شیوه های تبیین همزیستی با كویر

عرصه های بیابانی كشور سهم قابل توجهی از گستره منابع طبیعی تجدید شونده را به خود اختصاص داده و در این عرصه بسیار عظیم بالغ بر ۱۸ استان كشور قرار گرفته است

شیوه های جلب مشاركت مردم در امر حفاظت از عرصه های بیابانی و تبیین همزیستی با كویر

گرچه مقوله مشاركت در فرهنگها و منابع مختلف، دارای مفاهیم و معانی متفاوت و به انواع متعدد تقسیم بندی شده است. ولیكن هدف از این نوع همكاری، همیاری و همبستگی، دخالت دادن احاد مردم در انجام بسیاری از امور اقتصادی، فرهنگی، سیاسی و اجتماعی مربوط به خودشان میباشد به بیان دیگر، مشاركت به مفهوم توسعه ای ، فرآیندی است اجتماعی ، جامع، پویا، چند بعدی و چند فرهنگی كه مردم را در تمام مراحل توسعه اعم از مسائل زیست محیطی ، آموزشی، برنامه ریزی، نظارت و سهیم شدن در منافع بر مبنای توسعه پایدار، دخالت میدهد. شاخص ترین نوع مشاركت ملموس و كارا، مشاركت مردم در امر احیاء منابع طبیعی ،حفاظت و حراست از این میراث طبیعی می باشد.

با توجه به اینكه گستره عرصه های منابع طبیعی كشور بسیار قابل توجه بوده ، بنابراین حفظ و صیانت از آن و كنترل و نظارت برآن، بدون شك صرفا" توسط دستگاههای اجرائی در امر حمایت منابع طبیعی مانند سازمانهای محیط زیست و جنگلها و مراتع، عملی نبوده و بدیهی است می طلبد نوعی مشاركت دلسوزانه و توأم با انگیزه از سوی حافظان اصلی آن یعنی مردم اعمال شود تا تضمینی بر حمایتهای مسئولان و كارگزاران دولتی باشد. در این میان عرصه های بیابانی كشور سهم قابل توجهی از گستره منابع طبیعی تجدید شونده را به خود اختصاص داده و در این عرصه بسیار عظیم بالغ بر ۱۸ استان كشور قرار گرفته است و مجموعه شرایط حاكم بر آن به دلیل ویژگیهای خاص اقلیمی- اكولوژیك، نسبت به سایر نواحی معتدل كشور، از حساسیت بیشتری برخوردار است. وجود برخی محدودیتهای طبیعی همچون كمبود نزولات آسمانی، نوسانات درجه حرارت، حاكمیت فرسایشهای بادی و معضلات اجتماعی نظیر توزیع نامتعادل امكانات معیشتی و رفاهی، منجر به بروز تنگاهای شدید زیستی و نهایتا" دخالتهای غیرمنطقی بشر به طبیعت پیرامون خود شده است . بنابراین چنانچه مسئولان و دست اندركاران دولتی با این بحران بدرستی برخورد نكنند و برنامه ریزی مدون بلند مدتی تدوین ننماید ؛ بدون شك جبران خسارات ناشی از دخالتهای بی رویه بشر به این نوع اكوسیستم بسیار حساس و شكننده، غیر ممكن خواهد بود و ضرورت دارد نسبت به مقوله حاضر با تدبیر بیشتری اندیشیده شود.

در مقاله حاضر سعی می شود. راههای جلب مشاركت مردم در امر حفاظت از عرصه های بیابانی ( بویژه بیابانهای مركزی كشور ) را بر مبنای فعالیتهای انجام گرفته طی چند دهه اخیر بخصوص در روستاهای حاشیه بیابانهای كاشان را ارائه نماید.

بر این اساس پیرامون نقش آموزش و ترویج كارشناسان منابع طبیعی در سطوح مختلف اجتماعی ، اقتصادی و فرهنگی و رهیافتهای حاصل از تلاشهای انجام شده در خصوص مشاركتهای مردمی بویژه در عملیات احیاء بیولوژیك عرصه های بیابانی شمال كاشان را مورد بررسی قرار دهد. افزون بر این؛ آثار و تبعات ناشی از دخالت دادن شوراهای شهر و روستا در انجام فعالیتهای همكاری با كارگزارن دولتی پیرامون حفاظت و احیاء مراتع قشلاقی و سهیم كردن بیابان نشیان در طرحهای بهره برداری از منابع گیاهی (مانند گیاه اشنان ) مبتنی بر توسعه پایدار، نیز مورد مداقه قرار می گیرد . بررسیهای انجام گرفته در خصوص واگذاری طرحهای مرتعداری به افرادمحلی و بومی و مشاركت مستقیم آنها در امر حمایت از مراتع، از جمله شیوه های موفق مشاركت مردمی را در عرصه های بیابانی را نشان میدهد.

همچنین ایجاد انجمنها و جمعیتهای حفاظت از محیط زیست (نظیر جمعیت كویر سبز كاشان و جمعیت پیام سبز اصفهان ) مبنای الگوهای ترغیب و تشویق جوانان حاشیه بیابان را در امر احیاء و شناخت بیشتر خصوصیات بوم شناختی محل زیستشان را ارائه مینماید. به عبارت دیگر نقش ارزشمند مؤسسات غیر دولتی مانند NGO در امر حفاظت از تنوع زیستی ، بدون شك از راهكارهای موثر در این مقوله بشمار می آید كه مورد تفحص قرار میگیرد. نتایج حاصل از بررسیهای انجام گرفته ، نشان داده اعمال شیوه های مختلف فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی و به خصوص ایجاد اشتغال در شهرهای حاشیه بیابان ؛ می توان عرصه های بسیار گسترده زیست بومهای بیابانی را مدیریت، حفاظت و اداره نمود و با آموزش و ترویج همگانی در سطوح مختلف اجتماعی، مشاركت احاد مردم را در تصمیم گیریهای اقتصادی- اجتماعی با محوریت انسان تضمین بخشید و مقوله همزیستی مسالمت آمیز با بیابان را بدرستی به واقعیت رساند.

دكتر حسین بتولی

دكترای اكولوژی گیاهی و محقق مركز تحقیقات منابع طبیعی و امور دام اصفهان. ایستگاه تحقیقات مناطق خشك و بیابانی كاشان