گام های شتابزده

پس از چندین ماه سکوت و بی تحرکی در مباحث مربوط به قضیه هسته یی که می توان گفت در کلیت خود از یک سو به روی کار آمدن دولت جدید در امریکا و از سوی دیگر به موضوعات داخلی ایران پس از انتخابات خرداد ۸۸ مربوط بود, بحث های پیرامون آن با نزدیک شدن ماه سپتامبر و اجلاس مجمع عمومی ملل متحد در نیویورک دوباره به طور جدی مطرح شد

پس از چندین ماه سکوت و بی تحرکی در مباحث مربوط به قضیه هسته یی که می توان گفت در کلیت خود از یک سو به روی کار آمدن دولت جدید در امریکا و از سوی دیگر به موضوعات داخلی ایران پس از انتخابات خرداد ۸۸ مربوط بود، بحث های پیرامون آن با نزدیک شدن ماه سپتامبر و اجلاس مجمع عمومی ملل متحد در نیویورک دوباره به طور جدی مطرح شد.

توجه به این نکته لازم است که دولت اوباما و به طور کلی گروه ۱«۵ از قبل اعلام کرده بودند ایران باید تا قبل از پایان ماه سپتامبر آمادگی خود را برای مذاکرات اعلام کند و در غیراین صورت آنها بررسی اقدامات جدید از جمله وضع تحریم های جدید را مد نظر قرار خواهند داد. در همین رابطه چند هفته قبل از اجلاس مجمع و سفر اعلام شده آقای احمدی نژاد به نیویورک، دولت ایران متنی را تحت عنوان «بسته پیشنهادی» حاوی مواضعی در مورد مسائل مهم جهانی و نظرات ایران در مورد چگونگی مشارکت در حل و فصل آنها به اعضای ۱«۵ ارائه و اعلام کرد متن مزبور مبنای مذاکرات آتی ایران با آنها را تشکیل خواهد داد. به علاوه، در آستانه سفر به نیویورک، آقای احمدی نژاد طی گفت وگوی رسانه یی اعلام کرد ایران آماده خریداری اورانیوم غنی شده از دیگران حتی از امریکایی ها است - که معنای این پیشنهاد در آن زمان چندان روشن نبود و تحولات بعدی آن را روشن کرد.

در آن زمان آنچه دیدار وی و مباحث مربوط به ایران را در آن شرایط تحت تاثیر قرار داد علنی شدن موضوع ساخت نیروگاه هسته یی قم (در اطراف فردو) بود. بنا بر اخبار غربی در آن زمان، اوباما در ملاقات دوجانبه خود با رئیس جمهور روسیه در حاشیه اجلاس مجمع (روز قبل از طرح علنی آن) مدارک نیروگاه قم را به او نشان داده بود. بنا بر همان اخبار، مدودوف پس از آن دیدار گفته بود؛ «در بعضی شرایط تحریم اجتناب ناپذیر است.» که در نگاه دیگران به نوعی نزدیک تر شدن روسیه به مواضع امریکا و غرب و دوری از مواضع حمایتی از ایران تفسیر و تعبیر شد.

موضع گیری علنی غرب در مورد نیروگاه هسته یی قم در روز ۲۵ سپتامبر در جریان اجلاس اقتصادی گروه ۲۰ (دربرگیرنده کشورهای صنعتی و تعدادی از کشورهای در حال توسعه از جمله چین، هند، برزیل، آفریقای جنوبی، عربستان و ترکیه) در شهر پیتسبورگ (ایالت پنسیلوانیا) صورت گرفت. در حاشیه اجلاس مزبور، اوباما، سارکوزی و براون در یک کنفرانس مطبوعاتی مشترک نسبت به گزارش های خبری مربوط به ساخت نیروگاه مزبور واکنش نشان دادند و خواستار بازدید آژانس از آن شدند. پس از این اعلام نظر مشترک، اوباما در خلال گفت وگو با خبرنگاران جهات دیگری از موضوع را باز کرد. در پاسخ به اظهارنظر یکی از خبرنگاران مبنی بر اینکه اوباما از زمان ورود به کاخ سفید (ژانویه سال جاری) از این موضوع آگاه بوده است و چرا در این زمان آن را مطرح می کند، وی به موضوع همکاری بین سه سرویس اطلاعاتی امریکا، فرانسه و انگلیس در این مورد اشاره و تاکید کرد لازم بوده آنها قضیه را کاملاً بررسی کنند و مطمئن شوند.

