نگاهی به دهمین نشست سران آسه آن ۲

۱۰ كشور عضو آسه آن در مجموع حدود ۵۰۰ میلیون نفر جمعیت ۵ ۴ میلیون كیلومتر مربع وسعت و ۷۳۷ میلیارد دلار تولید ناخالص داخلی و ۷۲۰ میلیارد دلار مبادلات تجاری دارند این وضعیت نه تنها آسه آن را به یك واقعیت سیاسی اقتصادی در منطقه جنوب شرق آسیا تبدیل كرده بلكه زمینه گسترش هر چه بیشتر آن را نیز فراهم آورده است

در پرتو تحولات جدیدی كه در عرصه مناسبات بین المللی در دهه های آخر قرن بیستم رخ داد و با توجه به افزایش نقش اقتصاد و تجارت در همكاری های منطقه ای و بین المللی آسه آن نیز به شدت عرصه همكاری های تجاری و اقتصادی را مورد توجه قرار داد. ابتدا در چهارمین نشست سران آسه آن در سال ۱۹۹۳ در سنگاپور یك موافقتنامه چارچوب برای تقویت همكاری اقتصادی به امضا رسید كه از جمله اهداف آن آغاز برنامه ای برای تأسیس منطقه تجارت آزاد آسه آن (افتا) بود. هدف استراتژیك افتا افزایش مزیت نسبی منطقه آسه آن به عنوان یك واحد تولید و حذف موانع تعرفه ای و غیر تعرفه ای به منظور افزایش كارایی اقتصادی، بهره وری و رقابت پذیری بین كشورهای عضو بود. در پنجمین نشست آسه آن در سال ۱۹۹۵ در بانكوك «دستور كار همگرایی اقتصادی بزرگتر» كه در بردارنده كاهش برنامه زمانی تأسیس افتا از ۱۵ سال به ۱۰ سال بود تصویب شد.

در سال ،۱۹۹۷ سران آسه آن نسخه «آسه آن ۲۰۲۰» كه خواستار مشاركت آسه آن در توسعه پویا از طریق همگرایی بیشتر اقتصادی منطقه ای بود را تصویب كردند. در این برنامه زمینه های لازم برای توسعه مبادلات تجارت كالا و خدمات و گسترش سرمایه گذاری به منظور كاهش اختلافات اقتصادی _ اجتماعی اعضا مد نظر قرارگرفت. بعداً در سال ۱۹۹۸ آسه آن باتصویب طرح عمل هانوی اولین گام در جهت تحقق نسخه آسه آن ۲۰۲۰ را برداشت.

آغاز به كار منطقه آزاد تجارت آسه آن (افتا) به شدت مبادلات تجاری و اقتصادی بین كشورهای عضو این اتحادیه را افزایش داد. طی سه سال اول فعالیت افتا حجم صادرات بین كشورهای عضو از ۴۳ میلیارد در سال ۱۹۹۳ به ۸۰ میلیارد در سال ۱۹۹۶ رسید كه نشان دهنده رشد سالانه ۲۸ درصدی بود.

روابط آسه آن با سایر كشورها

نسخه آسه آن ۲۰۲۰ بر نگرش برونگرا و تعقیب منافع جمعی كشورهای عضو از طریق گسترش مناسبات با سایر كشورهای جامعه بین المللی استوار شده است. در این طرح بر توسعه همكاری سازنده با كشورهای منطقه آسیا، اقیانوسیه به عنوان مهمترین اولویت مناسبات خارجی آسه آن تأكید گردیده است. دراین چارچوب آ سه آن توسعه روابط با كشورهای چین، ژاپن و كره جنوبی را به عنوان اولین گام مد نظر قرار داد و نوعی گفتگوی سالانه با سران این كشورها برقرار كرد. برای اولین بار در سال ۱۹۹۷ سران آسه آن و این سه كشور یك بیانیه مشترك امضا كردند كه چارچوب همكاری آنها در قرن بیست و یكم را مشخص می كرد. در سال ۱۹۹۹ با انتشار یك بیانیه مشترك در زمینه های توسعه همكاری بین خود را مشخص كردند. از آن به بعد سران سه كشور چین، كره جنوبی و ژاپن همیشه در نشست سران آسه آن حضور داشته اند. در نشست دهم كه هفته قبل با حضور سران چین، ژاپن و كره جنوبی برگزار شد كشورهای عضو آسه آن تصویب كردند تا از سال آینده نشست سران آسه آن به «نشست سران آسه آن + سه» تغییر یابد.

علاوه بر این سه كشور، در راهبرد گسترش همكاری های اعضای آسه آن با سایر كشورها، كشورهای دیگر منطقه نیز به شدت مورد توجه قرار گرفته اند به طوری كه در نشست دهم سران آسه آن علاوه بر سران كشورهای چین، ژاپن و كره جنوبی، سران كشورهای روسیه، استرالیا، نیوزیلند، هند نیز حضور داشتند.

در این نشست آسه آن با روسیه پیمان مودت و همكاری و با هند پیمان همكاری دو جانبه در زمینه های مختلف تجاری، فرهنگی و امنیتی امضا كردند. برآوردها حاكی از آن است كه در چارچوب این همكاری ها حجم مبادلات تجاری هند با اعضای آسه آن از ۱۳ میلیارد دلار سال ۲۰۰۳ ، ۳۰ میلیارد دلار در سال ۲۰۰۷ افزایش خواهد یافت.

