توجه در کودک

زمینه لازم برای عشق ورزیدن, و محبت نمودن را برای فرزندتان فراهم آورید و متقابلاً بدین وسیله او را مورد عشق و محبت قرار داده اید باید توجه داشته باشید که فرزند شما نیاز به محبت دارد و باید وجود او را سرشار عشق و محبت نمایید

ممکن است شما والدین عزیز با مشکل (اختلال کمبود توجه) درکودکان مواجه شده باشیدحال بهتر است بدانیم.

۱) به چه کودکانی بی توجه گفته می‎شود؟

۲) برای رفع مشکل این دسته از فرزندانمان چه باید کرد؟

کودکان کم توجه ویا بی توجه به سه دسته تقسیم می شوند:

۱) نسبت به مسائل اطرافشان بی توجه وبی اهمیتند.

۲) سریع برانگیخته می‎شوند

۳) بیش فعالند

▪ کودکان دسته اول شامل:

الف) دراغلب موارد در تمام کردن کارهائی که خود شروع کرده‎اند با شکست وناکامی مواجه می‎شوند.

ب) غالباً به نظر میرسد که به موضوع مورد نظر گوش نمی هند.

ج ) همواره به آسانی دچار آشفتگی وحواس پرتی می شوند.

د) درانجام فعالیت های مربوط به بازی نیز با مشکل روبرو می شوند.

▪ کودکان دسته دوم شامل:

الف) اغلب قبل از فکر کردن کاری را شروع می‎کنند.

ب) به طور افراطی از یک فعالیت به فعالیت دیگر می‎پردازد.

ج ) درنظم دادن به کار با مشکل مواجه‎اند.

د) نیاز به نظارت وسرپرست مداوم دارند.

ر) کراراً درکلاس فریاد می‎زنند.

ز) تحمل رعایت را دربازیها و فعالیت‎های گروهی ندارند.

▪ کودکان دسته سوم شامل:

الف) مرتباً به این طرف و آن طرف میروند، از روی چیزهای مختلف بالا میروند.

ب) نمی توانند آرام وساکت باشند؛ مرتباً وول می‎خورند، بی قراری و ناآرامی از خود نشان می‎دهند.

ج) قادر نیستند برای مدتی درجائی ثابت بنشینند.

د) به هنگام خواب نیز مرتباً به این طرف وآن طرف می‎چرخند.

ر) همیشه درحال حرکت وانجام کاری هستند وآرام وقرار ندارند، گویا به وسیله موتوری حرکت داده شده‎اند

والدین عزیز لازم است بدانند درصورت مشاهده سه مورد از موارد فوق دررفتار کودکانتان می‎توانید قضاوت کنید که کودک شما دچار عدم توجه شده است واما زمان بروز این مسئله:

۱) در کودکان قبل از سن هفت سالگی قابل مشاهده است.

۲) طول مدت یا تدوام این اختلال حداقل ۶ ماه است.

▪ علل احتمالی بروز عارضه کم توجهی کودکان یکی از سه موارد زیر می‎تواند باشد:

۱) عوامل ژنتیکی

۲) شرایط قبل از تولد (دوران بارداری)

۳) شرایط خاص زیستی (بندی) - فردی

حال مهمترین واساسی ترین مسئله اینست که بدانیم با این دسته از کودکان چه باید کرد وکدام شیوه برخورد در روند بهبودی آنان موثر واقع می‎شود.

● شیوه های بهبود اختلال عدم توجه کودکان

۱) تلاش فشرده وهمه جانبه مادر درجهت تقویت دامنه توجه کودکان:

مثلاً خوب گوش دادن را به آنها ببیاموزیم

۲) ایجاد محرک های قوی مثلاً استفاده از ابزارهای آموزشی

۳) توجه به نیازهای اساسی کودکان:

ـ نیازهای مادی مثلاً خرید لباس

ـ نیازهای غیر مادی مثلاً : تفریح کردن

۴) کاهش محرکهای مزاحم :

ـ جلوگیری از پرخاشگری مثلاً پرهیز از داد وفریاد کشیدن

ـ جلوگیری از خشونت مثلاً پرهیز از رفتارهای عصبانی وخشک

ـ دوری از جو ناملایم ومتشنج درمنزل مثلاً ایجاد جو مساعد به واسطه مهربانی وعطوفت

ـ آموزش این مسئله که کودکان باید یاد بگیرند ابتدا فکر کنند و بعد کاری را انجام دهند

مثلاً : قبل از پریدن از بلندی باید فکر کنند که ممکن است آسیب ببینند

▪ تشریح موارد فوق

۱) تلاش همه جانبه مادر درجهت تقویت دامنه کودک: (آموزش خوب گوش دادن)

با مثالی موضوع را بیان می کنیم.