در همان موقع و همزمان با افشای علنی این موضوع، ارسال نامه ایران به آژانس روز قبل از سفر آقای احمدی نژاد به امریکا (دوشنبه ۲۱ سپتامبر) متضمن اعلام ساخت نیروگاه قم مطرح شد. به علاوه در همان اوان در گزارش های خبری موضوع گم شدن یک ایرانی در عربستان نیز مطرح شد. این گزارش ها حاکی از آن بود که یک ایرانی (شهرام امینی - که نامش بعداً در منابع رسمی ایرانی نیز اعلام و تایید شد) چند ماه قبل در جریان سفر به عربستان برای انجام حج عمره در آن کشور مفقود شده است.

طبق این گزارش ها وی از افراد برجسته هسته یی ایران بوده که در این سفر لپ تاپ شخصی خود حاوی اطلاعات مربوط به نیروگاه قم را نیز به همراه داشته است و از آنجا از طریق قطر به پاریس رفته و اطلاعات خود را به فرانسوی ها داده است. با عنایت به زمینه فوق، می توان تحولات اخیر در موضوع هسته یی را از منظر ناموفق بودن سفر آقای احمدی نژاد به نیویورک در رابطه با انتظارات او از مذاکره با امریکایی ها - و نیز افشای قضیه نیروگاه قم- قابل درک و تحلیل دانست. با توجه به اعلام پایان سپتامبر به عنوان موعد شروع مذاکرات جدی بین ایران و ۱«۵، از قبل از انجام سفر نیویورک توافق شده بود که اولین جلسه مذاکره در تاریخ اول اکتبر در ژنو برگزار خواهد شد. جلسه مزبور در تاریخ اعلام شده برگزار شد. طبق روش همیشگی و آشنای تبلیغاتی ایران، پس از جلسه ایران اعلام کرد گفت وگو ها اساساً در مورد متن پیشنهادی ایران به ۱«۵ راجع به مدیریت جهان و مدیریت جهانی هسته یی بوده است.

اما اظهارات خاویر سولانا در کنفرانس مطبوعاتی در پایان مذاکرات ژنوحاوی اشاراتی بود که حکایت از نیل به توافقاتی داشت، از جمله سفر بلافاصله البرادعی به ایران و نیز توافق بر سر انجام مذاکرات فنی در سطح پایین تر دو هفته بعد از آن در وین. این نکته نیز جالب توجه است که یکی دو ساعت پس از پایان جلسه ژنو، اوباما در اظهارنظر علنی - و قرائت از روی متن نوشته شده - اعلام می کند در ژنو توافق شده البرادعی در خلال تعطیلات آخر هفته به ایران برود و نیز قرار شده کارشناسان در جلسه یی متعاقباً بنشینند و راجع به توافق کلی پیرامون انتقال اورانیوم غلیظ شده ایران به خارج صحبت کنند. دو روز پس از جلسه ژنو - و اعلام نظر اوباما - روز شنبه سوم اکتبر البرادعی به تهران آمد. هم روی تاریخ بازدید کارشناسان آژانس از تاسیسات قم (۲۵ اکتبر) توافق شد، هم روی جلسه فنی در وین برای بحث و مذاکره پیرامون جزییات طرح انتقال اورانیوم غلیظ شده. در همان زمان در منابع خبری غربی آمده بود که توافق شده قسمت اعظم اورانیوم غنی شده تا سطح ۵/۳ درصد در ایران (بالغ بر «۱۵۰۰کیلوگرم») برای تغلیظ تا حدود ۲۰ درصد به روسیه فرستاده شود و سپس برای پالایش بیشتر و تبدیل به میله های سوخت برای استفاده در تاسیسات هسته یی در تهران به فرانسه ارسال شود.