كشور نیوزیلند نیز به عنوان یكی از كشورهای منطقه آسیا _ اقیانوسیه روند رو به گسترش همكاری با آسه آن را پیش گرفته است. این كشور در نشست دهم سران آسه آن در لائوس گفت و گوهای گسترده تجاری با اعضای این اتحادیه را انجام داد و براساس گفته نخست وزیر نیوزیلند مذاكرات این كشور با آسه آن برای ایجاد منطقه آزاد تجاری مشترك نیز آغاز شده است. وزیر امور خارجه استرالیا نیز كه از حاضران در نشست سران آسه آن بود نیز از آغاز مذاكرات این كشور با آن اتحادیه برای ایجاد منطقه آزاد تجاری خبر داده است.

آسه آن همچنین گام هایی برای توسعه مناسبات با كشورها و سازمان های فرامنطقه ای همچون آمریكا، پاكستان، اتحادیه اروپا، شورای همكاری خلیج فارس، گروه ریو، سارك و سازمان همكاری اقتصادی و توسعه برداشته است. بعلاوه بسیاری از اعضای آسه آن در اعضای فعال مجمع همكاری اقتصادی آسیا، اقیانوسیه(اپك) نشست همكاری اروپا _ آسیا (آسم) و مجمع همكاری آسیای شرقی _ آمریكای لاتین (ایلاف) هستند و از این طریق منافع مشترك اقتصادی و تجاری این اتحادیه را دنبال می كنند.

اگر چه چین همراه با دو كشور ژاپن و كره جنوبی از اهمیت زیادی برای اعضای آسه آن برخوردار بوده اما بدون تردید جایگاه چین در این خصوص به نوعی منحصر به فرد است. چین به دلیل قرابت های مختلفی كه با كشورهای عضو آسه آن دارد همیشه نقش یك برادر بزرگتر را برای آنها ایفا كرده است. طی سال های اخیر و با گسترش جایگاه اقتصادی و تجاری چین در جهان و به ویژه منطقه جنوب شرق آسیا، اعضای آسه آن سعی كرده اند در پرتو این تحولات جدید مناسبات نوینی با چین برقرار كنند. در این چارچوب اعضای آسه آن در نشست دهم سران چند موافقتنامه تجاری با چین امضا كردند كه گامی در جهت گشایش باب جدیدی در روابط این اتحادیه با چین است. اعضای آسه آن در نشست لائوس همچنین جایگاه اقتصاد چین به عنوان «اقتصاد بازار» كه برای مناسبات تجاری بین المللی چین بسیار حائز اهمیت است را به رسمیت شناختند. پیش بینی ما حاكی از آن است كه در چارچوب روند رو به گسترش روابط چین و آسه آن حجم مبادلات تجاری این كشور از ۷۹ میلیارد دلار در سال ۲۰۰۳ به ۱۰۰ میلیارد دلار در سال جاری برسد. بعلاوه از سال ۱۹۹۰ اتحادیه آسه آن به طور مستمر در جایگاه پنجم در بین شركای بزرگ تجاری چین قرار داشته است.

نگاهی به گذشته، عملكرد كنونی و چشم اندازهای آینده فرا روی اتحادیه كشورهای جنوب شرق آسیا (آسه آن) نشان دهنده آن است كه اگر چه آسه آن در دهه ۱۹۶۰ میلادی در بستر جریان سیاست های شدید (High Politics- مسائل امنیتی و سیاسی صرف) بین المللی و منطقه ای شكل گرفت اما در مسیر حركت خود با درك صحیح از روندهای جهانی و منطقه ای حركت خود را بر روی ریل سیاست های نرم (Low Politics- مسائل اقتصادی، تجاری و فرهنگی و اجتماعی) دنبال كرده است. این رویكرد در بیانیه پایانی دهمین نشست سران آسه آن در لائوس نیز به خوبی آشكار است چرا كه در آن مسائل و موضوعات مرتبط با تجارت آزاد، همكاری اقتصادی، همكاری منطقه ای بر موضوعاتی همچون تروریسم، جرائم فرامرزی و مسائل سیاسی بین المللی در اولویت قرار گرفته است.

اگر چه برخی تحلیلگران معتقدند كه در مقایسه با اتحادیه اروپا حركت آسه آن طی ۳۷ سال گذشته از سرعت مطلوب برخوردار نبوده اما نگاه واقعگرایانه به مسئله و مد نظر قرار دادن تفاوت های بنیادی این دو منطقه از جهان از جمله تنوع تاریخی، قومی، مذهبی و اقتصادی آسیا جنوب شرقی و نیز رقابت های قدرت های خارجی در این منطقه كارنامه عملكرد آسه آن را چندان هم ناموفق نشان نخواهد داد. به هر حال اگر چه پیشنهاد ۱۰ سال قبل ماهاتیر محمد نخست وزیر سابق مالزی برای تشكیل بلوك اقتصادی آسیای شرق در آن زمان مجالی برای تحقیق پیدا نكرد اما اكنون عملكرد آسه آن ثابت كرده كه وقت تشكیل این بلوك فرا رسیده است.