مثلاً درزمانی که پدر و یا مادر و یا یکی از بزرگ‎ترها درحال صحبت کردن است وکودک شما درحال بازی کردن او را صدا کنید و با منطق و دلیل و زبان خوش به او بگویید.

ـ کاردرستی نیست درزمانی که بزرگتری صحبت می‎کند به حرفهایش بی توجه باشی

ـ و آیا شما دوست دارید که در زمانی که صحبت می‎کنید دیگران با تو اینچنین کنند

ـ و موضوع مهم‎تر اینکه صحبت های او می‎تواند برای شما مفید باشد و درآینده بتوانی از آنها استفاده کنی.

ـ با مثال زدن یکی از افراد شناخته شده که فرزندتان بدان علاقه دارد و فرد مثبت و تحصیل کرده‎ای است مطلب را بهتر بیان کنید. که اگر می‎بینی فلان کس به این مقام رسیده به خاطر این بوده که به حرفهای بزرگان گوش کرده و شنونده خوبی برای حرفهای دیگران و محیط پیرامونش بوده

ـ و حتی می‎تواند به وسیله وعده پاداش و تشویق، انگیزه او را برای(خوب شنیدن،خوب دیدن) بالا برد و بعد او را آزمایش کرد و بدین وسیله به میزان درک و توجه او پی برد.

ـ این کودکان لازم است بیاموزند که چگونه با کمک دیگران حواس پرتی‎ها و آشفتگی‎های ذهنی خود را به حداقل برسانند.

۲) ایجاد محرک های قوی

مثلاً:

۱) داشتن صبر و حوصله از سوی والدین

۲) ابراز علاقه و موفقیت تحصیلی دانش آموز

۳) استفاده از ابزارهای آموزشی

ـ داشتن صبر و حوصله از سوی والدین

ـ گاه پیش آمده که موضوعی را به کودکتان می‎گویید

ـ اما او با بی توجهی و سر به هوایی به حرف شما، به کار خود می پردازد برای دومین بار و حتی چندمین بار می‎گویید و او اهمیت نمی دهد

ـ و شما نیز فراموش می‎کنید

ـ در صورتیکه عکس‎العمل‎های فرزندان شما نباید باعث گردد تا با بی‎حوصلگی میدان را خالی کنید و کوتاه بیایید

ـ بلکه لازم است با دقت و حوصله و شادابی و حتی با استفاده از روشهای کودکانه، و بازی موضوع را به او تفهیم کنید

ـ و زمینه رضایتبخشی را برای او فراهم آورید تا با ایجاد انگیزه و خاطره خوشی از آن صحنه به درک و فهم خود در پذیرش موضوعات بپردازد.

۱) شایان ذکر است اکثر والدین با بی توجهی فرزندانشان نسبت به امر تحصیل مواجه‎اند.

۲) ابراز علاقه و موفقیت تحصیلی دانش آموز:

والدین عزیز باید نسبت به وضع تحصیلی فرزندانتان بی‎تفاوت نباشید.

مثلاً زمانی‎که فرزندانتان با شادی تمام نمره بالای خود را به شما نشان می‎دهند.با استقبال و خوشروئی و تشویق از نمره ای که او گرفته اظهار خوشنودی نمایید.و اما زمانی که نمره پائینی گرفته به سرکوب، تحقیر و سرزنش او نپردازید.بلکه با تشویق کلامی و ایجاد انگیزه و امیدواری او را به کسب موفقیت‎ها در آینده کمک کرده و متوجه باشید که نباید همسن و سالان را به رخ آنها کشید زیرا این مسئله به جای اینکه سازنده باشد، مخرب است.

۳) استفاده از ابزارهای آموزشی:

بهتر است والدین برای کودکانشان که در توجه داشتن با مشکلاتی روبرو هستند برای یادگیری وآموزش مطالب از وسایل کمک آموزشی استفاده نمایید.استفاده از این وسایل درک و فهم کودک را نسبت به موضوع بیشتر می‎کند.

۳) توجه به نیازهای اساسی کودکان

نیازهای مادی: باید اجازه دهید تا کودک به میل، علاقه و سلیقه خود وسایل شخصی(از قبیل کیف، کفش و...) را تهیه نماید

ـ سعی کنید سلیقه و نظر خود را به آنها تحمیل نکنید

ـ هر وسیله معقول دیگری را که به آن علاقه دارد و تهیه آن در توان شما می‎باشد و می‎تواند برای کودک شما مفید فایده باشد برای او تدارک ببینید تا از آن استفاده نماید.

