تجارت الكترونیكی ـ كارت اعتباری

بخش مهمی از مدل تجارت الكترونیك به ابزاری متكی است كه كارت اعتباری نامیده می شود و ابزار الكترونیكی نقل و انتقال پول به شمار می رود

بخش مهمی از مدل تجارت الكترونیك به ابزاری متكی است كه كارت اعتباری نامیده می‌شود و ابزار الكترونیكی نقل و انتقال پول به شمار می‌رود. بسیاری از مردم مایلند بدانند این كارت‌ها چه هستند و چگونه می‌توان آن‌ها را تهیه و مورد استفاده قرارداد. اگرچه در ایران هنوز یك نوع كارت اعتباری استاندارد كه در سراسر كشور و در تمام بانك‌ها معتبر باشد و قابلیت استفاده در شبكه اینترنت را (دست كم برای مبادلات داخلی) داشته باشد معرفی نشده‌است، ولی اغلب افراد آشنایی با این كارت‌ها و امكان استفاده از آن‌ها را مقدمه و پیش‌زمینه‌ای برای ورود به دنیای خرید و فروش الكترونیكی می‌دانند. در این قسمت از مجموعه مقالات الفبای تجارت الكترونیك نگاهی مختصر به تاریخچه، ساختار و انواع كارت اعتباری خواهیم داشت. در مقالات بعدی شرح نحوه استفاده از این كارت‌ها را در شبكه اینترنت به تفصیل توضیح خواهیم داد.

● كارت اعتباری چیست؟

كارت اعتباری یك كارت پلاستیكی است كه روی آن نام صاحب كارت و شماره آن به صورت برجسته وجود دارد و پشت كارت یك نوار مغناطیسی دیده می‌شود كه درون خود برخی اطلاعات مهم مثل هویت و آدرس دارنده كارت را ذخیره كرده است. سیستم‌های مالی كامپیوتری مانند دستگاه‌های خودپرداز ATM از این اطلاعات هنگام احراز هویت فرد به منظور برداشت پول استفاده می‌كنند. یك كارت اعتباری استاندارد شامل یك عدد ۱۶ رقمی نیز هست كه حاوی اطلاعات مهمی درباره نوع كارت، بانك صادركننده آن و اطلاعات دیگر است. این شماره برای دارنده هر كارت منحصر به فرد است. از این شماره برای شناسایی دارنده كارت هنگام انجام معاملات الكترونیكی روی اینترنت نیز استفاده می‌شود.

● تاریخچه‌

آن‌طور كه در دائره‌المعارف‌های بریتانیكا و انكارتا آمده است، استفاده از این نوع كارت برای انجام نقل و انتقال پول ابتدا در دهه ۱۹۲۰ و در كشور آمریكا رواج یافت. در آن زمان برخی شركت‌های خصوصی مانند بعضی از هتل‌های زنجیره‌ای و تعدادی از شركت‌های نفتی مشتریان خود را به استفاده از این كارت‌ها برای سهولت در پرداخت تشویق می‌كردند. استفاده از این كارت‌ها پس از جنگ جهانی دوم و خروج از ركود اقتصادی شدت گرفت.

اولین كارت اعتباری از نوع امروزی آن، یعنی كارتی كه بتوان با استفاده از آن در طیف وسیعی از فروشگاه‌ها و كسب‌وكارها پول مبادله كرد، در۱۹۵۰ توسط Diners Club Inc معرفی شد و هنوز هم یكی از كارت‌های اعتباری شناخته‌شده از این نوع به شمار می‌رود. در۱۹۵۸ نیز كارت اعتباری دیگری در همین رده توسط شركتAmerican Express معرفی شد كه در حال حاضر یكی از معروف‌ترین نوع كارت‌های اعتباری است. مشخصه اصلی این دسته از كارت‌ها این‌است كه شركت صادركننده كارت از دارنده آن یك مبلغ عضویت سالانه دریافت می‌كند و سپس به صورت ماهانه یا سالیانه و یا در دوره‌های زمانی دیگر برای او صورت‌حساب می‌فرستد و معادل مبلغ این صورت حساب از موجودی دارنده كارت نزد شركت صادركننده آن كسر می‌شود.

