حجاز در اغماء ـ اصلاحات در احتضار

«ما از خداوند می خواهیم كه از حافظ دو مسجد مقدس مراقبت كند و به او سلامتی و تندرستی عطا كند» این بخشی از بیانیه صادر شده از سوی دفتر سلطنتی آل سعود در ریاض بود كه ضمن اعلام انتقال «ملك فهد بن عبدالعزیز آل سعود» پادشاه عربستان سعودی به بیمارستان تخصصی «ملك فیصل» ریاض خبر داده بود و در آن سلامتی خادم «حرمین شریفین» را از خداوند خواستار شده بود,اما اكنون دیگر ملك فهد پادشاه عربستان سعودی نیست, چرا كه وی بامداد دیروز, دوشنبه, با پادشاهی بر سرزمین حجاز وداع كرده است

قریب ۴۰ روز پیش كه همه مقامات سعودی سعی در خوب جلوه دادن حال ملك فهد داشتند، تاریخ فراموش نمی‌‏كند كه «الریاض»، نخستین روزنامه‌‏ای بود كه با عجله فراوان خبر سلامتی ملك فهد را به نقل یك از مسؤولان دفتر پادشاهی‌‏سعودی منتشر كرده بود.در حالی كه «المنار» نیز به نقل از مقامات آگاه در ریاض نوشته بود كه ملك فهد در حالت كُما به‌‏سرمی‌‏برد. البته این این نشریه حتی تا آنجا پیش رفته بود كه وضعیت جسمانی فهد را «بسیار بد» توصیف كرده بود و احتمال داده بود كه حتی وی مرده باشد، اما منتشرنشدن خبر مرگ وی، برای انجام احترامات لازم برای تشییع جنازه و حتی تعیین جانشین بوده. اما چه درست یا نادرست، اكنون پس از ۴۰ روز، عفونت ریوی و سكته سال ۱۹۹۵ فهد سبب شد كه پایه‌‏های قدرت آل‌‏سعود پس از لرزانی كوتاه مدتی، به دستان امیر عبدالله كه از امروز دیگر «ملك عبدالله» خطاب می‌‏شود و فقط دو سال از فهد كوچك‌‏تر بود، تداوم یابد. امروز دیگر سكه به‌‏نام «عبدالله بن‌‏عبدالعزیز آل‌‏سعود» خورده است و به‌‏طور رسمی او پادشاه عربستان‌‏سعودی است.

ملك فهد؛ خلیفه مرحوم

پادشاه عربستان‌‏سعودی در سن ۸۴ سالگی درگذشت. دربار سلطنتی عربستان‌‏سعودی اعلام كرد كه ملك «فهد بن‌‏عبدالعزیز آل‌‏سعود» پادشاه عربستان‌‏سعودی كه در زمان حكومتش ریاض را به واشینگتن نزدیك كرد، بامداد امروز دوشنبه درگذشته‌‏است.

گفته می‌‏شود كه فهد در هنگام مرگ ۸۴ سال سن داشت. وی از سال۱۹۹۵ به بعد، تنها به‌‏طور اسمی بر نفت‌‏خیز‌‏ترین كشور جهان حكومت كرد. به دنبال مرگ پادشاه عربستان‌‏سعودی، ولیعهد این كشور، امیر عبدالله برادر ناتنی ۸۱ ساله ملك فهد به سِمت پادشاهی عربستان‌‏سعودی برگزیده شد.در بیانیه‌‏ای كه وزیر اطلاع‌‏رسانی عربستان‌‏سعودی در تلویزیون دولتی این كشور خواند، آمده‌‏است: «با نهایت تأسف و تأثر، دربار سلطنتی به‌‏نام عالی‌‏جناب «ملك عبدالله بن‌‏عبدالعزیز آل‌‏سعود» و تمام اعضای خانواده وی درگذشتِ خادمِ حرمینِ شرفین، ملك فهد بن‌‏عبدالعزیز آل‌‏سعود را اعلام می‌‏دارم.»

تلویزیون دولتی عربستان‌‏سعودی كه گفت، ملك فهد در هنگام مرگ ۸۴ سال سن داشت نیز با قطع برنامه‌‏های معمول خود و با پخش آیات قرآن‌‏كریم، مرگ پادشاه‌‏سعودی را اعلام كرد. «ایاد بن‌‏امین مدنی»، وزیر اطلاع‌‏رسانی حكومت عربستان سعودی ضمن اعلام مرگ پادشاه این كشور اعلام كرد كه مراسم تشییع جنازه وی فردا برگزارخواهدشد. مدنی در اظهارات خود فقط گفت كه پادشاه عربستان، به خاطر بیماری درگذشته است. وی هیچ‌‏گونه اشاره‌‏ای به بیماری پادشاه عربستان نكرد.مرگ فهد در بیمارستان «ملك فیصل» در ریاض رخ داد. وی در ۲۷ ماه می به دلیل عارضه ذات‌‏الریه به این بیمارستان منتقل شد. در هنگام بستری شدن فهد در بیمارستان، مقامات عربستان‌‏سعودی اعلام كردند كه وی مبتلا به ذات‌‏الریه و تب شدید است.