جلسه مذاکرات فنی در وین طبق توافق و برنامه ریزی قبلی انجام شد و در پایان آن متنی که توافق کلی روی آن حاصل شده بود (از جانب البرادعی) در اختیار شرکت کنندگان در مذاکره قرار گرفت. بنابر اظهار وی قرار بود شرکت کنندگان در مذاکره (۱«۵) نظر نهایی دولت متبوع خود را ظرف ۴۸ ساعت به آژانس اعلام کنند اما موضع گیری های سیاسی مختلف در ایران پیرامون جهات گوناگون مذاکرات ژنو، از جمله مذاکره ۴۵ دقیقه یی آقای جلیلی با معاون وزیر خارجه امریکا در حاشیه جلسه در فاصله جلسه ژنو تا جلسه وین کاملاً روشن ساخته بود که مجلس و حتی برخی از حامیان سنتی آقای احمدی نژاد نیز هر یک به دلایل خاص خود، با آنچه در ژنو و سپس وین مورد توافق قرار گرفته بود موافقت نداشته اند. ابراز شک و تردید از جانب افراد، نهادها و جریانات سیاسی مختلف در مورد مسائل مذاکرات ژنو (به ویژه درستی و مطلوبیت مذاکره با نماینده امریکا) و سپس توافق حاصله در وین باعث شد آقای احمدی نژاد در ابتدا اعلام نظر قطعی در مورد توافق را به تعویق بیندازد، شاید به امید نیل به توفیق در قانع کردن دیگران به حمایت از مفاد توافق. اما گذشت زمان و تشدید موضع گیری های مخالفت آمیز با توافق وین به عنوان یک اشتباه بزرگ، که از چارچوب نیرو های محافظه کار فراتر رفت و مورد مخالفت طیف وسیع نیروهای سیاسی کشور قرار گرفت، موجب شد به تدریج مواضع متفاوتی در راستای فاصله گرفتن از مفاد توافق وین (ارسال حدود ۷۰ درصد اورانیوم غنی شده به روسیه و سپس به فرانسه) ابراز شود.

بنابر آخرین مواضع اعلام شده از سوی مسوولان آنچه در وین با ۱«۵ بر سر انتقال اورانیوم غنی شده ایران به خارج توافق شده بود عملاً منتفی است و ایران به موضع اعلام شده قبلی مبنی بر خرید اورانیوم غنی شده ۲۰درصد از خارج برای رآکتور هسته یی تهران بازگشته است. بی نیاز از تحلیل است که این رویکرد ناشی از مخالفت های گوناگون در درون جبهه محافظه کاران در ارتباط با این توافقات است اما این سیاست تهران در قبال توافق کلی ژنو و مذاکرات فنی وین با واکنش جدی اروپا مبنی بر ضرورت برخورد با این سیاست ایران و به طور مشخص حرکت در جهت تشدید تحریم ها روبه رو شده است. به نظر می رسد دولت امریکا همچنان به امکان نیل به میزانی از پیشرفت در مناسبات با تهران (در زمینه هسته یی و از آن طریق در دیگر زمینه ها، به ویژه در زمینه موضوعات منطقه یی) امیدوار است و به همین دلیل هنوز مایل است حداقل تا پایان سال جاری میلادی به ایران فرصت دهد و از فشار اروپاییان برای تشدید تحریم ها در مقطع فعلی جلوگیری کند.

این واکنش دولت اوباما را احتمالاً می توان با قول و قرارهای حاصله بین ایران و امریکا از قبل از انتخابات مرتبط دانست. انجام مذاکره ۴۵ دقیقه یی آقای جلیلی با ویلیام برنز در ژنو (جدا از نحوه توجیهات تبلیغاتی) با پیشنهاد انتقال اورانیوم به خارج از کشور - که اکنون روشن شده بسیار شتابزده و حساب نشده بوده است - را صرفاً می توان و باید از منظر شتابزدگی ارزیابی کرد.

اعظم طالقانی