چهارشنبه, ۱۹ اردیبهشت, ۱۴۰۳ / 8 May, 2024
مجله ویستا

اقتصاد ایران در گرداب بیكاری


اقتصاد ایران در گرداب بیكاری

هزینه های اقتصادی بیكاری در ایران به عنوان یك چالش بزرگ اقتصادی تا حد زیادی شفاف , آشكار و قابل محاسبه است و بركسی پوشده نیست كه نیروی كار آسیب پذیرترین عامل تولید است و در صورت از دست رفتن یا آسیب دیدن دیگر قابل جبران نیست

این‌ واقعیت‌ دارد. بیكاری‌ بزرگترین‌ آفت‌ اقتصاد ایران‌ است‌. آفتی‌ كه‌ چند سال‌ پیش‌ زنده‌ یاد استاد حسین‌ عظیمی‌ با تلخی‌ از آن‌ یاد می‌كرد و بر این‌ باور بود كه‌ در سال‌ ۱۳۸۵ به‌ اوج‌ خود می‌رسد. چون‌ براساس‌ شاخص‌های‌ جمعیتی‌ در این‌ سال‌ با پدیده‌یی‌ به‌ نام‌ فقر زنان‌ و بیكاری‌ آنان‌ نیز مواجه‌ خواهیم‌ بود. به‌ هر حال‌ مطالعات‌ موجود و ارقام‌ به‌ دست‌ آمده‌ نشان‌ می‌دهد كه‌ هم‌اكنون‌ اقتصاد ایران‌ در ابر و در گرداب‌ بیكاری‌ فرو رفته‌ است‌ وآنقدر این‌ فاجعه‌ جدی‌ است‌ كه‌ حتی‌ موسسات‌ تحقیقاتی‌ بین‌المللی‌ نیز به‌ ایران‌ هشدار می‌دهند تا هرچه‌ سریعتر با اتكا به‌ تفاسیر علمی‌ از اقتصاد، راهبرد خروج‌ از بن‌بست‌ بیكاری‌ را طراحی‌ كند.

چندی‌ پیش‌ صندوق‌ بین‌المللی‌ پول‌ با تهیه‌ گزارشی‌ از ایران‌ به‌ عنوان‌ كشوری‌ یاد كرده‌ بود كه‌ كمترین‌ درآمد سرانه‌ و صاحب‌ بیشترین‌ جمعیت‌ در زیر خط‌ فقر است‌. این‌ نهاد بین‌المللی‌ یكی‌ از دلایل‌ اصلی‌ این‌ بحران‌ را بیكاری‌ معرفی‌ كرده‌ بود. هرچند كه‌ صندوق‌ بین‌المللی‌ پول‌ از اصلاحات‌ اقتصادی‌ و تزریق‌ اندیشه‌های‌ نوین‌ به‌ عروق‌ بخش‌های‌ متفاوت‌ اجتماعی‌، فرهنگی‌، سیاسی‌ و در نهایت‌ اقتصادی‌ با عنوان‌ یكی‌ از اصلی‌ترین‌ مسیرهای‌ خروج‌ از تنگنای‌ بیكاری‌ یاد كرده‌ بود اما همچنان‌ می‌توان‌ گفت‌ كه‌ یكی‌ از سخت‌ترین‌ كارها در ایران‌ گسترش‌ زمینه‌های‌ اصلاح‌طلبی‌ است‌ و هنوز نیز هزینه‌های‌ زیادی‌ را روی‌ دوش‌ راویان‌ خود بار می‌كند.

بر همین‌ اساس‌ به‌ تازگی‌ نشریه‌ تحقیقات‌ اقتصادی‌ خاورمیانه‌ (میس‌) نیز با نگاهی‌ به‌ اقتصاد ایران‌ از بیكاری‌ با عنوان‌ مولفه‌یی‌ یاد كرده‌ است‌ كه‌ ۲۸ میلیون‌ ایرانی‌ را زیر خط‌ فقر فرستاده‌ است‌. هرچند كه‌ گزارش‌ میس‌ شاید تا حدی‌ غلوآمیز باشد اما نمی‌توان‌ از كنار نسخه‌ تجویزی‌ او با عنوان‌ نیاز به‌ ترمیم‌ ساختارهای‌ فكری‌ و مدرن‌گرایی‌ در حوزه‌های‌ اقتصادی‌ و اجتماعی‌ براحتی‌ عبور كرد.