ـ اجازه دهید کودکتان با دوستان هم سن و سال خود معاشرت نماید البته با حسن نظارت شما بر روابط آنها. رعایت این قبیل موارد و سایر موارد باعث می‎گردد که حسن اعتماد به نفس و استقلال در او پرورش یابد و بتواند در آینده مستقل عمل و وابسته به دیگران نباشد.

▪ نیازهای غیر مادی:

زمینه لازم برای عشق ورزیدن، و محبت نمودن را برای فرزندتان فراهم آورید و متقابلاً بدین وسیله او را مورد عشق و محبت قرار داده‎اید.باید توجه داشته باشید که فرزند شما نیاز به محبت دارد و باید وجود او را سرشار عشق و محبت نمایید.بی‎علاقگی و بی‎توجهی به کودک اثرات زیان‎آوری دارد که غیرقابل جبران است.برای جلوگیری از این پیش‎آمد حداقل می‎توانید با دستورات زیر او را از محبت اغنا کرده و زمینه‎های کمبود را در درون او از بین ببرید و فکر و ذهن او را معطوف توجه به خود و اطراف خود نمایید. لازم است در طول روز چندین بار به کودکان خود بگویید تو را خیلی دوست دارم و در طول روز چند بار او را در آغوش بگیرید و ببوسید.

ـ نظر او را در ارتباط با امور منزل بخواهید و از نظرات او استفاده کنید.

ـ به او احترام بگذارید و به شخصیت او بها بدهید.

ـ با الفاظی چون عزیزم او را صدا کنید و برای پاسخ دادن به او جانم و فدایت شوم را به کار ببرید.

۴) کاهش محرک های مزاحم

۱) جلوگیری از پرخاشگری:

ـ اگر به این نکته توجه داشته باشیم که فرزندان ما از خود ما الگو می‎گیرند و در واقع آنها آینه ما خواهند بود مسلماً سعی خواهیم کرد تا بهترین و مفیدترین نقش‎ها را در منزل ایفا و اجرا کنیم. پس بیاییم شیوه صحیح رفتارمان را برای تربیت فرزندمان از جزئی‎ترین رفتارها شروع کنیم.

ـ در حضور او در جو خانوادگی با صدای بلند صحبت نکنیم، با صدای بلند او را خطاب نکنیم، داد و بیداد نکنیم و فریاد نکشیم.در حضور او از دعوا کردن بپرهیزیم، به همدیگر طعنه نزنیم، الفاظ نادرست و ناپسند را در منزل بکار نبریم، توهین آمیز و غرض دار در حضور او صحبت نکنیم

ـ در حضور او با همدیگر مهربانی کنیم، صمیمیت و صداقت را به او بیاموزیم تا او خود را با محیط آرام و مهربانی مأنوس سازد.

۲) جلوگیری از خشونت:

ـ لازم است حتی الامکان در حضور کودکانمان عصبی نشویم و مضطرب نباشیم. نگرانی‎هایمان را بروز ندهیم و حتی چهره خود را برانگیخته نسازیم

ـ خشک و رسمی برخورد نکنیم

ـ ابداً درگیری فیزیکی درحضور او نداشته باشیم زیرا خشونت روح و روان کودک شما را میازارد

و آینده‎ی او را با مشکل روبرو می‎سازد.

درست است که شما پدر و مادر عزیز از سر کار برگشته‎اید. خسته و احتیاج به استراحت دارید و در همان زمان کودکتان با شلوغ کردن سرگرم بازی است و از شما نیز انتظاربازی دارد.

شما به جای استفاده از الفاظ خشن و برخورد کردن با او با خوشرویی و استدلال از او بخواهید که فعلاً سرگرم بازی و کار دیگری شود تا شما استراحت کنید. به او قول بدهید که بعد از استراحتتان حتماً با او بازی خواهید کرد و حتماً به قول خود عمل کنید.

۳) پرهیز از جو ناملایم:

پدران و مادران عزیز، باید توجه داشته باشند که اگر با همدیگر اختلافاتی دارند، اختلافات را در حضور فرزندانشان بازگوننمایند .در حضور آنان نباید کنایه‎آمیز با هم برخورد نمایند هیچکدام نباید نکات منفی دیگری را برای کودکشان بازگو کند

ـ کوتاهی‎های همدیگر را برای فرزندتان سهوی و اتفاقی جلوه دهید و نکات منفی یکدیگر را توجیه مثبت نمایید و دیگری را از برچسب‎های منفی که فرزندتان نسبت به شما داشته مبرا و تبرئه سازید.