مدتی بعد سیستم كارت اعتباری بانكی رواج یافت. در این سیستم كه امروزه نیز مورد استفاده است، صادركننده كارت در اصل یك بانك است و هریك از دارندگان كارت اعتباری نزد بانك یك حساب دارند. هنگامی كه كالا یا خدماتی توسط دارنده كارت (مشتری) خریداری می‌شود، این پول بلافاصله به حساب فروشنده (كه خود نزد بانك حسابی دارد) واریز می‌شود.

بانك نیز به نوبه خود این هزینه را به صورت ماهانه و یا در دوره‌های زمانی معین دیگری به حساب مشتری منظور می‌كند و صورت‌حساب برایش صادر می‌كند و در صورتی كه به میزان كافی در حساب مشتری پول نباشد، طی مهلت معینی از مشتری می‌خواهد كه حساب خود را تكمیل كند. مشتری می‌تواند مبلغ مورد نظر را یك‌جا و یا با اقساطی كه بهره به آن تعلق می‌گیرد، به بانك بپردازد.

اولین سیستم بانكی از این نوع در سال ۱۹۵۹ و از سوی Bank of America در كالیفرنیا معرفی شد وBankAmericard نام داشت. این سیستم تنها در همان ایالت كار می‌كرد. اما بعدا در سال ۱۹۶۶ در ایالت‌های دیگر نیز راه‌اندازی شد و صورت سراسری به خود گرفت. در سال ۱۹۷۶ این سیستم بانكی به VISA تغییر نام داد. ویزا امروزه یك كنسرسیوم بین‌المللی است كه سیستم بانكی اغلب كشورهای دنیا در آن مشاركت دارند.

در همان سال ۱۹۶۶ اتحادیه كارت بین بانكی یا Interbank Card Association شكل گرفت و بعدا به MasterCard تغییر نام داد. ویژگی مستركارت این بود كه هیچ بانك خاصی در آن نقش محوری نداشت، بلكه هركدام از بانك‌هایی كه به صورت محلی اقدام به صدور كارت اعتباری برای مشتریان خود می‌كردند مایل بودند روشی برای متصل كردن سیستم‌های مالی خود به یكدیگر پیدا كنند. چنین سیستمی می‌توانست در میان مشتریان كوچك بانك‌ها كه مایل بودند از كارت خود برای كارهایی مثل خرید مایحتاج روزانه و یا خرید اتومبیل و مسكن استفاده كنند علاقه‌مندان زیادی داشته باشد.

● چرا كارت اعتباری؟

ممكن است این سوال در ذهن كسانی كه با این كارت‌ها آشنایی ندارند به‌وجود آید كه اصولا فلسفه حضور این كارت‌ها چیست و مزیت اصلی آن‌ها كدام است. كارت‌های اعتباری چنانكه از نامشان پیداست مقدار معینی اعتبار مالی در اختیار صاحب كارت قرارمی‌دهند. هنگامی كه شما با حساب بانكی خودتان كار می‌كنید، سابقه مبادلات مالی شما نزد بانك محفوظ می‌ماند. بانك با استناد به این سابقه می‌تواند تخمین بزند كه اصولا میزان گردش مالی حساب شما در طول یك دوره زمانی خاص چقدر است. درواقع میانگین مانده حساب شما در هر دوره نشان دهنده حداقل میزان درآمد شما یا به تعبیر صحیح‌تر میزان توانایی مالی شما در هر دوره زمانی معین است. بانك یا هر موسسه مالی و اعتباری مشابه آن می‌تواند براساس آن مانده به شما اعتبار بدهد. اعتبار معمولا مقدار نقدینگی یا پولی است كه برابر یا بیشتر از میزان مانده حساب شما است. مقداری كه می‌توانید در هریك از آن دوره‌های زمانی از موسسه یا بانك قرض بگیرید. فرض موسسه مالی مذكور این‌است كه شما قادر خواهید بود در اولین فرصت این قرض را برگردانید. به این ترتیب انجام قطعی معاملات و مبادلات مالی شما با دیگران موكول به میزان نقدینگی واقعی در دست شما نخواهد بود بلكه به میزان اعتبار شما نزد موسسه مالی متكی خواهد بود.