میس‌ می‌نویسد: بحران‌ بیكاری‌ ۳۰ درصد از مردم‌ ایران‌ را دچار فقر كرده‌ است‌. این‌ نشریه‌ با تحلیل‌ نقاط‌ ضعف‌ حوزه‌های‌ اقتصادی‌، اجتماعی‌، سیاسی‌ و فرهنگی‌ این‌ گونه‌ ادامه‌ می‌دهد: هزینه‌های‌ اقتصادی‌ بیكاری‌ در ایران‌ به‌ عنوان‌ یك‌ چالش‌ بزرگ‌ اقتصادی‌ تا حد زیادی‌ شفاف‌، آشكار و قابل‌ محاسبه‌ است‌ و بركسی‌ پوشده‌ نیست‌ كه‌ نیروی‌ كار آسیب‌ پذیرترین‌ عامل‌ تولید است‌ و در صورت‌ از دست‌ رفتن‌ یا آسیب‌دیدن‌ دیگر قابل‌ جبران‌ نیست‌.

این‌ گزارش‌ در ادامه‌ به‌ نتایج‌ اسفبار اجتماعی‌، سیاسی‌ و فرهنگی‌ بیكاری‌ در ایران‌ پرداخت‌ و افزود: نتایج‌ غیراقتصادی‌ و به‌ عبارت‌ دیگر معنوی‌ بیكاری‌ معمولا مخفی‌ است‌ و براحتی‌ نیز قابل‌ محاسبه‌ نیست‌.

نشریه‌ میس‌ مهمترین‌ نتیجه‌ اسفبار اجتماعی‌ و اقتصادی‌ بیكاری‌ در ایران‌ را فقر اعلام‌ كرد و در واقع‌ فقر ایرانیان‌ را ریشه‌ در بیكاری‌ دانست‌ و نوشت‌: در ایران‌ همانند دیگر كشورها بیكاری‌ گسترده‌ یك‌ جاده‌ مستقیم‌ به‌ سمت‌ فقر است‌ و مطابق‌ آخرین‌ آمارهای‌ ارایه‌ شده‌ از سوی‌ سازمان‌ رفاه‌ ۱۲ درصد از جمعیت‌ این‌ كشور كه‌ ۹ میلیون‌ نفر را شامل‌ می‌شود. زیر خط‌ فقر زندگی‌ می‌كنند و ۱۷ درصد یعنی‌۱۱ میلیون‌ نفر نیز فقیر هستند و این‌ در حالی‌ است‌ كه‌ بر اساس‌ آمارهای‌ واقعی‌ ۴۰ درصد جمعیت‌ ایران‌ زیر خط‌ فقر مطلق‌ و نسبی‌ زندگی‌ می‌كنند و نتایج‌ بررسی‌ها نشان‌ می‌دهد كه‌ بیكاری‌ مهمترین‌ عامل‌ این‌ میزان‌ فقر در ایران‌ است‌.

این‌ گزارش‌ در ادامه‌ فقر ناشی‌ از بیكاری‌ را موجب‌ بروز دیگر معضلات‌ اجتماعی‌ از جمله‌ خودكشی‌، طلاق‌، اعتیاد، فعالیت‌های‌ اقتصادی‌ زیر زمینی‌، جنایت‌، رشوه‌خواری‌ و فساد مالی‌ ارزیابی‌ كرد و افزود: حدود ۶۰ درصد خودكشی‌ در ایران‌ بطور مستقیم‌ با مساله‌ بیكاری‌ در ارتباط‌ است‌. نشریه‌ اقتصادی‌ میس‌ در ادامه‌ به‌ نتیجه‌ دیگر بیكاری‌ در ایران‌ اشاره‌ كرد و نوشت‌: فقدان‌ فرصت‌ شغلی‌ مناسب‌ برای‌ قشر تحصیلكرده‌ و نخبگان‌ جامعه‌ ایران‌ موجب‌ بروز معضل‌ فرار مغزها شده‌ است‌ و برآورد می‌شود كه‌ سالانه‌ بین‌ ۱۰۰ تا ۲۲۵ هزار نفر از متخصصان‌ و تحصیلكردهای‌ ایران‌ كشور خود را ترك‌ می‌كنند.