در بیانیه مرگ فهد كه توسط خاندان سلطنتی عربستان‌‏سعودی منتشر شده، آمده است: «ملك عبدالله، پادشاه جدید عربستان‌‏سعودی، برادر ناتنی خود، شاهزاده سلطان بن‌‏عبدالعزیز ۷۷ ساله، وزیر دفاع عربستان‌‏سعودی را به‌‏سمت ولیعهد آینده این كشور تعیین كرده است.»

ملك فهد كه از سال ۱۹۸۲ به سلطنت رسید، با هدف بالابردن وجهه خود در جهان اسلام، با اعطای امتیازات بسیار به افراد تندرو منجر به گسترش افراط‌‏گرایی اسلامی شد اما پس از آن، وی در اقدامی كه خشم محافظه‌‏كاران را برانگیخت، به نیروهای آمریكایی اجازه داد كه پس از حمله عراق به كویت، در سال ۱۹۹۰ نیروهای خود از جمله نظامیان زن را در خاك عربستان‌‏سعودی مستقر كنند.

فهد در آخرین سال‌‏های حكومت، كه فقط پیشوند «ملك» را یدك می‌‏كشید، به ویژه پس از حملات تروریستی ۱۱ سپتامبر كه روابط آمریكا و عربستان‌‏سعودی را تیره كرد، بیش از پیش در حاشیه قرارگرفت.

بنابر گزارش‌‏های رسمی منتشرشده ۱۵ نفر از ۱۹ نفری كه در هواپیماربایی و حملات تروریستی ۱۱ سپتامبر شركت داشتند، از اتباع عربستان‌‏سعودی بودند و به همین دلیل، بسیاری از مقامات دولت آمریكا، حوزه‌‏های علمیه وهابی پادشاه عربستان‌‏سعودی را به ترویج تروریسم متهم می‌‏كنند.پس از آنكه طرفداران اسامه بن‌‏لادن، رهبر شبكه القاعده با بمب‌‏گذاری محل اقامت نیروهای آمریكایی در ریاض موجی از حملات تروریستی را در عربستان‌‏سعودی آغاز كردند، امیر عبدالله، ولیعهد وقت عربستان و پادشاه كنونی این كشور، شخصاً مسؤولیت سركوب گروه‌‏های تروریستی را برعهده گرفت.عبدالله همچنین مبارزه گسترده‌‏ای با تبلیغ و اشاعه افكار افراط‌‏گرایانه آغازكرد و نخستین انتخابات تاریخ عربستان‌‏سعودی ـ انتخابات شهرداری‌‏ها ـ در اوایل سال ۲۰۰۵ را در این كشور برگزار كرد.

عبدالله كه پیش از به قدرت رسیدن از ارتباط نزدیك عربستان‌‏سعودی با ایالات متحده آمریكا و وابستگی نظامی ریاض به كاخ‌‏سفید و نیز موضع‌‏گیری منفی كاخ‌‏سفید در قبال اسلام و حمایت واشینگتن از اسرائیل چندان راضی نبود، پس از به قدرت رسیدن، روابط ریاض با واشینگتن را گسترش داد.وی دوبار جورج دبلیو بوش، رئیس‌‏جمهوری ایالات متحده آمریكا را در اقامتگاه شخصی‌‏اش در تگزاس ملاقات كرده است كه آخرین ملاقات وی با بوش، در ماه آوریل سال جاری اتفاق افتاده است.افرادی كه پس از سكته ملك فهد در سال ۱۹۹۵ به دیدار وی رفته‌‏اند، گفته‌‏اند كه وی به سختی از آنچه كه در اطرافش در جریان بود اطلاع داشت. مقامات سرشناس خارجی اغلب ملاقات‌‏هایی بسیار كوتاه با وی داشتند، به قدری كوتاه كه فقط بتوان از این ملاقات‌‏ها تصاویری برای تلویزیون ریاض تهیه كرد.غالباً بیانیه‌‏های سیاسی به نام ملك فهد خوانده‌‏می‌‏شد و وی در مواقعی كه ملك عبدالله در ریاض حضور نداشت، ریاست نشست‌‏ وزیران حكومت را برعهده‌‏می‌‏گرفت.

