بانک داری الکترونیکی

هرگاه سخن از بانک داری الکترونیکی به میان می آید, ناخودآگاه به یاد دستگاه های خودپرداز می افتیم به یاد دستگاه های یک در میان سالم, صف های شلوغ و من به یاد آن روز می افتم که مسافر بودم و درست دم غروب, میان حضور خلوت اشیا, یکی از همین دستگاه ها, کارت اعتباری ام را بلعید

هرگاه سخن از بانک‌داری الکترونیکی به میان می‌آید، ناخودآگاه به یاد دستگاه‌های خودپرداز می‌افتیم؛ به یاد دستگاه‌های یک در میان سالم، صف‌های شلوغ و من به یاد آن روز می‌افتم که مسافر بودم و درست دم غروب، میان حضور خلوت اشیا، یکی از همین دستگاه‌ها، کارت اعتباری‌ام را بلعید!

اما از همان آغاز، یعنی سال ۱۹۱۸ میلادی که بانک‌های فدرال آمریکا با کمک تلگراف به انتقال وجوه می‌پرداختند، ماجرا به همین جا، یعنی دریافت و پرداخت پول ختم نمی‌شد و حتی در ایران که با فاصله تاریخی حدود پنجاه و سه چهار سال بعد، یعنی در سال ۱۳۵۰، کار خود را آغاز کرد، ماجرا به پرداخت اتوماتیک پول و دستگاه‌های خودپرداز ختم نمی‌شد.

بانک‌داری الکترونیکی در ایران، کار خود را به طور رسمی در سال‌های ۱۳۷۲ و ۷۳ و با ایجاد ارتباطی میان بانک ملی و فروشگاه شهروند، آغاز کرد؛ سپس در سال ۱۳۸۱ و با تدوین مجموعه مقررات حاکم بر شبکه تبادلات بین بانکی یا همان طرح شبکه شتاب، زمینه‌های گسترده‌تری از بانک‌داری الکترونیکی در ایران مطرح شد. با ایجاد شبکه شتاب، ابتدا بانک‌های کشاورزی، توسعه صادرات و صادرات ایران، به این شبکه پیوستند. به این ترتیب، شبکه شتاب توانست ارتباطی بین دستگاه‌های خودپرداز این سه بانک ایجاد کند. مدتی بعد دو بانک خصوصی سامان و کارآفرین، داوطلب پیوستن به شبکه شتاب شدند؛ سپس با رواج کارت‌های اعتباری، خودپردازها، سیستم گویا و استفاده از تلفن، پیام کوتاه، ایمیل و وب سایت بانک‌ها، قدم‌های بعدی، سریع‌تر برداشته شد. از طرف دیگر با اجرای طرح‌هایی چون طرح سیبا در بانک ملی، طرح سپهر در بانک صادرات، طرح جاری بانک رفاه، طرح مهر بانک کشاورزی، طرح جام بانک ملت و طرح بانک‌داری ۲۴ ساعته بانک‌های خصوصی، بانکداری الکترونیکی توانست در فعالیت‌های روزانه مردم جای خود را باز کند.

بانک‌داری الکترونیکی به غیر از ارائه خدمت به مشتریان به بانک‌ها نیز کمک می‌کنند. همه ما بانکی را می‌پسندیم که دسترسی به آن در نقاط مختلف، امکان‌پذیر باشد و در صف‌های طولانی آن منتظر نمانیم و در عین حال، بانکی مشتری‌مدار، تمیز و البته معروف و خوش‌نام هم باشد. شاید این همه، آن چیزی نباشد که بانک‌داری الکترونیکی، ارائه می‌کند؛ اما بدون شک همه موارد فوق را داراست؛ زیرا با کمک بانک‌داری الکترونیکی، بانک‌ها قادر خواهند بود تا خدمات خود را بدون انتظار طولانی و در زمان‌های مختلف شبانه‌روز و از طریق کانال‌های ارتباطی مختلف که قبلاً به آنها اشاره شد، ارائه نمایند.

به طور خلاصه، مزایای بانک‌داری الکترونیکی را می‌توان در موارد زیر فهرست نمود:

۱) دسترسی به شعب‌های بانک در نقاط مختلف جغرافیایی.

۲) دسترسی بدون محدودیت زمانی و حتی در روزهای تعطیل به برخی از خدمات بانک.

۳) افزایش سرعت روند عملیات بانکی.

۴) انجام امور بانکی از خانه home – banking)) و با کمک کامپیوتر شخصی خود که سبب کاهش تردد‌های بی‌مورد و در نتیجه، کاهش ترافیک شهری خواهد شد.

۵) کمک به رونق تجارت الکترونیکی.

