نصیحت به مظلوم باید كرد

میرزا ملكم خان «گفتار در رفع ظلم» را ۱۲۸۰ هـ.ق در استانبول تقریر كرده و میرزا فتحعلی آخوند زاده آن را نوشته است. آخوند زاده در سرآغاز گفتار نوشته است: «بیان مطلب عالی است كه در سال …

میرزا ملكم خان «گفتار در رفع ظلم» را ۱۲۸۰ هـ.ق در استانبول تقریر كرده و میرزا فتحعلی آخوند زاده آن را نوشته است. آخوند زاده در سرآغاز گفتار نوشته است: «بیان مطلب عالی است كه در سال ۱۲۸۰ (۱۸۶۳م) از تقریر خود جناب روح [آخوندزاده، ملكم را روح القدس خطاب می كرد] در استانبول شنیدم مرقوم نموده ام.

تا اوایل قرن حال، بالفرض در مدت ده هزار سال، جمیع انبیا و حكما و شعرا طالب رفع ظلم شده چنان اعتقاد می كردند كه به جهت رفع آن به ظالم وعظ و نصیحت گفتن لازم است. لهذا نتیجه اعتقاد خودشان را در این مدت مدید هریك به طوری از قوه به فعل آورده اند. مثلاً انبیا در ترك ظلم، بهشت وعده داده اند و حكما ظلم را باعث زوال دولت دانسته عدل را موجب دوامش گفته اند و در این باب انبیا كتب و صحف، حكما تصانیف عدیده منتشر كرده اند و شعرا جمیعاً در آسیا و یوروپا، از آن جمله سعدی به خصوصه در مولفات خودشان ظالم را مذمت كرده عدل را ستوده اند، به خاطر این كه ظالم تارك ظلم شود و اختیار عدالت كند. لكن عاقبت با تجارب كثیره مبرهن گردیده است كه جمیع زحمات این صنف اشرف بشری، در اعدام ظلم در مرور دهور بی فایده و بی ثمر بوده است و ظلم از جهان اصلاً مرفوع نمی گردد و وعظ و نصیحت برای ترك آن در طبیعت ظالم هرگز موثر نمی افتد. پس قریب به اوایل قرن حال، حكما و فیلسوفان و شعرا و فصحا و بلغا و خطبای سحبان منش در فرنگستان، مثل ولتر و روسو و مونتسكیو و میرابو و غیر هم فهمیدند كه به جهت رفع ظلم از جهان، اصلاً به ظالم نباید پرداخت، بلكه به مظلوم باید گفت كه: ... تو كه در قوت و عدد و مكنت از ظالم به مراتب بیشتری، تو چرا متحمل ظلم می شوی؟ از خواب غفلت بیدار شو، گور پدر ظالم را بسوز! بعد از این اعتقاد ثانوی، فیلسوفان فرنگستان تصورات جدیده خودشان را به مردم فهمانیدند.

وقتی كه مظلومان از اینگونه افكار عقلاً واقف گشتند، به یك بار همت كرده اظهار حمیت نمودند و ظالم را از میان برداشته برای آسایش و حسن احوال و اوضاع خودشان قوانین وضع كردند كه هركس از افراد ناس مباشر اجرای همان قوانین بشود، اصلاً به زیر دستان یارای ظلم كردن نخواهد داشت...»

بیژن مومیوند

منبع:

رساله های میرزا ملكم خان ناظم الدوله، گردآوری و مقدمه: حجت الله اصیل، نشر نی چاپ اول ،۱۳۸۱ صص ۳۰۷- ۳۰۶.