طبابت های کافی نتی

آیا توصیه های پزشکی با کیفیت مناسب در اینترنت یافت می شوند

امروزه ما پزشکان و بیماران‌مان به طور پیشرونده‌ای در حال غرق شدن در هجوم اطلاعات پزشکی هستیم و هر روزه با بیمارانی مواجه می‌شویم که با انبوهی از اطلاعات دانلود شده از اینترنت به ما مراجعه می‌نمایند....

اما آیا واقعا این مساله به سود است یا زیان؟ به راستی کلید این معما کجاست؟ معمایی که از یک سو می‌گوید اطلاعات گرفته شده از اینترنت ممکن است کارایی فرد را بالا ببرند، اضطراب بیماران را کم کنند، نیاز به ویزیت‌های پزشکی را کاهش دهند و به پزشک این امکان را بدهند که به جای پرداختن به مسایل کم‌اهمیت‌تر، بر مشکلات اساسی بیمار تمرکز نمایند، اما از دیگر سو، این نکته مطرح می‌شود که شاید این داده‌ها، بیماران را به مسیر اشتباه رهنمون کنند.

متاسفانه توصیه‌های اینترنتی بسیار متغیر و گوناگون هستند و اغلب نیز درستی لازم را ندارند. البته برای راهنمای بررسی کیفیت اطلاعات، فهرستی جهت ارزیابی جنبه‌های فنی وب‌سایت‌ها معرفی شده، هرچند اعتبار آنها هنوز تایید نشده است. بنابراین بررسی‌های زیادی در این رابطه انجام شده و محققان به ارزیابی چگونگی ارایه اطلاعات پزشکی در وب‌سایت‌ها پرداخته‌اند.

به طور مثال مطالعه‌ای برای پاسخ به این سوال طراحی شد که اطلاعات داده شده در مورد سرفه کودکان که یکی از مشکلات رایج به شمار می‌رود و والدین می‌توانند به راحتی آن را در منزل مدیریت کنند و بسیاری از آنها از اینترنت به عنوان منبع اطلاعاتی خود استفاده می‌نمایند، چگونه یافت می‌شوند و تا چه اندازه خوب هستند. در این مطالعه، محققان در یک فاصله زمانی یک ساله در ۶ موتور جستجو با کلید واژه‌های مختلفی به بررسی این موضوع پرداختند. آنها سایت‌ها را از نظر ربط داشتن به موضوع مورد بحث جدا کرده و مواردی را که اختصاصا به سرفه در کودکان می‌پرداختند، انتخاب نمودند. در نهایت ۳ فهرست را جهت ارزیابی سایت‌ها به کار بردند.

چک‌لیست فنی، براساس فهرستی که به وسیله دیگر محققان توصیه شده بود، حاوی ۶ بخش بود: نویسنده، اعتبار نویسنده، مراجع، لینک‌های مرتبط، زمان تغییر و اصلاح و داشتن عبارت «این مطالب، جایگزین توصیه‌ها و درمان پزشک نمی‌شود.» کامل بودن اطلاعات این سایت‌ها به وسیله چک‌لیست دیگری که از Medline گرفته شده و حاوی ۴ بخش بود، ارزیابی شد. این ۴ بخش عبارت بودند از اطلاعات پس‌زمینه، علل، درمان دارویی و درمان غیردارویی. سپس کیفیت اطلاعات در برابر معیارهای سازمان جهانی بهداشت و انجمن طب اطفال آمریکا اندازه‌گیری شدند. چک‌لیست آخری یک نمره مثبت به توصیه‌های درست، یک نمره منفی به توصیه نادرست و صفر به مواردی که رسیدگی نمی‌شد، اختصاص می‌داد.