۶) عدم نیاز به ساخت و ساز بانک‌هایی با فضای بزرگ‌تر، جهت ارائه خدمت به مشتریان.

۷) امنیت که مهم‌ترین مزیت بانک‌داری الکترونیکی محسوب می‌شود.

۸) صرفه‌جویی در وقت مشتریان و کارکنان بانک.

۹) عدم نیاز به حضور فیزیکی مشتری در بانک.

● ابزارهای بانک‌داری الکترونیکی

بانک‌داری الکترونیکی مانند هر کار دیگری به ابزارها و تجهیزات خاص خود نیاز دارد. از این رو، برای تحقق بانک‌داری الکترونیکی و دست‌یابی به اهداف این فناوری، ابزارهای زیر مورد استفاده قرار می‌گیرند:

۱) شبکه شتاب

شبکه شتاب، یک شبکه ملی ۲۴ ساعته است و با ایجاد ارتباط بین دستگاه‌های خودپرداز، سیستم پرداخت‌های خرد بانکی را هماهنگ می‌کند.

شبکه شتاب به عنوان بخشی از شبکه مرکزی سوئیفت (Swift) در ایران اجرا می‌شود.

۲) شبکه مرکزی سوئیفت (Swift)

شبکه سوئیفت با هدف هماهنگ کردن بانک‌داری در سطح بین‌المللی و به صورت انجمنی متشکل از ۲۳۹ بانک از پانزده کشور اروپایی و آمریکای شمالی، ایجاد شده است. ایران نیز از سال ۱۳۷۱ به عضویت سوئیفت در آمده و در سال ۱۳۷۲، به این شبکه متصل شده است.

۳) گروه‌های مختلف کارت‌ها

الف) کارت‌های بدهی یا Debit card که برای خریدهای روزانه از فروشگاه‌ها و یا هنگام خرید از اینترنت از آنها استفاده می‌شود.

ب) کارت‌های اعتباری پرداخت درآینده؛ این کارت‌ها بر اساس اعتباری که بانک برای متقاضی مشخص می‌کند، کار می‌کنند. به کمک این نوع کارت‌ها، مشتری می‌تواند به اندازه سقف اعتباری که بانک برای او مشخص کرده، کالا و خدمات خود را به صورت قسطی یا کامل، خریداری کند.

ج) کارت‌های اعتباری هزینه؛ این کارت‌ها به مشتری اجازه می‌دهد که بدون در نظر گرفتن سقف اعتبار، به خرید کالا و انجام معاملات بپردازد و سرانجام هنگام دریافت صورت‌حساب، تمام بدهی خود را تسویه نماید.

د)‌کارت‌های هوشمندی که از نظر جنس کارت و اندازه، همانند کارت‌های اعتباری هستند؛ اما به دلیل وجود تراشه‌ای کوچک، قدرت ذخیره‌سازی بیشتری داشته، امکان پردازش اطلاعات را برای ما فراهم می‌کنند.

از این رو، کارت‌های هوشمند می‌توانند برای چندین کار مختلف، همچون خرید روزانه، استفاده در پمپ‌های بنزین به عنوان کارت سوخت، استفاده از خدمات رفاهی و درمانی و ...، برنامه‌ریزی شده، به صورت کارت‌های هوشمند چند منظوره، مورد استفاده قرار گیرند (ر.ک: پرسمان ۶۵ کارت‌های اعتباری).

۴) POS (پایانه فروش)

POS، یک وسیله فروش است و مانند یک اسکنر اعتباری عمل می‌کند و به این ترتیب، برای معتبرسازی کارت، مورد استفاده قرار می‌گیرد.

POS، مخفف کلمات Point – of – sale terminals و به معنی پایانه‌های فروش است.

۵) بانک‌داری اینترنتی(Internet banking)

به این صورت می‌توان با کمک کلمه رمز و نام کاربری که از بانک مورد نظر خود دریافت می‌کنید، وارد وبگاه اطلاع رسانی یا همان وب سایت بانک خود شده، خدمات ارائه شده و سرویس‌های مورد نیاز خود را دریافت کنید.

به طور معمول، این خدمات عبارتند از: انتقال وجه از یک حساب به حساب‌های تعریف شده که در فرم ثبت‌نام در شعبه درج نموده‌اید.

مشاهده صورت‌حساب، پرداخت قبض‌های آب، برق، گاز، تلفن ثابت و همراه. همچنین سرویس‌های فوق معمولاً به دو زبان فارسی و انگلیسی برروی سایت نمایش داده می‌شود. لازم به ذکر است تمام تغییرات و اصلاح اطلاعات - اعم از تغییر و یا اضافه نمودن شماره حساب‌های جدید، بایستی با مراجعه به شعبه مربوط و تکمیل فرم ثبت‌نام در بانک انجام پذیرد.