فهد در ۱۳ ژوئن ۱۹۸۲، یعنی سه سال پس از وقوع حوادثی كه منجر به شكل‌‏گیری افراط‌‏گرایی در عربستان‌‏سعودی شد، به عنوان پنجمین پادشاه عربستان‌‏سعودی برگزیده شد.در سال ۱۹۷۹، از یك سو، امام خمینی جمهوری‌‏اسلامی در ایران ِشیعه را بنیان نهاد و از سوی دیگر، مسلمانان شبه‌‏جزیره عربستان ـ كه روایت می‌‏شود بسیاری از آنان شیعه بوده‌‏اند ـ با هجوم به مسجدالحرام و در اختیارگرفتن كنترل آن، اعلام كردند كه خاندان سلطنتی عربستان، لیاقت مدیریت خانه خدا را ندارند.آسوشیتدپرس نوشته‌‏است: «وقوع چنین حوادثی در عربستان‌‏سعودی كه توأم با بدنامی پادشاه به خاطر سابقه «قماربازی» و «زن بارگی» وی بود، منجرشد كه فهد «لیبرال» تلاش كند در راستای كسب رضایت مذهبیون قدرتمند عربستان از جمله پلیس مذهبی این كشور كه مسؤولیت اجرای هنجارهای اجتماعی اسلام را برعهده داشت، گام بردارد.عربستان‌‏سعودی نمی‏خواست ایرانِ شیعه، اسلامی‌‏تر از عربستانِ زادگاهِ اسلام جلوه‌‏كند، به همین خاطر فهد عنوان «خادم حرمین شرفین» را برای خود برگزید و میلیون‌‏ها دلار صرف مدارس مذهبی عربستان‌‏سعودی و حكومت مذهبی این كشور كرد.زائرانی كه پس از مدتی از آغاز حكومت وی به سرزمین عربستان سفركردند، نام وی را كه بر مسكوكات و اسكناس‌‏های این كشور حك شده، فراموش نمی‌‏كنند. آنها دیگر با «ریال»ی معامله می‌‏كنند كه برآن، كنار عكس فهد، چنین آمده است: «فی عهد حضرت صاحب‌‏الجلاله؛ الملك فهد بن‌‏عبدالعزیز آل‌‏سعود؛ ملك المملكه العربیه السعودیه».

نطفه آشوب جهان

در دهه ۱۹۸۰ ریاض، واشینگتن و اسلام‌‏آباد، جهان اسلام را برای مبارزه با اتحاد جماهیر سوسیالیستی شوروی در افغانستان بسیج كردند. عربستان میلیون‌‏ها دلار صرف هزینه جنگ در افغانستان كرد و با تبلیغات حكومت عربستان، هزاران تن از اتباع عربستان‌‏سعودی از جمله اُسامه بن‌‏لادن، برای شركت در جنگ افغانستان عازم این كشور شدند.

زندگی‌‏نامه فهد نشان‌‏می‌‏دهد كه وی از حامیان اصلی مبارزان افغانستان بوده است. اما پس از خروج شوروی از افغانستان، در سال ۱۹۸۹،فهد نیز همانند مقامات واشینگتن و اسلام‌‏آباد، به مجاهدان كه افغانستان را تبدیل به پایگاهی برای فراگیری فنون عملیات‌‏های تروریستی همچون حملات ۱۱ سپتامبر كردند، توجه چندانی نكرد. فهد در سال‌‏های اول حكومتش، رهبری نام گرفت كه عربستان‌‏سعودی را تبدیل به یكی از مدرن‌‏ترین كشورهای خاورمیانه كرده است.هنگامی كه صدام حسین، رهبر حكومت بعثی عراق، در سال ۱۹۹۰ به كویت حمله كرد و نشان داد كه ممكن است به عربستان‌‏سعودی نیز حمله كند، ایالات متحده، فهد را متقاعدكرد كه اجازه دهد صدها هزار نظامی غربی از جمله زنان نظامی، برای حمله به عراق در خاك عربستان‌‏سعودی مستقر شوند.این اقدام فهد، خشم بنیادگرایان سعودی كه مخالف نفوذ غرب بر حكومت كشور خود بودند را برانگیخت و منجر شد آنان برای نخستین‌‏بار رسماً به اعتراض علیه ملك فهد بپردازند.

تظاهرات‌‏های ضدحكومت فهد، شدیداً سركوب شد و صدها تن از روحانیون مسلمان راهی زندان شدند. افراط‌‏گرایان مسلمان در سال‌‏های ۱۹۹۵ و ۱۹۹۶، مواضع ارتش آمریكا در عربستان‌‏سعودی را بمب‌‏گذاری كردند و در این بمب‌‏گذاری‌‏ها بیش از ۲۵ آمریكایی را كشتند.

بن‌‏لادن كه حكومت فهد پیش از این اعلام كرده بود وی دیگر شهروند عربستان‌‏سعودی نیست، با ابراز خشم از توسل حكومت عربستان به حمایت سربازان غربی پیشنهاد داد از مجاهدانی كه در افغانستان جنگیده‌‏اند، برای آزادسازی كویت استفاده شود. اتكای حكومت عربستان به نظامیان غربی باعث شد وی بیش از پیش علیه خاندان سلطنتی سعودی موضع‌‏گیری كند.سكته مغزی فهد منجر شد كه وی دچار ضعف حافظه و ناتوانی در تمركز شود. فهد حتی پیش از سكته نیز مبتلا به التهاب مفاصل، مرض قند و درد زانو بود.

---