● نتایج

محققان در این مطالعه، ۱۹ سایت را یافتند که اطلاعاتی در مورد درمان سرفه کودکان ارایه می‌کردند. تنها ۳ سایت از ۱۹ سایت، واجد ۴ مورد از ۶ معیار موجود در چک‌لیست ارزیابی فنی سایت بودند. از سویی، ۴ دسته از چک‌لیست کامل بودن اطلاعات، تنها در ۳ سایت از ۱۹ مورد وجود داشت و دو سایت نیز در هیچ یک از مقوله‌ها پاسخگو نبودند. زمانی که کیفیت اطلاعات سایت‌ها، امتیازدهی شدند (در محدوده ۵- تا ۵+)، تنها یک سایت نمره بالای ۳ پیدا کرد، در حالی که ۱۰ سایت نمره منفی گرفتند. از ۳ سایتی که ۴ مورد از معیارهای فنی را داشتند، تنها ۲ سایت اطلاعات کاملی را تامین می‌کردند و تنها یک سایت اطلاعات کامل و با کیفیت بالا داشت، بنابراین واجد همه معیارها بود.

این مطالعه تاکید می‌کند که کیفیت فنی وب‌سایت‌های پزشکی گوناگون هستند، بنابراین اطلاعاتی را که ارایه می‌نمایند از نظر کیفیت و کامل بودن نیز متفاوت‌اند. نبود یک معیار استاندارد برای درمان سرفه کودکان می‌تواند دلیل این تفاوت‌ها و مشکل بودن مقایسه سایت‌ها باشد، بنابراین، باید قبول کرد که این موضوع اغلب واقعیت اطلاعات پزشکی است (خصوصا در زمینه مراقبت‌های اولیه) و تنوع گسترده توصیه‌های اینترنتی، به شدت با آن دسته از رویکردهای نظام‌مندی که برای ارزیابی آنها استفاده می‌شود، در تضاد است.

پزشکان خانواده به واقع نمی‌توانند همه اطلاعاتی را که بیماران نیاز دارند، در اختیار آنها قرار دهند، از این رو اینترنت می‌تواند منبع باارزش اطلاعات بوده و به پزشکان و بیماران این امکان را بدهد که در زمان اندکی که همدیگر را ملاقات می‌نمایند، در مورد مسایل مهم‌تر درمانی به بحث بپردازند. همچنین از ویزیت‌های مکرر به دلیل مسایل کم‌اهمیت بکاهند. به عنوان پزشک، نیاز داریم تا سایت‌ها را با شک و تردید سالم بازبینی نماییم و با سایت‌هایی معتبر آشنا شویم تا بتوانیم آنها را به بیماران خود معرفی کنیم. اگر پزشکان اینترنت را به بیماران‌شان پیشنهاد می‌کنند، ارایه یک چک‌لیست ساده از مواردی که سایت را قابل اعتماد می‌سازد، می‌تواند کمک‌کننده باشد.

پاندولفینی (Pandolfini) و همکاران در جایی اظهار داشتند که: «ارزیابی ساختار یک سایت نمی‌تواند به عنوان شاخص کیفیت محتوای سایت استفاده شود.» آنها بعدا اذعان داشتند: «بدون مقایسه مستقیم محتویات سایت با بهترین شواهد موجود و در دسترس، بعید به نظر می‌رسد هرگونه استراتژی برای فیلتر کردن سایت‌ها کار کند.» ولی ذکر این نکته الزامی است که داشتن اطلاعات مبتنی بر شواهد در اینترنت یک هدف بسیار بلندپروازانه است و به عنوان شاخص دشوار برای بررسی کیفیت توصیه‌های اینترنتی پزشکی به حساب می‌آیند.

دیگر راه‌حل‌هایی که در نظر گرفته می‌شوند، شامل استقرار گروه‌های مشترک در سراسر جهان برای بررسی سایت‌ها و درجه‌بندی کردن آنها و داشتن داوطلبان متخصص و با صلاحیت در پزشکی برای ارزیابی صفحات وب‌ و اضافه کردن اطلاعات به نوع و کیفیت داده‌ها در وب‌سایت‌ها به عنوان «ابرداده» (Metadata) می‌باشند، بنابراین به نظر می‌رسد پزشکان خود باید نقش فعال‌تری در راهنمایی بیماران‌شان به سوی سایت‌هایی با اطلاعات مفید و به روز و با کیفیت بالا داشته باشند تا هر دو سو از منافع آن بهره‌مند شوند.

باید بدانیم که این پرونده به روشنی قسمت بزرگی از مدیریت آینده اطلاعات برای ما و برای بیماران‌مان خواهد بود.

دکتر امیررضا رادمرد