از سنگ شفا خیزد

نگاهی به باورهایی که در مورد سنگ درمانی در طول تاریخ وجود داشته

استفاده از سنگ‌ها برای درمان بیماری‌های جسمی و روحی از دوران باستان مورد استقبال مردم بوده و قدمت چند هزارساله دارد. شواهد کاربرد سنگ‌های طبیعی برای درمان بیماری‌های مختلف در قدیمی‌ترین تمدن‌های بشری به چشم می‌خورد. اگرچه این نوع درمان در تاریخ قدمت طولانی دارد ولی مطالعات آکادمیک روی مکانیسم آن در سال‌های اخیر آغاز شده است...

امروز در دنیا این علم را با نام جم‌تراپی (gem therapy) و به‌عنوان یکی از شاخه‌های طب مکمل طبقه‌بندی می‌کنند.

در طول تاریخ از سنگ‌های خاص برای اهداف درمانی، محافظت افراد در برابر بلایای طبیعی و تاثیرات نامطلوب محیطی استفاده می‌شده است. قدیمی‌ترین گزارش‌ها در مورد خواص درمانی سنگ‌ها و گوهرها به ۴هزار سال پیش از میلاد مسیح بازمی‌گردد. در حال حاضر قدیمی‌ترین شواهد مکتوب درباره سنگ‌درمانی مربوط به کتیبه‌های سومری و متون علوم ودایی هند باستان است. در طب سنتی هند (آیورادا) دستورات دقیقی در مورد تهیه پودر، خمیر و‌الگریز با سنگ‌های شفابخش وجود دارد. در خاور دور و چین باستان نیز درمانگران از خواص درمانی سنگ‌ها آگاه بودند و از آنها در درمان بیماران استفاده می‌کردند و ممارست در این کار این کشور را به یکی از بزرگ‌ترین عرضه‌کنندگان گوهر و سنگ شفابخش در دنیا تبدیل کرده است. همچنین در یونان باستان مردم بر این اعتقاد بودند که همراه داشتن سنگ‌ها و مصرف پودر آنها به صورت خوراکی، ارواح پلید را از آنها دور نگه می‌دارد و به این ترتیب از انواع بیماری‌ها، چشم‌زخم‌ها، بلایا و فجایع درامان می‌مانند. صحبت از قدرت وی‍ژه و منحصربفرد سنگ‌های شفابخش تنها در میان عامه مردم نبوده و افرادی مثل ارسطو، فیلسوف مشهور یونانی نیز از قدرت ویژه و منحصربفرد آنها صحبت کرده‌اند. مردمان روم باستان نیز تحت‌تاثیر اعتقادات یونان و دیگر تمدن‌های باستانی، برای رفع بیماری و داشتن اقبال خوب برخی سنگ‌های صیقلی را در جنگ‌ها با خود حمل می‌کردند.

● ایرانیان و سنگ های درمانی

ایرانیان نیز به‌خصوص پس از اسلام توجه خاصی به خواص درمانی و متافیزیکی سنگ‌ها داشتند و در آثار متعددی به تاثیر این سنگ‌ها بر سلامت جسم و روح، اشاره شده است. صباح‌بن‌عمران از جواهرشناسان عهد‌هارون‌الرشید عباسی و عطاربن محمد منجم و مولف کتاب «منافع‌الاحجار» از معروف‌ترین این افراد در آن دوره هستند اما در این میان بدون شک ارزشمندترین و مهم‌ترین کتاب‌ گوهرشناسی ایران کتاب «الجماهر فی‌الجواهر» ابوریحان بیرونی به عربی و رساله «تنسوخنامه ایلخانی» خواجه نصیرالدین طوسی به فارسی است که در آن به خواص سنگ‌های متعددی اشاره شده است.

● ابن سینا و سنگ خودکشی

در قدمت کاربرد سنگ‌ها در کشور همین بس که ابن‌سینا از سنگ سیترین در درمان تمایل به خودکشی استفاده می‌کرده است. هیلد گارد، درمانگر صاحب‌نام قرن ۱۲ میلادی نیز از جمله کسانی بود که به سنگ‌درمانی اعتقاد داشت. از جمله روش‌های درمانی این زن درمانگر، قرار دادن سنگ‌های خاص روی نقاط ویژه‌ای از بدن و همچنین نوشاندن آب به بیماران از ظرفی بود که سنگ‌های شفابخش یک شبانه‌روز در آن قرار داشتند. وی در کتاب خود «فیزیکا» به توضیح خواص درمانی سنگ‌های نیمه‌قیمتی پرداخته است و می‌نویسد: «پزشکان برای درمان بیماری‌ها باید یک دید کل‌نگر نسبت به وجود انسان داشته باشند و تاثیر عوامل محیطی مانند ارتعاشات دریافت‌شده از سنگ‌های شفابخش را نیز در درمان بیماری در نظر بگیرند.»

