علی ع سازه الهی

یکی از اصطلاحات قرآنی, مخلصان به فتح لام است و به معنای خالص شده است

یکی از اصطلاحات قرآنی، مخلصان به فتح لام است و به معنای خالص شده است. از نظر قرآن تنها انسان های اندکی هستند که به اراده و صنعت الهی، تطهیر شده و خالص شده اند. این افراد، بیرون از دایره تصرفات ابلیسی قرار می گیرند و به عنوان نمونه-هایی از انسان های کامل، سرمشق کسانی قرار می گیرند که می کوشند تا خود را به مقام اخلاص برسانند و رضوان الهی را در مسیر کمال متاله شدن به دست آورند.

از مهم ترین مصادیق انسان های خالص شده در دستگاه صنعت الهی، می توان به امیرمومنان علی(ع) اشاره کرد. نویسنده در این نوشتار بر آن است تا نشان دهد که چگونه امیرمومنان علی(ع) در مقام الگوی کامل انسانیت، راه اخلاص را به آدمی می آموزد و تا پای جان این تجربه گرانبها را به همت عدالت خواهان و قیام کنندگان به آن منتقل می کند. با هم این مطلب را از نظر می گذرانیم.

● علی(ع) کلمه تامه خداوند

سازه های الهی که از آن به کلمات یاد می شود به دو دسته کلمات ناقصه و کلمات تامات دسته بندی می شوند. در میان کلمات تامات الهی نیز دو دسته را می توان ردگیری کرد که برخی از آن ها در همه ابعاد تحت صنعت الهی قرار گرفته و به طور مستقیم از آغاز تا انجام تحت ربوبیت مستقیم الهی پرورش می یابند. از اینرو خداوند از صنعت خویش در آیات قرآنی سخن به میان می آورد.

خداوند در آیه ۴۱ سوره طه درباره موسی(ع) اصطلاح صنعت خاص را به کار می برد و می فرماید: واصطنعتک لنفسی، خودم تو را برای خود ساختم. بنابراین در همه مراحل و تمامی جزئیات، سازه از سوی خداوند ساخته و مدیریت می شود و هدف از صنعت نیز خود الهی است. به این معنا که خداوند این سازه را برای اهداف خاص خود می سازد که همان خلافت و مظهریت در ربوبیت است.

در میان برخی از انسان های کامل و صنعت ها و سازه های اختصاصی الهی می توان کلمات تامات برتری را یافت که ایشان در مقامی نشسته اند که خلق به واسطه آنها ساخته شده و همه هستی وام دار ایشان هستند. ایشان همان کلمات تامات الهی هستند که توبه حضرت آدم(ع) به خاطر وجود ایشان پذیرفته شده است.

امیرمومنان علی(ع) یکی از این انسان های کامل و کلمات تامات الهی است که خداوند در آیات بسیاری از قرآن یعنی بیش از ۲۵ مورد در آن به ایشان به عنوان مصداق انحصاری آیه اشاره کرده و مقام بلند او را ستوده است، از جمله در آیه ۷ سوره بینه وی را به عنوان خیرالبریه و بهترین آفریده ستایش کرده است (شواهد التنزیل، ج۲، ص ۴۵۹ تا ۴۷۲ و جامع البیان، ج۱۵، جزء۲، ص ۳۳۵) در آیه ۳۳ سوره احزاب حضرت را متعلق اراده خود دانسته که از هرگونه پلیدی پاک و مبرا شده و در عصمت کامل و طهارت تمام قرار داده شده است. (شواهد التنزیل، ج۱، ص۴۳۲ تا ۴۳۷ و المیزان، ج۱۶ ص ۳۰۹ تا ۳۱۲)

علی(ع) تنها کسی است که در مقام نوری و روحی چنان که رسول الله(ص) فرموده با نور و روح پیامبر(ص) یکتا و یگانه است و در مقام نفسی نیز به حکم آیه ۶۱ سوره آل عمران یعنی آیه مباهله، با جان و نفس محمدی یکتا و یگانه می باشد. (تفسیر کبیر، فخر رازی، ج۳، ص ۲۴۸ و منابع دیگر) این بدان معنا است که هر آن چه برای پیامبر(ص) ثابت است برای آن حضرت(ع) نیز ثابت می باشد و هیچ گونه تفاوتی میان ایشان جز در مقام جسمیت نیست.

بنابراین، همانند پیامبر(ص) وحی را می شنود و جبرئیل را می بیند که این خود کم ترین مقام از مقامات انسانی است که خود ایشان تسبیح گفتند و فرشتگان به تبع ایشان تسبیح گفتند.

در روایات است که خداوند ما اهل بیت(ع) را خلق کرد و همه خلق به سبب و به دست ما آفریده شده است. بنابراین، اثبات اموری چون شنیدن وحی و دیدن جبرئیل برای مردم عادی و یا متوسطین از مؤمنان است.

