دود, ممنوع

آشنایی با شناساگر دود وسیله ای ایمنی برای پیشگیری از حریق

آتش‏سوزی از حوادث تلخی است که خسارت‏های جانی و مالی زیادی به بار می‌آورد و به همین علت پیشگیری از آن همواره مورد توجه کارشناسان ایمنی بوده است. دستگاه‌ آشکارکننده دود یک وسیله ایمنی است که در اعلام به موقع حریق و کاهش خسارات ناشی از آن موثر است. این وسیله ایمنی کوچک در سقف محیط‌های کاری و خانگی نصب می‌شود و با شناسایی کمترین مقدار از ذرات دود که در اغلب موارد ناشی از آتش‏سوزی است زنگ اخبارش به صدا درمی‌آید. استفاده از این وسیله برای پیشگیری از آتش‏سوزی‏های خانگی و حریق در محیط‌های کاری که افراد کمی در آنجا تردد دارند و در صورت آتش‏سوزی حادثه خیلی دیر مشخص می‌شود، ضروری است. این آشکارکننده‏ها در محیط‌های تجاری، صنعتی، مسکونی و عمومی کاربرد دارند...

اولین زنگ هشداردهنده آتش در سال ۱۸۹۰ توسط «فرانسیس رابینز» در ایالات متحده اختراع شد. هرچند ایده اولیه آن از توماس ادیسون بوده است اما مدرکی وجود ندارد که نشان دهد ادیسون به ساخت این اختراع کمک کرده باشد. در اواخر ۱۹۳۰ فیزیکدان سوییسی «والتر جاگر» سعی کرد تا هشداردهنده گازهای سمی را اختراع کند. ایده او این بود که با یونیزه کردن مولکول‌های هوا تغییری در جریان الکتریکی آشکارساز ایجاد کند و از این طریق زنگ اخبار را به صدا درآورد اما این ایده با شکست روبه‏رو شد و دستگاه آشکارساز با ورود مقدار زیادی گاز سمی به محفظه یونیزان هیچ واکنشی نشان نداد. والتر که برای ساخت این دستگاه مطالعات و زحمات زیادی انجام داده بود با این شکست دچار ناراحتی زیادی شد و از عصبانیت سیگاری روشن کرد و در دفتر کارش شروع به سیگار کشیدن کرد.

پس از چند لحظه ناگهان زنگ اخبار دستگاه به صدا درآمد والتر پی به واقعیتی برد که فکرش را هم نمی‌کرد. دستگاهی که او ساخته بود به شناسایی دود کمک می‌کرد، اما ساخت این دستگاه هزینه زیادی داشت و تا ۳۵ سال بعد فقط برخی از مراکز مهم تجاری و سالن‌های تئاتر و سینما حاضر به تهیه آن بودند. اولین آشکارسازهای دود تجاری در سال ۱۹۶۹ به بازار آمد. امروزه این وسایل در ۹۳ درصد از خانه‌های ایالات متحده و ۸۵ درصد از خانه‌های بریتانیا نصب شده‌اند. با این وجود تخمین‌زده می‌شود که در زمان آتش‏سوزی ۳۰ درصد آنها کارایی لازم را نداشته باشند که البته در اغلب موارد علت آن عدم تعویض باتری آشکارساز توسط کاربران است.

● آشکارسازها چند نوع‌اند؟

آشکارسازهای دود شامل دو نوع اصلی یونی و فوتوالکتریک هستند. یک هشداردهنده دود با یکی از این دو روش خطر را شناسایی می‌کند. گاهی وقت‏ها نیز حسگر حرارتی این آشکارسازها ما را از یک آتش‏سوزی مطلع می‌کنند. آشکارسازهای دود اغلب از یک باتری کوچک ۹ ولتی، یا یک باتری لیتیومی و یا برق ۱۲۰ و ۲۲۰ ولتی که در محیط کار یا خانه به‌کار می‌رود، تغذیه می‌کنند.