● سنگ شفابخش درون

پاراسلسوس، مشهورترین پزشک اروپایی دوره رنسانس نیز مطالعات فراوانی درباره ویژگی‌های سنگ‌های شفابخش و موادمعدنی و ساختمان فیزیکی و فرمول شیمیایی آنها انجام داده است. نظریه وی که به رغم گذشت چند قرن هنوز سرلوحه کار پزشکان کل‌نگر امروز است، در مورد سنگ‌ها و خواص درمانی آنها این است که از سنگ‌های شفابخش نه‌تنها می‌توان در درمان علایم بیماری‌ها بلکه برای مداوای دلایل عمیق بیماری‌ها هم استفاده کرد. پاراسلسوس می‌گوید: «تنها یک منشا برای سلامت وجود دارد و آن نیروی نامحدود، پرقدرت و آگاه درون ما انسان‌هاست و این شفاگر درون، می‌تواند همه بیماری‌ها را درمان کند‌. تنها دلیل بروز بیماری این است که شفاگر درون به دلیل عادت‌های ناسالم زندگی و بی‌توجهی انسان‌ها، دچار ضعف و ناتوانی شده است. من هنگام درمان بیماران صرفا تلاش می‌کنم نیروی شفابخش درونی‌شان را دوباره زنده کنم.»

● باورهای مصطلح در مورد سنگ‌ها

یاقوت: این سنگ که رنگ نوع مرغوب آن سرخ و به رنگ خون کبوتر است، از دوران قدیم به‌عنوان سنگ زینتی استفاده می‌شده است. از جمله خواص ذکرشده برای یاقوت درمان بیماری‌های معده و کبد، آرامش بخشیدن و آرام کردن بیماران عصبی و روانی و درمان انواع سردرد است.

یشم: این سنگ معمولا سبز رنگ است ولی در رنگ‌های دیگر مانند زرد، سرخ، خاکی، سیاه و بژ نیز دیده می‌شود. از جمله خواص ذکرشده برای آن ایجاد شادی عمیق در روح، متعادل کردن بدن و درمان تشنج و بیماری ریه است. گفته می‌شود انواعی از این سنگ باعث رقت قلب، عاطفه و درک و فهم می‌شود. همچنین باعث تسکین عوارض روده، نفخ و یبوست می‌شود. معده را نیز تقویت می‌کند و حالت تهوع و نگرانی‌ها را از بین می‌برد و باعث قابلیت درک و حساسیت می‌شود.

کهربا: خواص درمانی سنگ کهربا، آنتی‌‌آلرژی و ضداگزما و ناراحتی‌های پوستی است.

لاجورد: سنگ لاجورد در درمان فشارخون بالا و تسکین دردهای سر موثر است.

فیروزه: از جمله خواص درمانی سنگ فیروزه را

باورهای مصطلح در مورد سنگ‌ها

تقویت کبد، غدد و چشم‌ها برشمرده‌اند.

مرجان: خواص درمانی سنگ مرجان، در درمان الماس: بسیاری بر این باورند که ‌الماس کنار انسان باعث تقویت مثانه و رفع مشکلات دستگاه گوارش می‌شود. در درمان رعشه و صرع و تقویت استعداد نیز نقش دارد.

زبرجد: یکی از سنگ‌هایی است که استفاده از آن را خوش یمن و دورکننده چشم‌زخم می‌دانند. از دیگر خواص این سنگ کاهش ناراحتی‌های قلبی، کاهش غلظت خون، تقویت دستگاه گوارش، درمان اگزما، جوش و آکنه است.

زمرد: این سنگ زینتی را دارای مزاج سرد و خشک می‌دانند و از جمله خواص آن پیشگیری از صرع، درمان پارکینسون، محافظت از قلب و افزایش نور چشم را است. اما با تمام این تفاسیر، در مستندات و روایات معتبر،‌ همچنان راهکاری برای کشف مکانیسم اثرات جسمی و روحی سنگ‌ها یافت نشده است. به این ترتیب با اینکه بیشتر متخصصان و صاحب‌نظران به طور ضمنی وجود این خواص را تایید می‌کنند، هنوز نگاه‌های علمی به این موضوع با شک و تردید همراه است.

دکتر باقر مینایی

عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران، معاون دانشگاه طب سنتی دانشگاه علوم پزشکی تهران