همچنین مشتری باید در حفظ و نگه‌داری کلمه رمز و نام کاربری خود کوشا بوده، آن را در دسترس دیگران قرار ندهد.

۶) ATM ((Automated teller machine

ATMها یا دستگاه‌های خودپرداز شبانه‌روزی بانک‌ها از طریق خطوط محلی و یک شبکه داده، به یک کامپیوتر مرکزی متصل هستند.

یک دستگاه ATM، دو قسمت ورودی دارد که عبارتند از: صفحه کلید (Keypad) و کارت‌خوان (Kard reader).

با مشاهده پیام «لطفاً کارت خود را وارد کنید»، مشتری باید کارت خود را از سمت فلش روی آن داخل محفظه ورود کارت یا همان کارت‌خوان دستگاه قرار دهد. کارت‌خوان اطلاعات حساب مشتری را از طریق قسمت مغناطیسی کارت می‌خواند؛ سپس پردازش‌گر اصلی با استفاده از این اطلاعات، عملیات مختلف بانکی را با توجه به درخواست‌های مشتری انجام می‌دهد.

برای انجام تراکنش و عملیات بانکی، ابتدا بایستی رمز اخصاصی مشتری از طریق صفحه کلید به دستگاه خود‌پرداز داده شود.

در این مرحله، مشتری باید پس از مشاهده پیام «لطفاً رمز خود را وارد نمایید»، رمز اختصاصی خود را که قبلاً به هنگام دریافت کارت از بانک، به او اختصاص داده شده، وارد کند.

به ازای هر رقم، یک علامت * در صفحه نمایش ظاهر می‌شود. در برخی موارد و در صورت درج اشتباه رمز، پس از سه بار، دستگاه، کارت را ضبط کرده، دسترسی به عملیات بانکی از طریق ATM را برای مشتری غیرممکن می‌سازد. در صورتی که رمز خود را صحیح وارد کنید، پس از انتخاب کلید ثبت، صحفحه اصلی با مشخصات زیر نمایش داده می‌شود:

الف) برداشت وجه ب) انتقال وجه

ج) اعلام موجودی د) تغییر رمز

و) صورت‌حساب ه) خروج

ی) سپرده‌گذاری

برای انتخاب هر گزینه، کافی است کلید مجاور آن را فشار دهید.

۷) pinpad

صفحه کلید کوچکی است که شامل کلیدهای عددی است.

Pin ، مخفف کلمات personal identifiction number می‌باشد و به معنی عدد شناسایی فردی است و pad به معنی تأیید درستی و نادرستی اطلاعات ورودی برای انجام تراکنش است.

۸) تلفن بانک Telephone Banking

در این روش، مشتری می‌تواند با دریافت یک رمز از شعبه بانک خود و گرفتن شماره تلفن بانک شعبه مورد نظر، به راحتی به اطلاعات زیر دسترسی یابد:

الف) آخرین مانده موجودی حساب ب) وضعیت چک‌های واگذاری عهده سایر بانک‌ها.

ج) میزان سود واریزی به حساب خود، همراه با اعلام نوع و شماره حساب واریزی، اعلام سود محاسبه شده.

د) پی‌گیری وضعیت یک چک. و) ارسال صورت‌حساب از طریق نمابر.

ه) اعلام سه گردش آخر. ی) امکان تغییر رمز و ... .

۹) SMS Banking

بانک‌داری از طریق پیام کوتاه تلفن همراه، عبارت است از دریافت خدمات بانکی از طریق تلفن همراه مشتری؛ به این ترتیب که با فعال شدن این سرویس در بانک مورد نظر، مشتری می‌تواند درخواست خود را از طریق ارسال SMS به شماره تلفن‌هایی که برای این کار اختصاص داده شده، ارسال و خدمات لازم را در قالب یک پیام کوتاه که از طرف بانک به تلفن همراه مشتری ارسال می‌شود، دریافت کند.

خدمات بانکی ارائه شده از طریق سرویس پیام کوتاه، عبارتند از:

الف) پرداخت قبض‌ها. ب) دریافت و مشاهده موجودی انواع حساب‌ها.

ج) انتقال وجه بین حساب‌های مختلف. د) دریافت نرخ ارز (به صورت روزانه).

و) دریافت اطلاعات مربوط به خرید و فروش سهام و ... .