این کلمه تامه الهی و سازه خداوندی، برای این که در مقام الگوی هستی قرار گیرد، از ویژگی های منحصر به فردی برخوردار است که از آن به مقام مخلصان (به فتح لام) یاد می شود. اینان کسانی هستند که ابلیس با همه شیطنت و اجازه در وسوسه و تصرف خویش، مجاز به ورود به این عرصه نیست و چنان که در آیه۴۰ سوره حجر بیان شده ابلیس به عدم توانایی خویش در حق ایشان اقرار می کند.

مخلصون و خالص شدگان به سبب همین ویژگی سازه خاص الهی بودن، در مقام مظهریت تمام و کمال اسمای الهی نشسته اند و همین مسئله موجب می شود تا مجاز باشند آن چه را در خود از مظهریت تمام و کمال الهی یافته اند بیان کنند. از این رو خداوند تنها به ایشان اجازه می دهد تا زبان به توصیف الهی بگشایند و خود را نسبت به توصیفات دیگر مخلوقات حتی فرشتگان پاک و منزه برمی شمارد و می فرماید: سبحان الله عما یصفون الاعبادالله المخلصین (صافات، آیات۱۵۹و ۱۶۰)

بنابراین، امیرمؤمنان یکی از همین سازه های خاص الهی است که مجاز می باشد به توصیف الهی بپردازد؛ زیرا خود مظهر تمام و کمال همه اسمای الهی است.

● اخلاص و ایثارگری در مقام مظهریت ربوبی

چنان که گفته شد، خالص شدگان و سازه های خاص الهی، برای مأموریت های خاص الهی ساخته شده اند. از این رو خداوند به صراحت نسبت به هدف آفرینش و تربیت آن ها واژه «لنفسی» را به کار می برد. (طه، آیه۴۱) این ها مأموریت دارند تا در مقام حجت، خلافت و مظاهر تمام و کمال اسمای الهی و متالهان، در مقام ربوبیت نشسته و به عنوان ربانیون، به ربوبیت نه تنها انسان ها بلکه همه آفریده های هستی اقدام کنند.

آنان که خود مظهر تمام و کمال صداقت (نساء، آیه۶۹ و توبه، آیه۱۱۹)، صبر (انسان، آیات ۸و ۱۲)، صالح ترین و بهترین مؤمنان (تحریم، آیه۴)، علم و دانایی به همه هستی و ام الکتاب (رعد، آیه ۴۳) و مانند آن هستند از دریچه عبودیت (انسان، آیه۶) در مقام الوهیت و ربوبیت قرار می گیرند و به خلق و آفرینش و ربوبیت و پروردگاری ما سوی الله به عنوان خلیفه الهی می پردازند.

ایشان هم چنین برای این که هدایت عمومی و خاص انسان ها را در اختیار گیرند، خود به میان ایشان آمده و راه عبودیت را نشان مردم دادند تا از طریقت شریعت به عبودیتی دست یابند که کنه و ذات آن ربوبیت است.

امیر مؤمنان علی(ع) به انسان ها آموخت که راه رسیدن به همه چیز، مسیر اخلاص است و انسان ها با اخلاص است که می توانند به سادگی در مسیر عبودیت گام های بلندی بردارند و به ربوبیت دست یابند. (انسان، آیات۸و ۹)

وی در مقام عمل، همچنین به انسان ها آموخت که دست یابی به همه مقامات انسانی چیزی جز معنا و مفهوم رضوان الهی نیست. از این رو، معامله جان با رضوان را به خلق آموخت و چنان که خداوند در آیه ۲۰۷ سوره بقره بیان می کند با ایثار جان در جست وجوی رضوان و مرضات الهی راه و روش متاله شدن را به مردم آموخت.

ایثارگری آن حضرت در مسجد کوفه و در محراب شهادت به این معناست که جامعه انسانی زمانی می تواند عدالت را به صورت فراگیر و کامل و جامع تجربه کند که رضوان الهی را در جان فشانی برای اجرای عدالت جست وجو نماید؛ زیرا چنان که خداوند در آیه۲۵ سوره حدید بیان کرده، هدف همه مأموریت های پیامبران و ارسال کتب و قدرت و نیرو به جوامع بشری این است که مردم به عدالت به عنوان هدف اصلی توجه کنند و به برپایی آن قیام کنند. بنابراین اگر رضوان الهی در قیام به عدالت است، می بایست در این راه جان در کف نهاد و به مبارزه با ظلم و بی عدالتی برخاست.

شهادت امیرمؤمنان علی(ع) در محراب مسجد از آن روست که این معنا در جامعه تثبیت شود که حتی سازه های خاص الهی، همه هدف خویش را دست یابی به این معنا قرارداده و تا پای جان برای اجرای عدالت ایستاده اند.

امیرمؤمنان علی(ع) به عنوان مظهر تمام و کمال ربوبیت الهی، این امت را این گونه پرورش می دهد که هدف خویش را عدالت قرار داده و در جست وجوی رضوان الهی حتی جان را در راه تحقق و اجرای عدالت الهی در جامعه قربانی می کند. باشد که ما نیز این گونه در مسیر مظهریت ربوبی گام برداریم و با اخلاص خویش رضوان را در ایثار جان برای اجرای عدالت جست وجو نماییم.

محمود شفقت