▪ آشکارسازهای یونی

آشکارسازهای یونی دارای یک محفظه یونیزاسیون و یک منبع اشعه یونیزه کننده هستند. منبع تابش اشعه یونیزان، مقدار بسیار کمی از امرسیوم ۲۴۱ (ذرات آلفای هسته هلیوم) به اندازه تقریبی یک پنج هزارم گرم است. محفظه یونیزاسیون شامل دو صفحه فلزی است که به فاصله یک سانتی‌متر از یکدیگر قرار دارند. باتری آشکارساز ولتاژی را به صفحه‌های فلزی منتقل می‌کند. یکی از صفحه‌ها دارای بار الکتریکی مثبت و دیگری دارای بار منفی است. ذرات آلفایی که همواره از امرسیوم ۲۴۱ منتشر می‌شود با الکترون‌های اتم‌های موجود در هوا برخورد می‌کند و اتم‌های اکسیژن و نیتروژن در محفظه یونیزان، به صورت مثبت یونیزه و به صفحة منفی جذب می‌شوند. الکترون‌ها نیز جذب صفحه مثبت می‌شوند. این وضعیت موجب برقراری یک جریان مستمر الکتریکی بین این دو صفحه می‌شود. اگر در محیط اطراف آتش‏سوزی اتفاق بیفتد و دود ناشی از آن به محفظه یونیزان وارد شود، جریان الکتریکی بین دو صفحه قطع می‌شود و زنگ هشداردهنده به صدا در می‏آید.

▪ آشکارسازهای فوتوالکتریک

در برخی از انواع آشکارسازهای فوتوالکتریک دود می‌تواند پرتوی نور را مسدود کند. در این نوع آشکارسازها یک پرتوی نور همواره به یک سلول الکتریکی تابیده شده و سبب می‌شود که زنگ دستگاه خاموش بماند. هنگام آتش‏سوزی، دود مانع از برخورد تابش نور به سلول الکتریکی می‌شود و در این حالت زنگ هشداردهنده به صدا در می‌آید.

● کدام آشکارسازها بهترند؟

هر دوی این آشکارسازها، چه یونی چه فوتوالکتریک برای شناسایی دود و اعلام حریق توسط زنگ اخبار موثرند. هر آشکارکننده دودی باید آزمون‌های مربوط به دریافت گواهینامه موسوم به UL را با موفقیت طی کند. در هر دو نوع آشکارساز، بخار آب یا رطوبت بالا می‌تواند موجب اختلال شده و زنگ اخبار را به صورت کاذب به صدا درآورد. آشکارسازهای یونی در مقایسه با آشکارسازهای فوتوالکتریک ارزان‏تر هستنند. به علت حساسیت بسیار زیاد این آشکارکننده‌ها گاهی افراد آنها را غیر فعال می‌کنند زیرا در زمان پخت و پز، روشن کردن کبریت و سیگارکشیدن زنگ اخبارشان به صدا در می‌آید. در این آشکارسازها با ضعیف شدن باتری قدرت یونیزه کردن نیز کاهش پیدا کرده و زنگ اخبار به صدا در می‌آید. در این مواقع لازم است باتری تعویض شود.

● سایر آشکارسازها

علاوه بر آشکارساز دود آشکارسازهای دیگری مانند آشکارساز مونوکسیدکربن و نمونه بردار هوا نیز وجود دارد. آشکارسازهای نمونه بردار هوا، به‌طور مستمر هوای محیط را نمونه‌برداری کرده و میزان ذرات موجود در آن را اندازه‏گیری می‌کنند. اگر در هوای نمونه‌برداری شده مقدار مشخصی از ذرات دود وجود داشته باشد، زنگ اخبار دستگاه به صدا درمی‌آید. همچنین برخی از هشداردهنده‌های دود به یک حسگر دی‏اکسید کربن یا مونوکسید کربن نیز مجهز هستند. این هشداردهنده‌ها برای پیشگیری از خطر گازگرفتگی نیز موثرند.

محمدرضا میرغلامی