در استفاده از این شیوه بانک‌داری، بایستی مسائل امنیتی را رعایت کرد؛ زیرا مواردی چون واگذاری سیم کارت، مفقود شدن تلفن همراه و یا استفاده سایرین از تلفن همراه شما، امکان خواندن پیام‌های ارسالی و دریافتی بانک و در نتیجه، دسترسی به اطلاعات بانکی و شماره حساب شما امکان‌پذیر خواهد شد. بنابراین، لازم است پس از انجام عملیات بانکی، پیغام ارسال شده را از بخش Send Item و پیغام ارسال شده را از بخش Inbox تلفن همراه خود پاک کنید و هرگونه تغییر در شماره خود را به بانک اطلاع دهید تا در صورت نیاز، شماره قبلی را غیرفعال کند.

۱۰) چک الکترونیکی (e – check)

چک الکترونیکی یکی دیگر از اجزاء مهم بانک‌داری الکترونیکی محسوب می‌شود و در حقیقت، نمونه نمایش داده شده یک چک کاغذی‌ است که به صورت فرم‌های الکترونیکی نمایش داده می‌شود و همان اطلاعاتی را دارد که چک‌های کاغذی دارند و از نظر مسائل و پی‌گیری‌های قانونی، دقیقاً همانند چک‌های کاغذی هستند و قادر خواهند بود در تمام معاملاتی که چک‌های کاغذی اعتبار دارند، مورد استفاده قرار گیرند.

مهم‌ترین مسئله چک‌های الکترونیکی، ایجاد امنیت در دریافت و پرداخت آنهاست. از این رو استفاده از امضای دیجیتال، احراز هویت صاحب چک، رمزنگاری و ... در استفاده از چک‌های الکترونیکی، اهیمت زیادی دارد.

۱۱) پول الکترونیکی (e-mony) Electronic money

پول الکترونیکی یا پول دیجیتال که در اواسط دهه ۱۹۹۰ م. پا به عرصه تجارت نهاد، تا کنون توانسته است بسیاری از کارکردهای پول معمولی را برعهده بگیرد. پول الکترونیکی از نظر ارزش، همانند پول معمولی‌ است؛ با این تفاوت که به صورت الکترونیکی مورد استفاده قرار می‌گیرد و در قالب کارت‌های هوشمند و یا از طریق شبکه‌های رایانه‌ای، به مشتریان عرضه می‌شود.

عدم نیاز به حضور فیزیکی مشتری و دریافت کننده وجه، عدم نیاز به جابه جایی پول، امنیت در انتقال وجوه، امکان استفاده بهینه در مبادلات و خریدهای بین‌المللی و ... از خصوصیات پول الکترونیکی محسوب می‌شوند.

بنابر آن چه گفته شد، به طور کلی، بانک‌داری الکترونیکی به دو دسته زیر تقسیم می‌شود:

۱) انواع شیوه‌های انتقال الکترونیکی، مانند استفاده از رایانه شخصی، اینترنت و... .

۲) انواع پول الکترونیکی که در قالب کارت‌های هوشمند یا کیف پول الکترونیکی، ارائه می‌شوند. گروه دیگری از پول‌های الکترونیکی، به صورت نرم‌افزار تخصصی، بر روی رایانه‌های شخصی نصب می‌شوند و به مشتری عرضه می‌شوند.

۱۲) کیف پول الکترونیکی (Electronic wallet)

کیف پول الکترونیکی، ابزار پرداخت الکترونیکی به جای پول نقد است. این کیف، ابزار جیبی کوچکی است که مانند دیگر وسایل الکترونیکی، به فروش می‌رسد. پول یا اطلاعات به طور فیزیکی و با ورود کارت هوشمند در پایانه فروش و یا با نگه‌داشتن کارت در کیف و استفاده از تکنولوژی مادون قرمز بین کیف و پایانه فروش، منتقل می‌شود. در کیف پول الکترونیکی، رایانه کوچکی به همراه صفحه نمایش و ابزار ورود اطلاعات - اعم از متن و داده‌های تصویری - وجود دارند. کیف پول الکترونیکی همانند پول نقد، برای خرید کالا و خدمات و در تمام مراکز - اعم از بانک‌ها، فروشگاه‌ها، شرکت‌های مسافرتی - می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد.

رضوان السادات میرمحمدی

منابع:

www.law-bridge.net.English.e-money.htm

www.cbi.ir

www.reporter.ir

www.corebank.ir

www.behestan.net. news

donya-e-eqtesad

ITE magazine-vol.۱-no ۴

www.infotechera.com

www.askfarnood.blogfa.com

www.Amoltek.com

سایت کنفرانس جهانی بانک‌داری الکترونیکی، مرداد ماه ۱۳۸۷

www.ebanking-conf.ir

sanzineh.no-۸-magazine