این‌ گزارش‌ بروز ناامنی‌ و بی‌ثباتی‌ سیاسی‌ را یكی‌ دیگر از نتایج‌ بیكاری‌ در كشور ذكر كرد و نوشت‌: جوانی‌ كه‌ یك‌ فرصت‌ شغلی‌ مناسب‌ در اختیار داشته‌ باشد، انگیزه‌ كمتری‌ برای‌ حضور در اغتشاش‌های‌ خیابانی‌ و تظاهرات‌علیه‌ حاكمیت‌ این‌ كشور را دارد. نشریه‌ تحقیقات‌ اقتصادی‌ خاورمیانه‌ در ادامه‌ به‌ اقدامات‌ انجام‌ شده‌ توسط‌ دولت‌ ایران‌ برای‌ مبارزه‌ با بیكاری‌ در سال‌های‌ گذشته‌ اشاره‌ كرد و افزود: دولت‌ ایران‌ اقداماتی‌ همچون‌ آموزش‌ حرفه‌یی‌، تاسیس‌ پایگاه‌ داده‌های‌ اطلاعات‌، اعتبارات‌ یارانه‌یی‌ و تخصیص مستقیم‌ بودجه‌ به‌ برخی‌ بخش‌های‌ اقتصادی‌ كه‌ از بیكاری‌ بیشتری‌ رنج‌ می‌برند را در پیش‌ گرفت‌، ولی‌ تاكنون‌ این‌ اقدامات‌ نتایج‌ مختصری‌ به‌ همراه‌ داشته‌ است‌. بنابراین‌ گزارش‌، تلاش‌ دولت‌ ایران‌ برای‌ اعزام‌ نیروی‌ كار به‌ اروپا، جنوب‌ شرق‌ آسیا و دیگر كشورهای‌ منطقه‌ نیز موفق‌ نبود و اعزام‌ چند هزار نفر از میلیون‌ها بیكار دردی‌ را دوا نكرده‌ است‌.

میس‌ دلایل‌ عدم‌ موفقیت‌ طرح‌ اعزام‌ نیروی‌ كار به‌ خارج‌ كشور را درخصوص‌ بیكاران‌ غیر ماهر سطح‌ پایین‌ دستمزد در كشورهای‌ هند و بنگلادش‌ ذكر كرد و افزود: بیكاران‌ ماهر ایران‌ نیز به‌ اندازه‌ نیروی‌ كار كشورهای‌ اروپای‌ شرقی‌ و دیگر كشورهای‌ توسعه‌ یافته‌، حرفه‌یی‌ و كار كشته‌ نیستند كه‌ بتوانند با كارگران‌ ماهر دیگر كشورها رقابت‌ كنند. این‌ نشریه‌ اقتصادی‌ طرح‌ اختصاص‌ بودجه‌ یك‌ میلیارد دلاری‌ در سال‌ ۲۰۰۲ برای‌ وام‌ دادن‌ به‌ بنگاههای‌ خصوصی‌ كوچك‌ با نرخ‌ بهره‌ حداقل‌ جهت‌ ایجاد ۳۰۰ هزار فرصت‌ شغلی‌ جدید را نیز شكست‌ خورده‌ ارزیابی‌ كرد و افزود: تفاهمنامه‌ همكاری‌ كه‌ در سال‌ ۲۰۰۴ میلادی‌ بین‌ ایران‌ و سازمان‌ ملل‌ متحد برای‌ حل‌ مشكل‌ بیكاری‌ این‌ كشور امضا شد، نیاز به‌ آزمایش‌ و بررسی‌ بیشتر دارد. نشریه‌ تحقیقات‌ اقتصادی‌ خاورمیانه‌ در عین‌ حال‌ گفت‌: نرخ‌ رشد جهت‌ ایران‌ از ۹/۳ درصد در سال‌های‌ گذشته‌ به‌ ۴/۱ درصد در حال‌ حاضر رسید.