نقش بازار در توزیع در آمد

در نظام بازار, درآمد آحاد مردم از طریق عرضه منابع و نهاده هایی كسب می شود كه در اختیار دارند این منابع را می توان سه دسته شمرد

●بازار در توزیع درآمد چگونه عمل می كند؟

در نظام بازار, درآمد آحاد مردم از طریق عرضه منابع و نهاده هایی كسب می شود كه در اختیار دارند. این منابع را می توان سه دسته شمرد. سرمایه انسانی, سرمایه مالی و سرمایه فیزیكی. سرمایه انسانی یا نیروی كار در قبال مزد و حقوق فروخته می شود, سرمایه مالی در قبال بهره یا سود ارائه می گردد, و سرمایه فیزیكی, مانند زمین یا خانه, در برابر اجاره واگذار می شود. بنابراین درآمد هر فرد به مقدار منبعی كه در اختیار دارد, و بهایی كه در قبال آن می تواند دریافت كند, بستگی می یابد.

●توزیع منابع تولید (ثروت)

چه چیزی توزیع ثروت را تعیین می كند؟ ثروت به شكل سرمایه مالی یا فیزیكی تحت تاثیر چند عامل توزیع می شود ; كه انباشت در طول زندگی, غصب و سایر تملك های ظالمانه ارث از آن جمله اند. البته قوانین مربوط به مالكیت, ارث و ازدواج در این امر تعیین كننده اند. ثروت در كشورهای سرمایه داری به شدت نابرابر توزیع شده است. شكل ۴ این وضعیت نابرابر را برای دو كشور انگلستان و ایالات متحده آمریكا به خوبی نشان می دهد.

در انگلستان, در سال ۱۹۹۵, مالك نیمی از ثروت موجود كشور, تنها ۱۰ درصد ثروتمندترین افراد بودند; و بقیه ۹۰ درصد جمعیت نیم دیگر را در اختیار داشتند (:۲۶۵ Sloman, ۲۰۰۰).

این اختلاف فاحش در تمركز ثروت كه در دیگر كشورهای تابع نظام بازار نیز مشاهده می شود, نباید تنها نتیجه تلاش و كوشش تلقی شود. بلكه نهادهای ناعادلانه و روش های مبتنی بر غصب و استثمار در سطح ملی و جهانی از علل قابل توجه آن است.

ثروت به شكل سرمایه انسانی, یعنی نیروی كار, تابع قدرت جسمانی و قابلیت های ذاتی دیگر, و هم چنین مهارت هایی است كه در طول زندگی انباشته شده است. تفكیك توانایی های انسانی بین ذاتیات ناشی از وراثت و قدرت اكتسابی, در عمل چندان آسان نیست. مهم ترین عامل توانایی, هوش و ذكاوت است كه معلوم نیست دقیقا چه مقدار نتیجه عملكرد عوامل ژنتیك است و چه میزان به محیط تربیتی یا تلاش و كوشش خود انسان بستگی دارد. به عنوان مثال دانش مهارت را در نظر آورید. روشن است كه فرزندان پدران و مادران تحصیلكرده, در كسب دانش, و مهارت معمولا موفق ترند تا فرزندان پدران و مادران دارای تحصیل كم تر. آن ها به مطالعه و كار تحصیلی تشویق می شوند و امكانات بهتری برایشان فراهم می گردد. از تغذیه مناسب نیز برخوردارترند و همین امر قدرت فراگیری را افزایش می دهد. آیا می توان ادعا كرد كه آن ها این پیش افتادن را از پدرانشان به ارث می برند؟ یا توانایی انباشته دانش و مهارت میراث پدرانشان است؟ به هر حال روشن است كه علاوه بر قابلیت های ژنتیك, محیط تربیتی خانوادگی و اجتماعی, یا به طور كلی, وضعیت محیطی افراد تاثیر به سزایی در انباشت سرمایه انسانی دارد. به عبارت دیگر, سرمایه انسانی, نه تنها به دلیل عوامل ذاتی نابرابر است, بلكه به دلیل نابرابریهای ثروت و درآمد در نسل گذشته, و نظامات اجتماعی غیرعالانه نیز متفاوت خواهد بود.