● انواع كارت اعتباری‌

كارت‌های اعتباری را اساسا می‌توان به دو دسته كارت‌های بانكی و غیربانكی تقسیم كرد. كارت‌های اعتباری بانكی مثل ویزا و مستركارت از سیستم اعتباری بانك‌ها استفاده می‌كنند. در حالی كه كارت‌های غیر بانكی را شركت‌ها و موسسات دولتی و خصوصی به مقاصد مختلفی عرضه می‌كنند. آمریكن اكسپرس و دینركلاب نمونه كارت‌های اعتباری غیر بانكی هستند. همچنین در برخی كشورها شركت‌های مخابرات و تلفن و یا شركت‌های توزیع‌كننده نفت، گاز و بنزین و نیز فروشگاه‌های زنجیره‌ای و باشگاه‌های تفریحی اقدام به صدور كارت اعتباری می‌كنند. دامنه كاربرد این كارت‌ها بستگی به دامنه فعالیت شركت مربوطه و یا اهداف مالی آن‌ها دارد. در هرصورت فعالیت تمام این موسسات صادر كننده كارت باید زیر نظر نهاد مالی رسمی آن كشور و دارای مجوز فعالیت باشد.

كارت‌های بانكی نیز دارای تنوع زیادی هستند. كارت‌های اعتباری تنها یك دسته از كارت‌های بانكی هستند و خود به انواع مختلفی تقسیم می‌شوند. انواع فرعی كارت‌های اعتباری بانكی معمولا بر اساس نحوه محاسبه بهره، سقف میزان اعتبار منتسب به كارت و حداقل موجودی دارنده حساب، نرخ حق اشتراك سالیانه و فاكتورهای مالی دیگر محاسبه می‌شود. بانك‌های صادركننده كارت و یا شركت‌های غیر بانكی معمولا علاقه دارند كه انواع كارت‌های خود را برحسب امتیازات متفاوتی كه در اختیار صاحب آن قرار می‌دهد به گروه‌هایی با نام طلایی، نقره‌ای و از این قبیل تقسیم كنند.

یك دسته دیگر از كارت‌های بانكی مشابه آنچه كه این روزها در كشور ما رایج است تنها به ارائه خدمات بانكی محدود از طریق باجه‌های خودپرداز اختصاص دارند و فاقد برخی از ویژگی‌های مهم یك كارت اعتباری استاندارد هستند.

دسته دیگری از كارت‌های اعتباری بانكی نیز وجود دارند كه در بسیاری از كشورهای دنیا كه سیستم‌های بین‌المللی مانند ویزا و مستركارت در آن ها به رسمیت پذیرفته شده، به‌كارگرفته می‌شوند. این كارت‌ها معمولا نام یك سازمان و یا شركت را برخود دارند. سازمان یا شركت مذكور لزوما یك موسسه یا نهاد مالی نیست بلكه ممكن است به قصد ارائه خدمات مالی به گروهی از اعضای وابسته به خود پدید آمده باشد. مثلا برخی از فروشگاه‌های اینترنتی مثل آمازون یا Barnes ِ Nobel یا حتی پورتال یاهو خدمات مالی از این دست را به اعضای خود ارائه می‌كنند. مشتركین یك ISP، اعضای یك باشگاه و یا مشتریان یك فروشگاه ممكن است این شانس را داشته باشند كه با تهیه یك كارت اعتباری از این نوع، ضمن بهره‌مندی از مزایای عمومی یك كارت اعتباری بانكی، از خدمات ویژه شركت یا سازمان مذكور نیز استفاده كنند.

مدل های مختلفی برای تعامل میان این سازمان‌ها از یك سو و بانك‌های صادر كننده كارت‌های بانكی و نیز كنسرسیوم‌های ویزا و مستركارت وجود دارد. گاهی این سازمان‌ها مستقیما با ویزا یا مستركارت وارد معامله می‌شوند و خود یك واحد اعتباری مالی راه‌اندازی می‌كنند. گاهی نیز با یك بانك معتبر طرف قرارداد با هریك از این كنسرسیوم‌های بین‌المللی وارد مذاكره می‌شوند. شكل اخیر رایج‌تر است زیرا معمولا بانك‌های محلی شناخت بهتری از سابقه مالی نهادهای محلی دارند. همچنین سازمان یا شركت واسطه ممكن است بسته به نوع تعامل مالی خود با بانك صادر كننده اصلی كارت یا خود كنسرسیوم بین‌المللی ویزا و مستركارت، درصد اندكی از بهای هر معامله را (به عنوان پورسانت) دریافت كند. به هرحال كاربران می‌توانند با تهیه كارت‌هایی از این نوع بدون مراجعه مستقیم به یك بانك معتبر و با واسطه یك شركت تجاری به شبكه مالی مستركارت یا ویزا بپیوندند.

بهروز نوعی پور

امیرحسین شمس‌زاده

---