ـ در حضور فرزندتان دعوا نکنید .حتی اگر به ظاهر شده نشان دهید که با همدیگر مشکلی ندارید و صمیمی هستید

۵) آموزش تفکر قبل از انجام کار به کودکان

کودکان ودانش‎آموزان مبتلا به کمبود توجه نیز میبایست همزمان مورد توجه اصلاح ودرمان قرار گیرند

ـ آنها باید بیاموزند که قبل از ارائه پاسخ به هرسوالی و یا شروع به انجام هرکاری لازم است ابتدا تأمل وفکر نمایند. بالطبع برای ایجاد چنین نگرش مثبت و عادت مطلوبی دراین قبیل کودکان لازم است این امر بانظارت مستمر والدین صورت پذیرد - رعایت این مسئله از سوی والدین باعث می‎گردد تا کودک به این موضوع عادت کند و در واقع با تقویت خود انضباطی و خویشتن داری .

این رفتارها را جزء عادت فردی خود نماید و بدین وسیله اندیشیدن و عمل کردن به عهده کودک واگذار می شود.

و اما دسته سوم از کودکان بی توجه یا کم توجه بیش فعالان هستند.

همانطور که می‎دانیم عامل دیگری که در زمینه بی‎توجهی و یا کم‎توجهی کودکان موثر است بیش‎فعال بودن آنهاست.

استفاده از روش شبیه سازی لاک پشت درمرتفع نمودن این موضوع والدین عزیز باید توجه داشته باشند روشی وجود دارد به‎نام شبیه‎سازی لاک پشت به این معنا که به کودکانتان آموزش دهید (القا کنید) که بگویند می‎خواهند. آرام و باطمأنینه حرکت کنند.آرام وآهسته همچون لاک پشت، دراین روش کودک با بهره‎گیری از برنامه‎ای جامع، منظم و هدایت شده که مرکب از فعالیتها و تمرینات گوناگون با خونسردی وآرامش است .

کودک میاموزد که حرکات زائد وغیرضروری خود را کاهش دهد. حرکت لاک پشتی، آهنگ وهدف مطلوب این روش محسوب می‎شود.

الف) استفاده از روش‎ها ی الگوئی:

رفتار مطلوب بزرگ سالان را برای او الگو و نمونه قرار دهید.

ب) استفاده از روش خود اصلاحی:

کاهش یا اصلاح رفتار زائد وغیرضروری ازطریق مشاوره رفتار خود در ویدئو

ـ مثلاً زمانی‎که کودکان شروع به حرکات بیش فعالانه می‎کنند توسط دوربین از اوفیلم تهیه کنید و در زمانی که آرام هستند فیلم را برای او به نمایش بگذارید وازاین طریق رفتارهای عجولانه و پرجنب وجوش را از او در فیلم بپرسید وشروع به اصلاح تک تک رفتارهای وی نمایید.

ج) استفاده از روش نمایش وایفای نقش:

فردی را که بدان معتقد هستید و رفتارهای او را می‎پسندید برای کودکتان نمونه و مثال بزنید و از او بخواهید که رفتارهای آن فرد را برایتان ایفا کند. بدین طریق کم‎کم او عادت کرده که چنین رفتار کند، خصوصاً زمانی‎که مورد تشویق نیز قرار گیرد.

همانطور که واقف هستید از دیگر مشکلات کودکان بی‎توجه عدم برقراری ارتباط اجتماعی متقابل با همسالان است:

برای برقراری ارتباط اجتماعی مفید کودکان میتوان مهارت‎ها و توانمندیهای ادراکی این کودکان را تقویت ساخت. بوسیله تکرار برنامه‎های آموزشی به نحوی که تکالیف آموزشی بر روش‎های رفتاری استوار بوده. مثلاً نمایش فیلم آموزشی (مطالعه گروهی دانش‎آموزان و یا مطالعه دونفر که در فیلم علاوه بر آموزش درسی آموزش رفتاری نیز داشته باشند).وتقویت رفتارهای مثبت کودکان با افراد خانواده ویا دوستان وهمسالان انتظاراست تا والدین عزیز اصول زیر را رعایت کنند:

ـ صبر وحوصله وافر

ـ کاهش تحرک‎های زائد محیطی

ـ طرح وتنظیم برنامه‎های جامع ومتنوع آموزشی

ـ ایجاد نگرش مثبت

ـ تقویت انگیزه توجه وتلاش

ـ توجه به نیازهای اساسی کودک

ـ توجه به رغبت وعلاقه کودک

محمد زارع نیستانک مشاور کودکان و نوجوانان