●قیمت منابع تولید

عامل دوم تعیین درآمد در نظام بازار, چنان كه گفتیم به قیمتی بستگی دارد كه صاحب منبع موجود می تواند در قبال عرضه آن به چنگ آورد. قیمت منبع, خود به دو عامل بستگی می یابد; اول, بهره وری منبع, دوم قیمت كالای نهایی كه آن منبع در تولیدش مشاركت دارد. مثلا برای منبع نیروی انسانیL كه در تولید كالایX شركت می جوید, می توانیم بنویسیم:

PL = MPL . PX

كه در آنPX مزدی است كه بازار برای منبع سرمایه انسانی می پردازد,MPL بهره وری نهایی نیروی كار است, وPL قیمت كالایX در بازار.

قیمت قطعه زمینی در خیابان ولی عصر تهران با همان مساحت زمین در كنار جاده تهران ـ فیروزكوه, در بیابان های بین دماوند و فیروزكوه, بسیار متفاوت است. این اختلاف به دلیل كاربردهای متفاوتی است كه این دو قطعه زمین دارند, و نیز قیمتی كه برای كالاها و خدمات قابل حصول از آن ها پیدا خواهد شد.

بهره وری نیروی كار نیز هر چه بیش تر باشد, میل به استخدام وی فزون تر است. یعنی كارفرما حاضر به پرداخت مزد بالاتر خواهد بود. به عبارت دیگر, مزد به كیفیت سرمایه انسانی موجود بستگی پیدا می كند. این كیفیت چنان كه دیدیم, حاصل تركیبی از توانایی های ذاتی, آموزش و تلاش و پشتكار فرد است. كیفیت نیروی انسانی در شكل ویژه كارآفرینی, قدرت خلاقیتی فراهم می سازد كه در نزد قلیلی از افراد وجود دارد. صرف نظر از جنبه تلاش ارادی, عوامل دیگر موثر بر بهره وری, خارج از اراده فرد و در نتیجه متفاوت و نابرابر است, در نتیجه درآمدPL) ) نیز مختلف خواهد بود. اختلاف بهره وری نه تنها برای افراد مختلف نابرابر می باشد, بلكه برای یك فرد نیز در طول حیات شغلی اش متغیر است. مانند ایام پیری و بازنشستگی.

البته تعیین بهره وری یك فرد در عمل بسیار سخت است. زیرا تولید نهایی, نیروی كار به عوامل دیگری مثل مدیریت, فن آوری, و مقدار نهاده های مكمل بستگی می یابد. به همین دلیل یك فرد خاص در شغل الف با بهروری بیش تری كار می كند تا شغل ب. نابرابریهای ناشی از عوامل برونزا, كه فرد در آن نقشی ندارد, در سهم وی از درآمد موثر است.

علاوه بر بهره وریMPL) ), قیمت كالای تولید شدهPX نیز در ارزش گذاری بها ده نقش تعیین كننده دارد. كارفرما هر چه تولیدش خواستار بیش تری داشته باشدPL) بالا), حاضر به پرداخت مزد بیش تر استPX) بالا). بنابراین اگر تقاضای كالای تولیدیX) ), كاهش یابد كارفرما یا كارگرش را اخراج می كند (PL = ۰) یا مزدش را پایین میآورد. بدین ترتیب دوره های تجاری بر توزیع درآمد ناشی از سرمایه انسانی اثر می گذارد.

بنابراین درآمد نیروی كار حتی در بازاری رقابتی, می تواند تحت تاثیر حوادث پیش بینی شده, مانند بازنشستگی, یا پیش بینی نشده, مثل بروز ركود, كاهش یابد. در این دوره ها اگر وی از منابع دیگر تولید, درآمد نداشته باشد, دچار فقر خواهد شد. بازار برای مقابله با این نارسایی, خود راه حلی ندارد؟ چرا, بیمه راه حل رایج بازار است. اما چنان كه در فصل قبلی ملاحظه شد بیمه در مواردی كه خسارت ذهنی و انتخاب نامطلوب مصداق یابد, ناتوان از حل مشكل است. علاوه بر آن خطر اجتماعی(۱۱) نیز مانع كاركرد بیمه های خصوصی است. خطراتی كه تمامی افراد تحت پوشش یكباره با آن مواجه شوند, بیمه گرهای بازار را از كار می اندازد. مثل تورم یا بیكاری كه تمامی جامعه را متاثر می سازد. پوشش بیمه ای كامل در برابر چنین خطراتی ممكن نیست (:۲۰۱ Le Grand et al, ۱۹۹۲). در این حالت ها دخالت دولت برای تإمین اجتماعی و بیمه بیكاری ضروری می شود. در غیر این صورت حتی در بازار رقابتی فقر و نابرابری شدید می تواند به وجود آید.